ویژگیهای جوانان

و روشهای تربیت اسلامی در کلام امام رضا (ع)(2)

ابومصطفی تبریزی

اشاره : در ماهنامه مبلّغان شماره 205، موضوعی با عنوان «ویژگیهای جوانان و روشهای تربیت اسلامی از کلام امام رضا (ع)» ارائه شد و در آن پس از ذکر مقدماتی، به برخی از روشهای تربیت جوانان اشاره گردید؛ روشهایی همچون: احترام و تقویت عزّت نفس، اعتماد به جوانان، سکوت و تغافل، توجه به سخنان و خواسته ها، تشویق و تقدیر، و انس با قرآن. اکنون در ادامۀ این موضوع، سایر روشهای تربیت اسلامی جوانان تقدیم می گردد.

7. ارائة الگو و آموزش عملی

جوان، عاشق کمالات و زیبایی ها است. او دوست دارد در جامعه شخصیتی کامل و رتبه ای عالی داشته باشد و  شیفتة افتخار به شخصیت شایستة خویش است؛ چراکه روى غریزة حبّ ذات، خودش را دوست دارد و تلاش می کند که با کسب رتبه های والای انسانی و ارزشیِ جامعه، محبوب دیگران گردد؛ اما می توان این غریزة فطرى را با آموزش صفات عالى اخلاقى هدایت کرد. یکى از راه هاى پرورش صفات اخلاقى در وجود جوانان، ارائة الگوهاى مجسّم و بى عیب و نقص است. در اینجا نمونه هایى از سیرة رضوى (ع) را به عنوان الگو و براى تقویت سجایاى اخلاقى جوانان اشاره مى کنیم:

الف) کمک به دیگران

روزى حضرت رضا (ع) به حمام وارد شد. شخصى که آن حضرت را نمى شناخت، از ایشان درخواست کرد که به بدنش کیسه بکشد. امام (ع) پذیرفت و مشغول کیسه کشیدن شد. هنگامى که حاضران در حمام حضرت را به آن مرد معرفى کردند، او در نهایت شرمندگى از امام (ع) پوزش خواست و ملتمسانه درخواست نمود که از ادامة کار دست بکشد؛ اما حضرت نپذیرفت و به کار خود ادامه داد.[1]

ب) الگوی مصرف

روزى غلامان حضرت رضا (ع) میوه اى را نیم خورده بیرون انداخته بودند. امام (ع) ناراحت شده، به آنان فرمود: «سُبْحَانَ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ اسْتَغْنَيْتُمْ فَإِنَّ النَّاسَ لَمْ يَسْتَغْنُوا أَطْعِمُوهُ  مَنْ  يَحْتَاجُ  إِلَيْه ؛[2] منزه است خدا! اگر [شما سیر شده اید و] به آن نیازى ندارید، عده اى از مردم به این میوه محتاج اند. آن را به کسانى که نیاز دارند، بدهید.»

ج) تواضع و فروتنى

یک جوان مسلمان، در برخوردهاى روزانة خویش اصل تواضع و فروتنى را مراعات مى کند و هیچ گاه خود را برتر از دیگران نمى داند و از فخرفروشى و تکبّر بیزار است. هرگز ارزشهاى ظاهرى و مادى مانند رتبة بلند خانوادگى، ثروت، ریاست و جاه و جلال خانواده را ملاک تفاخر و تکبر قرار نمى دهد. امام رضا (ع) در سیرة تربیتى خویش این اصل را همیشه مد نظر داشت.

مردى از اهل بلخ مى گوید: در سفری که امام رضا (ع) به خراسان مى رفت، من با آن حضرت بودم. روزى در کنار سفرة خود تمام غلامان سیاه و سفید را براى صرف غذا جمع کرد. عرض کردم: بهتر بود براى غلامان سفرة جداگانه اى مى گستردند. حضرت فرمود: آرام باش! خداى همة ما یکى است، مادر و پدر همة یکى است، پاداش و کیفر هر کس به چگونگى رفتار و عملش بستگى دارد.[3]

د) پرهیز از فخرفروشی

بعضى چنین مى پندارند که وقتى آقازاده هستند، باید به دیگران فخر بفروشند و حق دیگران را پایمال کنند، جوانان دیگر را تحقیر کرده و به خاطر عظمت و موقعیت ویژة خانوادگی در اجتماع رتبة خاصى داشته باشند. این نکته از نظر اسلام کاملاً مردود است. در منظر حضرت رضا (ع) فقیرزاده با اشراف زاده و کارگرزاده با فرزند مدیران و رؤسا هیچ گونه فرقى ندارند، مگر بر معیار تقوا.

روزى امام رضا (ع) در مجلس مأمون با عده اى از حاضرین گفتگو مى کرد. برادرش زید نیز در گوشه اى از مجلس عده اى را دور خود جمع کرده و براى آنان در فضیلت سادات و اولاد پیغمبر (ص) صحبت کرده، افتخار مى نمود و مرتب مى گفت: ما خانواده چنین هستیم، ما خانواده چنان هستیم! هنگامى که امام رضا (ع) متوجه وى شد و گفته هاى او را شنید، با صداى بلند او را صدا کرد و فرمود: سخن نقّالان کوفه را باور کرده اى که مى گویند: خداوند ذرّیة فاطمه(س) را از آتش جهنم مصونیت بخشیده است؟! آنچه که شنیده اى، مقصود فرزندان بى واسطة حضرت فاطمه(س)؛ یعنى حسن و حسین و دو خواهر ایشان( است. اگر گفتة تو درست باشد که تمام اولاد فاطمه(س) مصونیت دارند، پس تو از پدرت موسى بن جعفر نزد خدا عزیزتر و گرامى تر خواهى بود؛ چراکه او خدا را اطاعت مى کرد، روزها را روزه مى گرفت و شبها به عبادت مى پرداخت و تو از فرمان خدا سرپیچى مى کنى. با این حال، هر دوى شما اهل سعادت و بهشت خواهید شد؟! او با عمل به مقام سعادت رسیده و تو بى عمل به آنجا خواهى رسید؟ امام على بن الحسین' مى گفت: نیکوکار ما اهل بیت پیامبر (ص)، دو برابر اجر دارد و بدکار ما دو برابر عذاب خواهد داشت.[4]

8. زمینه سازی برای پرسش گری و کسب دانش

برای موفقیت یک جوان، پرسش گری و دانش طلبی ضرورتی انکار ناپذیر است. او هرگز بدون کسب علم و معرفت نمی تواند از قله های نفس گیر کمالات بالا برود. به همین جهت می توانیم این حدیث را برای جوانان بخوانیم که امام رضا (ع) فرق یک مسلمان دوستدار عبادت را که برای سعادت خود تلاش می کند با یک دانشمند دلسوز و عامل که برای ارتقای سطح جامعه در تلاش است؛ یعنی دربارة مقایسة عالم و عابد می فرماید: «يُقَالُ لِلْعَابِدِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ نِعْمَ الرَّجُلُ كُنْتَ- هِمَّتُكَ ذَاتُ نَفْسِكَ وَ كَفَيْتَ مَئُونَتَكَ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ؛ روز قيامت به انسان عابد گفته مي شود: تو انسان خوبي بودي؛ زیرا تمام همّت تو آن بود كه خودت را نجات دهي و خود را از مردم بي نياز كردي. پس اكنون وارد بهشت شو!»

و در مقابل به دانشمند دین شناس و فقیه خطاب می شود: «يَا أَيُّهَا الْكَافِلُ لِأَيْتَامِ آلِ مُحَمَّدٍ الْهَادِي لِضُعَفَاءِ مُحِبِّيهِمْ وَ مُوَالِيهِمْ قِفْ حَتَّى تَشْفَعَ لِكُلِّ مَنْ أَخَذَ عَنْكَ أَوْ تَعَلَّمَ مِنْكَ، فَيَقِفُ فَيُدْخِلُ الْجَنَّةَ مَعَهُ فِئَاماً وَ فِئَاماً وَ فِئَاماً؛[5] اي حامي يتيمان خاندان پيامبر (ص) [در زمان غيبت] و هدايتگر (انديشه هاي) ضعفاي دوستان و هواداران آل محمد(، بايست و براي تمام كساني كه از تو علم فرا گرفته اند، شفاعت كن! و او نيز گروه گروه از دانش آموختگان خود را وارد بهشت مي كند.»

سعدي چه زيبا گفته است:

صاحبدلي به مدرسه آمد ز خانقاه
بُگسست عهد صحبت اهل طريق را
گفتم ميان عابد و عالم چه فرق بود
تا اختيار كردي از آن، اين فريق را
گفت آن گليم خويش برون مي برد ز موج
وين سعي مي كند كه بگيرد غريق را

امام رضا (ع) دربارة تقویت روحیة پرسش گری نیز به جوانان جامعه توصیه فرموده است: «الْعِلْمُ  خَزَائِنُ وَ مِفْتَاحُهُ السُّؤَالُ فَاسْأَلُوا يَرْحَمُكُمُ اللَّهُ فَإِنَّهُ يُؤْجَرُ فِيهِ أَرْبَعَةٌ السَّائِلُ وَ الْمُعَلِّمُ وَ الْمُسْتَمِعُ وَ الْمُحِبُّ لَهُم؛ [6] دانش، گنجينه هايي است كه پرسش، كليد آن است. خدا شما را مورد لطف و رحمت قرار دهد! بپرسيد؛ زيرا در پرسش چهار نفر اجر داده مي شوند: 1. پرسش گر؛ 2. معلّم؛ 3. شنونده؛ 4. دوستدار دانش.»

جوان ده ساله در قلّة دانش

«محمد» فرزند علامه حلّى) در ده سالگى به درجة رفيع اجتهاد نایل آمد. او همانند پدر بزرگوارش، قبل از اينكه به سن بلوغ برسد، از تحصيل نزد استاد بى نياز شد و به مرتبه اى از فضایل و كمالات رسيد كه نزد علما به «فخر المحققين» لقب يافت. اين لقب براى اولين بار از پدرش شنيده شد. اين نوجوان نابغه مورد ستايش و عنايت بسيارى از علما و دانشمندان قرار گرفته است.

«فاضل هندى» فقيه بزرگوار اماميه، در آغاز كتاب «كشف اللثام» كه شرح کتاب قواعد علامه است، بعد از نقل سخنان فخر المحققين، دربارة اين فقيه نوجوان مى گويد: «ممكن است بعضى از گفتة وى تعجب كنند كه چگونه در اين سن (ده سالگى) به اين مقام والا رسيده است. فخر المحققين در آن موقع حدود ده سال يا كم تر داشته و اين لطف و مرحمت الهى است كه به هر كس بخواهد، عنايت مى كند. من خود نيز قبل از آنكه سيزده سالم تمام شود، از تحصيلات معقول و منقول فارغ شدم و قبل از يازده سالگى كتاب «منية الحريص در شرح تلخيص» را نوشتم و قبل از آن، ده كتاب تصنيف كرده بودم و حتى در هشت سالگى «مختصر» و «مطوّل» تفتازانى را تدريس مى كردم.»  

مرحوم قاضى نورالله شوشترى نيز مى نويسد: «وى در خدمت پدر بزرگوارش تربيت يافته و در سن ده سالگى نور اجتهاد از ناصية او تافته، چنانكه خود نيز در شروع خطبۀ قواعد، به آن پرداخته و اينگونه بلوغ عقلاني و نبوغ در ميان بزرگان ما، همچون سيد بن طاووس و ابوعلى سينا و ديگران وجود داشته و هيچ گونه جاى تعجب و شگفتى نيست.»[7] ناگفته نماند که مرحوم علامه محمدباقر مجلسی، صاحب کتاب گران سنگ «بحار الانوار» نیز یکی از این نابغه هاست.

9. تقویت حیا و عفت

اهمیت عفت در زندگی جوانان از آب و نان و مسکن کم تر نیست؛ چراکه فاصله گرفتن از عفت ممکن است فرجام شومی را در زندگی جوانان رقم بزند و حتی گاهی شهری را دچار بحران نماید. به این جهت، امام رضا (ع) به رعایت عفاف و حیا - که برگرفته از آیات الهی است – تأکید فراوان داشت.

«محمّد بن سنان» مي گويد: امام رضا (ع) در جواب سؤالات من، نامه اي برایم ارسال داشتند كه در فرازي از آن آمده است: «حُرِّمَ النَّظَرُ إِلَي شُعُورِ النِّسَاءِ الْمَحْجُوبَاتِ بِالْأزْوَاجِ وَ غَيْرِهِنَّ مِنَ النِّسَاءِ لِمَا فِيهِ مِنْ تَهْيِيجِ الرِّجَالِ وَ مَا يَدْعُوا التَّهْيِيجُ اِلَی الْفَسَادِ وَ  الدُّخُولِ فِيمَا لَا يَحِلُّ وَ لَا يَحْمِلُ [يَجْمُلُ] وَ كَذَلِكَ مَا أشْبَهَ الشُّعُورَ إِلَّا الَّذِي قَالَ اللهُ تَعَالَي وَ الْقَوَاعِدُ مِنَ  النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحاً فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ الْجِلْبَابِ وَ لَا بَأسَ بِالنَّظَرِ إِلَی شُعُورِ مِثْلِهِنَّ؛[8] نگاه كردن به موهاي زنان (شوهردار و غیر شوهردار) حرام است؛ زيرا اين نگاه، مرد را تهييج و تحريك مي كند و تهييج، شخص را به فساد و داخل شدن در حرام و اعمال ناپسند مي كشاند. همچنين است حكم نگاه به غير مو  [كه نگاه مرد به آنها حلال نيست] مگر در موردي كه حق تعالي [در قرآن، آن را استثنا كرده و] فرموده است: ]وَ الْقَوَاعِدُ مِنَ  النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحاً فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ[؛ «بر زنان سالخورده كه از ولادت و عادت بازنشسته اند و اميد ازدواج ندارند، باكي نيست كه لباسهايشان را غير از چادر بر زمين بگذارند.» و اشكالي ندارد كه به موهاي مثل اين زنان (بدون ریبه) نگاه شود.»

بی عفتی عامل بحران

حادثة تعرض دسته جمعی عده ای جوان بی عفت در نيمه شب سه شنبه - 3 خرداد – 1390 در اطراف خمینی شهر استان اصفهان، مردم متدین را در بهت و حیرت فرو برد و افکار عمومی را جریحه دار کرد. این حرکت زشت و ناشایست از عدم رعایت عفت در جامعة اسلامی و نداشتن پوشش صحیح شرعی و عدم توجه به مسائل دینی سرچشمه می گیرد و حداقل یکی از عوامل مهم آن، این بوده است.[9]

این حادثه هنگامي رخ داد كه عده ای زن و مرد جوان در يكي از باغهاي اين شهرستان در یک مراسم جشن و تفریح (که توجه مردان شهوت پرست و لاابالی را به خود جلب می کرد) حضور داشتند كه ناگهان مردان شرور با ورود غيرقانوني به داخل باغ، مردان را از زنان جدا و زنان را به باغ ديگري منتقل كرده و با تهدید، چهار تن از زنان را مورد آزار و اذیت قرار داده و قبل از رسیدن پلیس، گریختند. مأموران با عملياتهاي گسترده، متهمان اصلي را در اصفهان، زاهدان و خوزستان دستگير كردند. قضات دادگاه كيفري، چهار تن از آنها را به اعدام محكوم كرد و چهار متهم ديگر پرونده نيز به حبس طولاني مدت محكوم شدند.[10]

مسئولین و کارشناسان مهم ترین دلیل این حادثه را بی عفتی و رعایت نکردن حدود اسلامی از سوی قربانیان و مجرمان عنوان نمودند و یکی از عوامل وقوع چنین مفاسد اجتماعی را «اسلامی نبودن روابط زن و مرد» دانستند. آری، این یک مورد از عواقب نگاه به نامحرم و بی عفتی و عدم رعایت حدود شرعی در جامعه است و بسیاری از مشکلات جامعه از بی عفتی برخی دختران و پسران سرچشمه می گیرد.

10. حذف زمینه های فساد

با توجه به اینکه یک جوان دوران نیرومندترین غریزۀ جنسی را می گذراند و اگر به درستی هدایت نشود، آسیبهای جبران ناپذیری بر خود و جامعه خواهد داشت، لازم است تا به تربیت جنسی او اهمیت داده شود و یکی از شیوه های تربیت جنسی حذف زمینه های فساد در جامعه است. برای همین امام رضا (ع) شدیدا از نگاه به نامحرم نهی فرموده و حتی فلسفۀ حرمت نگاه های هوس آلود را بیان فرمود. ایشان در حدیثی که گذشت فرمودند:

«نگاه كردن به موهاي زنان شوهردار و غیر شوهردار، حرام است؛ زيرا اين نگاه، مرد را تهييج و تحريك مي كند. و تهييج، شخص را به فساد و داخل شدن در حرام و اعمال ناپسنديده مي كشاند و همچنين است حكم نگاه به غير مو.»

تا جایی که ممکن است باید زمینه های فساد را از جامعه و منظر جوانان و خانواده ها دور کرد تا آنان گرفتار مشکلات اخلاقی نشوند.

با توجه به سخن امام رضا (ع) معلوم مي شود كه هدف دين از ضروري دانستن حجاب، حرمت نگاه به نامحرم و ترغیب به ازدواج این است که زمينه هاي فساد از بین رفته و جوانان مسلمان، مسائل جنسي خود را منحصر به كانون گرم خانواده قرار دهند؛ و جامعۀ اسلامی از سلامت جنسي برخوردار شود.

سؤال جوانان

چه اشکالی دارد که انسان به جنس مخالف نگاه کند و لذت ببرد؟

پاسخ

نگاه به حسن جمال جنس مخالف، ضررهایی دارد که به طورخلاصه اشاره می شود:

1. می بینی، می خواهی، به وصالش نمی رسی، دچارافسردگی می شوی!

2. می بینی، شیفته می شوی، عیبها را نمی بینی، ازدواج می کنی، طلاق می دهی!

3. می بینی، دائم به او فکر می کنی، از یاد خدا غافل می شوی، از عبادت لذت نمی بری!

4. می بینی، با همسرت مقایسه می کنی، ناراحت می شوی، بداخلاقی می کنی!

5. می بینی، لذّت می بری، به این لذّت عادت می کنی، چشم چران می شوی، در نظر دیگران خوار می گردی!

6. می بینی، لذّت می بری، حبّ خدا در دلت کم می شود، ایمانت ضعیف می شود!

7. می بینی، عاشق می شوی، از راه حلال نمی رسی، دچار گناه می شوی!

برای همین اسلام در یک کلمه می گوید: نگاهت را از جنس مخالف نگاه دار، مگر از طریق شرعی.

11. ایجاد شغل حلال

از ویژگیهای یک جوان، داشتن روحیه ای فعّال، جوّال و پویا و هویّت یاب است. او با تلاشهای خود در پی کسب درآمد است و می خواهد با شکوفاسازی استعدادهای درونی اش هویّت خود را پیداکند و جایگاه اجتماعی بالائی داشته باشد، اما بی کاری نه تنها مانع اوست، بلکه بی کارى موجب از بین رفتن استعدادهاى درونى یک جوان مى شود و او را به فردى تن پرور و بى خاصیت تبدیل مى کند؛ بلکه به عنوان یک معضل اجتماعى، وی را دچار انواع مفاسد اخلاقى و اجتماعى مى نماید و شخصى که باید به عنوان سرباز جامعه باشد، سربار اجتماع مى کند. به همین دلیل، باید جوان را در انتخاب شغل حلال راهنمایى و یارى کرد.

امام رضا (ع) جوانان مسلمان را به انتخاب شغل حلال توصیه نموده و کسانى را که براى تأمین معاش خود و خانوادة خویش تلاش مى کنند، والاتر از جهادگران در راه خدا قلمداد نموده، مى فرماید: «الَّذِي يَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا يَكُفُّ بِهِ عِيَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛[11] آنکه به فضل و عنایت خداوند توجه کرده و در راه تأمین معاش خانواده اش زحمت مى کشد، از جهادگر در راه خداوند بزرگ پاداش بیش ترى دارد.»

امام در جاى دیگرى مردان مسلمان را براى تلاش بیش تر در رفاه خانواده دعوت نموده، مى فرماید: «يَنْبَغِي لِلرَّجُلِ أَنْ يُوَسِّعَ  عَلَى  عِيَالِهِ  لِئَلَّا يَتَمَنَّوْا مَوْتَه؛ [12] بر مرد مسلمان شایسته است که با زحمات شبانه روزى خود بر خانواده اش توسعه دهد تا آنان (در اثر محرومیت و مشکلات طاقت فرساى زندگى) مرگ وى را آرزو نکنند.»

کار کردن و اجتناب از بی کاری و کسالت نیز از دیگر مواردی است که در احادیث ما از آن تحت عنوان بایسته ها و شایسته های هر انسانی، به خصوص برای جوانان یاد شده است.

روزى پيامبر (ص) در ميان ياران خود، چشمش به جوانى چالاك و نيرومند افتاد كه از صبح زود كار مى كرد. ياران گفتند: واى بر او! چه مى شد اگر جوانى و چالاكى اش در راه خدا مى بود؟ پيامبر (ص) فرمود: چنين مگوييد. اگر او براى خود تلاش مى كند تا خود را از مردم بى نياز كند و نزد آنان دست دراز نكند، در راه خدا كار مى كند. اگر براى پدر و مادرِ ناتوان يا فرزندان خويش تلاش مى كند تا آنان را بى نياز سازد و زندگى شان را اداره كند، [باز هم ] كار او در راه خداست؛ ولى اگر براى ثروت اندوزى و فخرفروشى تلاش مى كند، كار او در راه شيطان است.[13]

12. تسهیل امر ازدواج

ازدواج در اسلام یک امر مقدس بوده، عبادت محسوب مى شود. دو زوج جوان با ازدواج خویش اولین گام را از خوددوستى به سوى غیردوستى بر مى دارند. آنان با امضاى پیمان مقدس زناشویى از دایرة خودخواهى بیرون رفته و با وارد شدن به مرحلة جدیدى از زندگى، بخشى از کمبودهاى خود را جبران مى کنند. از جمله مى توان به بقاى نسل، رسیدن به آرامش و سکون، تکمیل و تکامل، تأمین نیاز جنسى، سلامت و امنیت اجتماعى و تأمین نیازهاى روحى و روانى اشاره کرد.

الف) فواید فردی ازدواج

رسول خدا (ص) می فرماید: هر جوانى كه در سنّ كم ازدواج كند، شيطان فرياد بر مى آورد: واى بر من، واى بر من! دو سوم دينش را از دستبرد من مصون داشت. پس بنده باید در يك سومِ باقى مانده، تقواى الهى پيشه سازد[14].

همچنین، حضرت به جوانان توصیه می فرمود: «يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ الْبَاهَ فَلْيَتَزَوَّجْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَ أَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيهِ بِالصَّومِ فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ؛[15] اى جوانان! هر كس از شما كه از وضعيت زندگانى خوبى برخوردار باشد، بايد ازدواج كند؛ چراكه آن، بهترین فرو پوشانندة چشمها و محافظ برای شرمگاه [عفت و پاکدامنی] است و هر كس كه از اين توانايى برخوردار نيست، بر اوست كه روزه بگيرد؛ چراكه روزه، مهارکنندة شهوت است.»

ب)  فواید اجتماعی ازدواج

حضرت رضا (ع) مى فرماید: «لَوْ لَمْ تَكُنْ فِي الْمُنَاكَحَةِ وَ الْمُصَاهَرَةِ آيَةٌ مُنْزَلَةٌ وَ لَا سُنَّةٌ مُتَّبَعَةٌ لَكَانَ مَا جَعَلَ اللَّهُ فِيهِ مِنْ بِرِّ الْقَرِيبِ وَ تَأَلُّفِ الْبَعِيدِ مَا رَغِبَ فِيهِ الْعَاقِلُ اللَّبِيبُ وَ سَارَعَ إِلَيْهِ الْمُوَفَّقُ الْمُصِيب؛[16] اگر در مورد ازدواج از خدا و پیامبر (ص) دستورى نرسیده بود، همان فواید و بهره هاى (اجتماعى و فردى) که خداوند در آن نهاده ـ از قبیل نیکى با بستگان نزدیک و پیوند با بیگانگان ـ کافى بود که خردمندان و مصلحت اندیشان بدان رغبت نمایند.»

شرایط همسر

امام رضا (ع) در مورد انتخاب همسر شایسته به جوانان رهنمودهایى دارد. تشكيل كانونى به نام خانواده اهميت شايان توجهى دارد؛ زيرا براى هر كسى يك بار در طول زندگي اش اين فرصت پيش مى آيد و هر كدام از دختر و پسر مى خواهند براى خود شريكى در مسير زندگى خويش برگزينند كه تا پايان عمر با وى خواهند بود و از تمام اسرار و رموز او باخبر خواهند گرديد. شريكى كه مادر فرزندان و مربّى كودكان آنها است و در صورت انتخاب درست، به اعتبار، عزت و آبروى طرفين افزوده خواهد شد. بنابراين، عقل و برهان چنين اقتضا مى كند كه دربارة همسر آينده بررسیهاى لازم را به عمل آورند. از اين جهت، امام رضا (ع) می فرماید: «النِّكَاحُ  رِقٌ  فَإِذَا أَنْكَحَ  أَحَدُكُمْ وَلِيدَةً فَقَدْ أَرَقَّهَا فَلْيَنْظُرْ أَحَدُكُمْ لِمَنْ يُرِقُّ كَرِيمَتَهُ؛[17] ازدواج بردگی است؛ آن زمان که یکی از شما دختری را شوهر دهد، او را برده ساخته است؛ پس دقت کند که دخترش را بردۀ چه کسی می سازد.» بر اساس اين روايت، كسى كه دختر خويش را شوهر مى دهد، در واقع او را از حوزة اختيار خويش بيرون مى آورد و در اختيار ديگرى قرار مى دهد. بنابراين، بايد خانواده ها بررسى كنند كه دختر خويش را به چه كسى مى دهند و پاره اى از حيات خود و محصول تلاشها و تربيتهاى خويشتن را به دست چه فردى مى سپارند. دختر و پسر قبل از ازدواج بايد از روحيات، عادات، اخلاق و سلامت فيزيكى و روانى يكديگر در حد ضرورت باخبر شوند.

الف) خوش اخلاقی و تندخو نبودن

«حسین بن بشار واسطى» مى گوید: به حضرت رضا (ع) نامه اى نوشتم و اظهار داشتم که یکى از بستگانم از دخترم خواستگارى نموده است. او مردى تندخو و بداخلاق است. آیا با او وصلت کنیم؟ حضرت در جواب فرمودند: «لَا تُزَوِّجْهُ  إِنْ  كَانَ  سَيِّئَ الْخُلُق؛[18] اگر اخلاقش بد است، با او وصلت نکن.»

ب) دارای صفات نیک

امام رضا (ع) مسلمانان را از وصلت با شرابخواران نهى می كند و می فرماید: «إِيَّاكَ أَنْ تُزَوِّجَ شَارِبَ الْخَمْرِ فَإِنْ زَوَّجْتَهُ  فَكَأَنَّمَا قُدْتَ  إِلَى الزِّنَا؛[19] از اين كه دختر خود را به شرابخوار بدهى اجتناب كن؛ چراكه اگر او را به چنين تبهكارى شوهر دهى، گويا دختر پاكدامنت را به زنا داده اى؟!» کسى كه به واجبات الهى پایبند نمى باشد و از ارتكاب فسق و فجور پروا ندارد و از حسنات اخلاقى بى بهره است، نبايد به عنوان همسر آينده برگزيده شود؛ زيرا بنا به روايات ما آثار حرام و گناه در نسل انسان آشكار مى شود.

رعایت حقوق همسر

رسول اكرم (ص) می فرماید: مهرية زن بايد به او مسترد گردد و كسى كه از پرداخت آن امتناع نمايد، به اندازة حقّ زن در روز قيامت از حسنات او بر مى دارند و در پروندة همسرش قرار مى دهند و چون كار نيكى به اندازة ترميم حقوق زن باقى نماند، به گناه پيمان شكنى او را به سوى آتش مى برند؛ زيرا هر عهد و پيمانى مسئوليت دارد.

امام رضا (ع) از پدران بزرگوارش، از رسول خدا (ص) روايت كرده است که مى فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى غَافِرُ كُلِّ ذَنْبٍ  إِلَّا مَنْ  جَحَدَ مَهْراً أَوِ اغْتَصَبَ أَجِيراً أَجْرَهُ أَوْ بَاعَ رَجُلًا حُرّاً؛[20] خداوند متعال هر گناهى را مورد آمرزش قرار مى دهد، مگر گناه انكار مهر زن يا غصب دستمزد اجير يا فروش انسان آزاد را.»

13. تربیت معنوی

عبادت، ارتباط قلبى و صمیمانه اى است که میان انسان و آفریدگار او برقرار مى شود. دعا آرامش دلهاى خسته و روانهاى مضطرب مى باشد. اگر عبادت انسان مخلصانه و به دور از ریا باشد، براى نفى هرگونه زشتى و پلیدى و ایجاد هر نیکویى و زیبایى در وجود انسان کافى خواهد بود. نماز که بالاترین عبادت است، بازیابى فطرت پاک هر جوان می باشد. یک جوان با ایمان با انجام دادن نمازهاى روزانة خود تأثیر مهمى در بیدار کردن روح، نظم و حفظ نظام زندگى خویش دارد.

امام رضا (ع) می فرماید: «الصَّلَاةُ قُرْبَانُ كُلِّ تَقِي؛ [21]  با نماز هر انسان پارسایی به خداوند نزدیک مى شود.» آن حضرت به «ابراهیم بن موسى» در مورد اهمیت نماز اول وقت فرمود: «لَا تُؤَخِّرَنَّ صَلَاةً عَنْ أَوَّلِ وَقْتِهَا إِلَى آخِرِ وَقْتِهَا مِنْ  غَيْرِ عِلَّةٍ عَلَيْكَ  ابْدَأْ بِأَوَّلِ الْوَقْت؛ [22] انجام نماز را بدون علت از اول وقت آن تأخیر نینداز و همیشه در اول وقت آن را شروع کن.»

یک جوان مسلمان نباید وضع ظاهرى نامرتب و ژولیده داشته باشد؛ بلکه لازم است همیشه ظاهرى آراسته و مرتب داشته باشد و موقع انجام نماز بهترین فرصت براى رسیدگى به وضع ظاهرى است. امام رضا (ع) ذيل آية ]خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ[[23]؛ «هنگامى كه براى عبادت به مسجد مى رويد، زينت خود را برگيريد.» فرمود: «يكى از مصاديق زينت هنگام نماز، شانه زدن و مرتب كردن سر و صورت مى باشد.»

پيامبر خدا (ص) دریافت حکمت را از ثمرات عبادت در ایام جوانی بیان کرده و می فرماید: كسى كه در جوانى به خوبی خدا را بندگى كند، خداوند در پيرى به وى حكمت مى آموزد، همچنان که خداى متعال مى فرمايد: «و چون [موسى ] به رشد و كمال خويش رسيد، به او حكمت و دانش عطا كرديم.»[24]و در ادامة آيه مى فرمايد: «و نيكوكاران را چنين پاداش مى دهيم.».[25]

آرى، يك جوان مسلمان از نماز و رابطه اش با خدا لذت می برد و نيرو مى گيرد و خود را هميشه در محضر آفريدگار جهان مى بيند.

سخن آخر

با پرورش صحیح جوانان مى توان از این نیروى عظیم و سرشار و استعدادهاى گوناگون، سعادت و سلامت جامعة آینده را تضمین کرد و به آنان آموخت که فرصت جوانی هرگز تکرار نمی شود و به قول صائب تبریزی:

ز روزگار جواني خبر چه مي پرسي
چو برق آمد و چون ابر نوبهار گذشت

جوانان باید بدانند که اگر این فرصت را از دست بدهند، همواره متأسف خواهند بود و این بیت زبانحال آنان خواهد شد که:

ندانستم چو نيكو قدر ايّام جواني را
دلم خون مي شود چون بشنوم نام جواني را
__________________________________________________

[1]. بحار الأنوار، محمدباقر مجلسی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق، ج ‏49، ص 99.

[2]. المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقى، دار الکتب الاسلامیه، قم، چاپ دوم، 1371ق، ج ‏2، ص 441.

[3]. سفينة البحار، عباس قمى، نشر اسوه، قم، چاپ اول، 1414ق، ج ‏8، ص 520.

[4]. بحار الأنوار، ج ‏49، ص 218.

[5]. التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري%، نشر مدرسة الإمام المهدي%‏، قم، چاپ اول، 1409ق، ص 344.

[6]. بحار الأنوار، ج ‏1، ص 197.

[7]. گلشن ابرار، جمعی از نویسندگان، انتشارات معروف، قم، بی تا، ج 3، ص 48؛ مقاله عبدالکریم پاک‏نیا تبریزی.

[8]. علل الشرايع، شيخ صدوق، باب علة تحريم النظر إلي شعور النساء، ج 2، ص 565.

[9]. به گزارش سایت انتخاب، عصر روز سوم خرداد و مصادف با روز زن دو زوج و دو برادر به همراه خواهرهایشان و جمعی از دوستان كه جمعا 14 نفر بوده‏اند؛ یعنی شامل 6 خانم و 8 آقا كه میانگین سنی آنها 23 تا 29 سال بوده، به قصد برگزاری برنامه‏ای تفریحی به باغ یكی از دوستانشان درخمینی شهر می‏روند و پس از ورود به باغ و برداشتن پوششهای اسلامی و با پوششی بسیار نادرست، در فضایی كه نامحرم در آن بوده است، به رقص و پایكوبی می‏پردازند. پس از گذشت مدت زمانی و با بالا رفتن صدای این افراد، توجه دو جوان حاضر در باغ مجاور محل جلب شده و از این زمان و به دلیل شرایط حاكم بر خانمها و خصوصاً وضعیت پوشش آنها موجب تمركز بیش‏تر این دو تن شده و با تماس با سایر رفقایشان، 12 نفر دیگر نیز به جمع متخلفان اضافه شده و نگاه گناه آلود به جمعی كه البته رعایت شرع و قانون و مصالح شخصی خود را نكرده بودند، ادامه می‏یابد. دادستان خمینی شهر می‏گوید: این جمع پس از ساعتها نگاه كردن به این نامحرمان و زنان در حالتی كه قطعاً با هدایت شیطان بوده، به فكر اقدامی جنایتكارانه افتاده و درست ساعت 12 با پوشاندن صورتهای خودشان و با در دست داشتن سلاح سرد و ایجاد رعب و وحشت وارد باغ شده و اقدام به ضرب و شتم حاضرین می‏كنند و متأسفانه آقایان حاضر هیچ گونه مقاومتی صورت نمی‏دهند و این افراد نیز با سوءاستفاده از وضعیت موجود و ترساندن حاضرین، مردها را در اتاقی حبس كرده و سپس به سرعت خانمها را با خودرو از محل خارج كرده و به نقطه‏ای در همان نزدیكی منتقل و در شرایطی بسیار ناراحت كننده دست به آزار و اذیت بانوان می‏زنند و از صحنه می‏گریزند. ((http://www.entekhab.ir/fa/news/  پایگاه خبری تحلیلی انتخاب ، کد خبر: 29496.

[10]. روزنامه کیهان، مورخ یکشنبه 11 دی 1390، ش 20110.

[11]. الكافي، محمد بن یعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1407ق، ج ‏5، ص 88.

[12]. من لا يحضره الفقيه، محمد بن على بن بابويه، نشر اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413ق، ج ‏2، ص 68.

[13]. المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ملا محسن فیض کاشانی، تحقیق: علی اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، بی‌تا، ج 3، ص 140.

[14]. الکافی، ج 4، ص 180.

[15]. الجعفریات، محمد بن محمد کوفی، مکتبة نینوا، تهران، بی‌تا، ص 89.

[16]. بحار الأنوار، ج‏100، ص 264.

[17]. وسائل الشيعة، شیخ حرّ عاملی، مؤسسة آل‌ البیت(، قم، چاپ اول، 1409ق، ج‏20، ص 79.

[18]. الكافي، ج ‏5، ص 563.

[19]. الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا%، مؤسسة آل‌البیت(، مشهد، چاپ اول، 1406ق، ص280.

[20]. مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، حسين بن محمدتقى نورى، قم، چاپ اول، 1408ق، ج ‏13، ص 378.

[21]. من لا يحضره الفقيه، ج ‏1، ص210.

[22]. بحار الأنوار، ج ‏49، ص 49.

[23]. اعراف/ 31.

[24]. قصص/ 14.

[25]. أعلام الدين في صفات المؤمنين، حسن بن محمد ديلمى، مؤسسة آل‌البیت(، قم، چاپ اول، 1408ق، ص 296.