(22) سوره حج این سوره در مدینه نازل شده و 78 آیه است
اشاره
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ
محتوای سوره حج
این سوره که به خاطر بخشی از آیاتش که پیرامون حج سخن می گوید به نام "سوره حج"نامیده شده است از سوره هایی است که در میان مفسران و نویسندگان تاریخ قرآن در"مکی"یا"مدنی"بودنش گفتگو است،جمعی آن را-جز چند آیه-"مکی"می دانند،در حالی که جمع دیگری معتقدند همه آن-جز چند آیه- در"مدینه"نازل شده است،بعضی نیز آن را ترکیبی از آیات"مکی"و"مدنی" می دانند.
اما با توجه به برداشتی که از سوره های مکی و مدنی و به تعبیر دیگر جو مدینه و مکه و نیازمندیهای مسلمانان و چگونگی تعلیمات پیامبر ص نسبت به آنها در این دو منطقه داریم آیات این سوره از جهاتی شبیه سوره های مدنی است،چرا که دستور حج آنهم با ذکر قسمتی از جزئیات آن،و همچنین دستور جهاد،تناسب با وضع مسلمانان در مدینه دارد،هر چند تاکید آیات این سوره روی مساله مبدء و معاد بی تناسب به سوره های مکی نیست.
نویسنده تاریخ القرآن بر اساس تاریخ"فهرست ابن ندیم"و"نظم الدرر" می گوید:سوره حج مگر چند آیه در مدینه نازل شده،آن چند آیه نیز در میان مکه و مدینه نازل گردیده است،وی اضافه می کند این سوره صد و ششمین سوره ای است که بر پیامبر ص نازل شده و بر حسب ترتیب،بعد از سوره"نور"و قبل از سوره"منافقین"است.
به هر حال در مجموع،"مدنی"بودن سوره قوی تر به نظر می رسد.
از نظر محتوا مطالب این سوره را به چند بخش می توان تقسیم کرد:
1-آیات فراوانی که در زمینه"معاد"و دلائل منطقی آن،و انذار مردم غافل از صحنه های قیامت،و مانند آن است که از آغاز این سوره شروع می شود و بخش مهمی از آن را در بر می گیرد.
2-بخش قابل ملاحظه ای نیز از مبارزه با شرک و مشرکان،سخن می گوید و با توجه دادن به آیات پروردگار در عالم هستی انسانها را متوجه عظمت آفریدگار می سازد.
3-بخشی از این سوره نیز مردم را به بررسی سرنوشت عبرت انگیز گذشتگان و عذابهای دردناک الهی که بر آنها نازل شد دعوت کرده،از جمله سرنوشت قوم نوح و عاد و ثمود،و قوم ابراهیم و لوط،و قوم شعیب و موسی را یادآور می شود.
4-بخش دیگری از آن پیرامون مساله حج و سابقه تاریخی آن از زمان ابراهیم ع و سپس مساله قربانی و طواف و مانند آن است.
5-بخشی از آن هم پیرامون مبارزه در برابر ظالمان و پیکار با دشمنان مهاجم،است.
6-و سرانجام قسمتی از آن پند و اندرزهایی است در زمینه های مختلف زندگی و تشویق به نماز و زکات و امر به معروف و نهی از منکر و توکل و توجه به خداوند.
***
فضیلت تلاوت سوره حج
در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام ص می خوانیم: من قرء سوره الحج اعطی من الاجر کحجه حجها،و عمره اعتمرها،بعدد من حج و اعتمر فیما مضی و فیما بقی!: "هر کس سوره حج را بخواند پاداش حج و عمره را خدا به او می دهد به تعداد تمام کسانی که در گذشته و آینده حج عمره بجا آورده یا خواهند آورد"! 1. بدون شک این ثواب و فضیلت عظیم تنها برای تلاوت لفظی نیست،تلاوتی است اندیشه ساز،و اندیشه ای است عمل پرور. در حقیقت کسی که این سوره و محتوای آن را از مبدء و معاد گرفته،تا دستورات عبادی و اخلاقی،و مسائل مربوط به جهاد و مبارزه با ستمگران،در اعماق جان خود قرار دهد و برنامه عملی خود سازد،پیوندی با تمام مؤمنان گذشته و آینده از نظر معنوی و روحانی پیدا می کند،پیوندی که او را در اعمال آنها شریک،و آنها را نیز در اعمال او شریک و سهیم می سازد،بی آنکه از پاداش آنان چیزی کاسته شود و حلقه اتصالی خواهد بود بین همه افراد با ایمان در تمام قرون و اعصار. و با این اوصاف و شرایط ثواب و پاداشی که در حدیث فوق آمده عجیب به نظر نمی رسد. ***
این سوره که به خاطر بخشی از آیاتش که پیرامون حج سخن می گوید به نام "سوره حج"نامیده شده است از سوره هایی است که در میان مفسران و نویسندگان تاریخ قرآن در"مکی"یا"مدنی"بودنش گفتگو است،جمعی آن را-جز چند آیه-"مکی"می دانند،در حالی که جمع دیگری معتقدند همه آن-جز چند آیه- در"مدینه"نازل شده است،بعضی نیز آن را ترکیبی از آیات"مکی"و"مدنی" می دانند.
اما با توجه به برداشتی که از سوره های مکی و مدنی و به تعبیر دیگر جو مدینه و مکه و نیازمندیهای مسلمانان و چگونگی تعلیمات پیامبر ص نسبت به آنها در این دو منطقه داریم آیات این سوره از جهاتی شبیه سوره های مدنی است،چرا که دستور حج آنهم با ذکر قسمتی از جزئیات آن،و همچنین دستور جهاد،تناسب با وضع مسلمانان در مدینه دارد،هر چند تاکید آیات این سوره روی مساله مبدء و معاد بی تناسب به سوره های مکی نیست.
نویسنده تاریخ القرآن بر اساس تاریخ"فهرست ابن ندیم"و"نظم الدرر" می گوید:سوره حج مگر چند آیه در مدینه نازل شده،آن چند آیه نیز در میان مکه و مدینه نازل گردیده است،وی اضافه می کند این سوره صد و ششمین سوره ای است که بر پیامبر ص نازل شده و بر حسب ترتیب،بعد از سوره"نور"و قبل از سوره"منافقین"است.