آیه 77

10:51 - 1397/04/16

سوره الفرقان (25): آیه 77

اشاره

قُلْ مٰا یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لاٰ دُعٰاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزٰاماً (77)

ترجمه:

77-بگو پروردگار من برای شما ارجی قائل نیست اگر دعای شما نباشد،شما(آیات خدا و پیامبران را)تکذیب کردید و دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد.

تفسیر:

اگر دعای شما نبود ارزشی نداشتید!

این آیه که آخرین آیه سوره فرقان است در حقیقت نتیجه ای است برای تمام سوره،و هم برای بحثهایی که در زمینه اوصاف"عباد الرحمن"در آیات گذشته آمده است،روی سخن را به پیامبر ص کرده می گوید:"بگو پروردگار من برای شما ارج و وزنی نیست اگر دعای شما نباشد"( قُلْ مٰا یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لاٰ دُعٰاؤُکُمْ ).

"یعبؤا"از ماده"عبا"(بر وزن عبد)به معنی سنگینی است،بنا بر این جمله لا یعبأ یعنی وزنی قائل نیست،و به تعبیر دیگر اعتنایی نمی کند.

گرچه درباره معنی دعا در اینجا احتمالات زیادی داده شده ولی ریشه همه تقریبا به یک اصل بازمی گردد.

بعضی گفته اند دعا به همان معنی دعا کردن معروف است.

بعضی دیگر آن را به معنی ایمان،و بعضی به معنی عبادت و توحید،و بعضی به معنی شکر، و بعضی به معنی خواندن خدا در سختیها و شدائد،تفسیر کرده اند اما ریشه همه اینها همان ایمان و توجه به پروردگار است.

بنا بر این مفهوم آیه چنین می شود:آنچه به شما وزن و ارزش و قیمت در پیشگاه خدا می دهد همان ایمان و توجه به پروردگار و بندگی او است.

سپس می افزاید:"شما تکذیب آیات پروردگار و پیامبران خدا کردید، و این تکذیب دامان شما را خواهد گرفت،و از شما جدا نخواهد شد"( فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزٰاماً ).

ممکن است چنین تصور شود که میان آغاز و پایان آیه تضادی وجود دارد و یا حد اقل ارتباط و انسجام لازم دیده نمی شود،ولی با کمی دقت روشن می شود که منظور اصلی این است شما در گذشته آیات خدا و پیامبران او را تکذیب کردید اگر به سوی خدا نیائید و راه ایمان و بندگی او را پیش نگیرید هیچ ارزش و مقامی نزد او نخواهید داشت،و کیفرهای تکذیبتان قطعا دامانتان را خواهد گرفت (1).

از جمله شواهد روشنی که این تفسیر را تایید می کند حدیثی است که امام


 1) آیه فوق از آیاتی است که میان مفسران بسیار مورد گفتگو است،و آنچه در تفسیر آن گفتیم روشنترین تفسیر به نظر می رسد،ولی جمعی از مفسران معروف تفسیر دیگری برای آن ذکر کرده اند که خلاصه اش چنین است: خداوند به شما اعتنایی ندارد چرا که تکذیب آیات او کردید،مگر اینکه شما را دعوت به سوی ایمان می کند(طبق این تفسیر"دعائکم"از قبیل اضافه مصدر به مفعول است،و فاعل آن ضمیری است که به"ربی"برمی گردد،اما طبق تفسیری که ما انتخاب کردیم دعائکم از قبیل اضافه مصدر به فاعل است و ظاهر اضافه مصدر به ضمیر این است که اضافه به فاعل باشد مگر قرینه ای بر خلاف پیدا شود)در اینجا تفسیر سومی نیز برای آیه گفته شده است و آن اینکه هدف بیان این منظور است که شما نوع بشر که غالبا راه تکذیب را پیش گرفته اید نزد خدا ارج و وزنی ندارید مگر به خاطر آن اقلیتی همچون"عباد الرحمن" که به سوی خدا می آیند و با اخلاص او را می خوانند(این تفسیر گرچه از نظر معنی و محتوی صحیح است ولی با ظاهر آیه چندان سازگار نیست چرا که ضمیر در دعاؤکم و کذبتم ظاهرا به یک گروه بازمی گردد نه دو گروه)(دقت کنید).

باقر ع نقل شده:از آن حضرت سؤال کردند:

کثره القراءه افضل او کثره الدعاء؟: "آیا بسیار تلاوت قرآن کردن افضل است یا بسیار دعا نمودن"؟ امام در پاسخ فرمود:

کثره الدعا افضل و قرء هذه الایه: "بسیار دعا کردن افضل است و سپس آیه فوق را تلاوت فرمود" (1).

***

نکته:

دعا راه خودسازی و خداشناسی

می دانیم در آیات قرآن و روایات اسلامی اهمیت زیادی به مساله دعا داده شده که نمونه آن آیه فوق بوده ولی ممکن است قبول این امر برای بعضی در ابتدا سنگین باشد که دعا کردن کار بسیار آسانی است و از همه کس ساخته است،و یا قدم را از این فراتر نهند و بگویند دعا کار افراد بیچاره است!این که اهمیتی ندارد!.

ولی اشتباه از اینجا ناشی می شود که دعا را خالی و برهنه از شرائطش می نگرند در حالی که اگر شرائط خاص دعا در نظر گرفته شود این حقیقت به وضوح ثابت می شود که دعا وسیله مؤثری است برای خودسازی و پیوند نزدیکی است میان انسان و خدا.

نخستین شرط دعا شناخت کسی است که انسان او را می خواند.

شرط دیگر شستشوی قلب و دل،و آماده ساختن روح برای تقاضای از او است،چرا که انسان هنگامی که به سراغ کسی می رود باید آمادگی لقای او را


 1) "تفسیر صافی"ذیل آیه مورد بحث-این روایت را تفاسیر دیگر نیز با کمی تفاوت نقل کرده اند.روایات دیگری که بعضی از امالی شیخ و بعضی از تفسیر علی بن ابراهیم ذیل آیه مورد بحث نقل شده نیز شاهد تفسیر فوق است.

داشته باشد.

شرط سوم دعا جلب رضا و خشنودی کسی است که انسان از او تقاضایی دارد چرا که بدون آن احتمال تاثیر بسیار ناچیز است.

و بالآخره چهارمین شرط استجابت دعا آن است که انسان تمام قدرت و نیرو و توان خویش را به کار گیرد و حد اکثر تلاش و کوشش را انجام دهد،و نسبت به ما ورای آن دست به دعا بردارد و قلب را متوجه خالق کند.

زیرا در روایات اسلامی صریحا آمده است کاری را که انسان خود می تواند انجام دهد اگر کوتاهی کند و به دعا متوسل شود دعایش مستجاب نیست! به این ترتیب دعا وسیله ای است برای شناخت پروردگار و صفات جمال و جلال او، و هم وسیله ای است برای توبه از گناه و پاک سازی روح،و هم عاملی است برای انجام نیکی ها،و هم سببی است برای جهاد و تلاش و کوشش بیشتر تا آخرین حد توان.

به همین دلیل تعبیرات مهمی درباره دعا دیده می شود که جز با آنچه گفتیم مفهوم نیست،مثلا: در روایتی از پیامبر ص می خوانیم "الدعاء سلاح المؤمن،و عمود الدین،و نور السماوات و الارض" :"دعا اسلحه مؤمن،و ستون دین و نور آسمانها و زمین است (1).

در حدیث دیگری از امیر مؤمنان علی ع می خوانیم: الدعاء مفاتیح النجاح،و مقالید الفلاح،و خیر الدعاء ما صدر عن صدر نقی و قلب تقی:

"دعا کلید پیروزی و مفتاح رستگاری است و بهترین دعا دعائی است که از سینه پاک و قلب پرهیزگار برخیزد" (2).

و در حدیثی از امام صادق ع می خوانیم "الدعاء انفذ من السنان" "دعا نافذتر از نوک نیزه است"! (3).


 1 و 2 و 3) اصول کافی جلد 2 ابواب الدعاء-باب ان الدعاء سلاح المؤمن.

گذشته از همه اینها اصولا در زندگی انسان حوادثی رخ می دهد که از نظر اسباب ظاهری او را در یاس فرو می برد،دعا می تواند دریچه ای باشد به سوی امید پیروزی،و وسیله مؤثری برای مبارزه با یاس و نومیدی.

به همین دلیل دعا به هنگام حوادث سخت و طاقت فرسا به انسان قدرت و نیرو و امیدواری و آرامش می بخشد،و از نظر روانی اثر غیر قابل انکاری دارد.

در زمینه مساله دعا،و فلسفه،و شرائط،و نتائج آن،به طور مشروح در جلد اول تفسیر نمونه ذیل آیه 186 سوره بقره بحث کرده ایم،برای توضیح بیشتر به آنجا مراجعه فرمائید.

***پروردگارا!ما را از بندگان خاصت قرار ده و توفیق کسب ویژگیهای صفات عباد الرحمن را به ما مرحمت کن.

خداوندا!درهای دعا را به روی ما بگشا و آن را سبب ارزش وجود ما در پیشگاهت قرار ده.

خدایا!توفیق دعاهایی که مطلوب درگاه تو است به ما مرحمت فرما و از اجابت آن ما را محروم مکن انک علی کل شیء قدیر،و بالاجابه جدیر.

پایان سوره فرقان 15\12\1361 شمسی 20 جمادی الاولی 1403 قمری

برچسب‌ها: