آیات 23 تا 29

اشاره

قٰالَ فِرْعَوْنُ وَ مٰا رَبُّ اَلْعٰالَمِینَ (23) قٰالَ رَبُّ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ مٰا بَیْنَهُمَا إِنْ کُنْتُمْ مُوقِنِینَ (24) قٰالَ لِمَنْ حَوْلَهُ أَ لاٰ تَسْتَمِعُونَ (25) قٰالَ رَبُّکُمْ وَ رَبُّ آبٰائِکُمُ اَلْأَوَّلِینَ (26) قٰالَ إِنَّ رَسُولَکُمُ اَلَّذِی أُرْسِلَ إِلَیْکُمْ لَمَجْنُونٌ (27) قٰالَ رَبُّ اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ وَ مٰا بَیْنَهُمٰا إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُونَ (28) قٰالَ لَئِنِ اِتَّخَذْتَ إِلٰهَاً غَیْرِی لَأَجْعَلَنَّکَ مِنَ اَلْمَسْجُونِینَ (29)

ترجمه:

23-فرعون گفت پروردگار عالمیان چیست؟! 24-(موسی)گفت پروردگار آسمانها و زمین و آنچه میان این دو است،اگر اهل یقین هستید.

25-(فرعون)به اطرافیانش گفت،آیا نمی شنوید این مرد چه می گوید؟

ص :208

26-(موسی)گفت پروردگار شما و پروردگار نیاکان شما.

27-(فرعون)گفت پیامبری که به سوی شما فرستاده شده دیوانه است.

28-(موسی)گفت او پروردگار مشرق و مغرب و آنچه در میان این دو است می باشد اگر شما عقل و اندیشه خود را به کار می گرفتید.

29-(فرعون)خشمگین شد و گفت:اگر معبودی غیر از من برگزینی تو را از زندانیان قرار خواهم داد.

جمله" إِنْ کُنْتُمْ مُوقِنِینَ "ممکن است اشاره به این مطلب باشد که موسی می خواهد تلویحا به فرعون و یارانش بفهماند که من می دانم هدف شما از این سؤال،درک حقیقت نیست اما اگر در جستجوی حقیقت باشید و صاحب عقل و شعور،همین استدلال که کردم کافی است،کمی چشمتان را بگشائید و ساعتی در این آسمانهای وسیع و زمین گسترده و آثارش بیندیشید تا دانستنیها را بدانید و جهان بینی خود را تصحیح کنید.

*** اما فرعون با این بیان محکم معلم بزرگ آسمانی،از خواب غفلت بیدار نشد،باز به استهزاء و سخریه ادامه داد،و از روش دیرینه مستکبران مغرور پیروی کرد"رو به اطرافیان خود کرده گفت:آیا نمی شنوید این مرد چه می گوید"؟! ( قٰالَ لِمَنْ حَوْلَهُ أَ لاٰ تَسْتَمِعُونَ ).

پیدا است اطراف فرعون را چه افرادی گرفته اند،اشخاصی از قماش خود او،گروهی از صاحبان زر و زور و همکاران ظلم و ستم.

ابن عباس می گوید:اطرافیان او در آنجا پانصد نفر بودند که از خواص قوم او محسوب می شدند (1).

هدفش این بود که این سخن منطقی و دلنشین موسی در قلب تاریک این گروه

کمترین اثری نگذارد،و آن را یک سخن بی محتوی که مفهومش قابل درک نیست معرفی کند.

*** ولی باز موسی ع به سخنان منطقی و حساب شده خود بدون هیچگونه ترس و واهمه ادامه داد و"گفت:او پروردگار شما و پدران نخستین شما است" ( قٰالَ رَبُّکُمْ وَ رَبُّ آبٰائِکُمُ الْأَوَّلِینَ ).

در حقیقت موسی که در مرحله نخست از"آیات آفاقی"شروع کرده بود در مرحله دوم به"آیات انفسی"اشاره کرد و به اسرار آفرینش در وجود خود انسانها و آثار پرورش الهی و ربوبیت پروردگار در روح و جسم بشر پرداخت،تا این مغروران بیخبر لا اقل درباره خود بیندیشند و کمی خود را بشناسند و به دنبال آن،خدای خود را.

*** ولی فرعون به خیره سری هم چنان ادامه داد،و از مرحله استهزاء و سخریه پا را فراتر نهاده نسبت جنون و دیوانگی به موسی داد و"گفت:پیامبری که به سوی شما آمده قطعا مجنون است"!( قٰالَ إِنَّ رَسُولَکُمُ الَّذِی أُرْسِلَ إِلَیْکُمْ لَمَجْنُونٌ ).

همان نسبتی که همه جباران تاریخ به مصلحان الهی می دادند.

جالب اینکه این فریبکار مغرور حتی حاضر نبود بگوید"فرستاده ما" و"به سوی ما"بلکه می گوید"پیامبر شما"که"به سوی شما"فرستاده شده است،چرا که حتی تعبیر"پیامبر شما"جنبه سخریه داشت،سخریه ای توأم با خود برتر بینی که من بالاتر از آنم که پیامبری،برای دعوتم بیاید،و هدفش از نسبت جنون به موسی ع این بود که اثر منطق نیرومند او را در افکار حاضران خنثی کند.

***

اما این نسبت ناروا در روح بلند موسی ع اثری نگذاشت و هم چنان خط اصلی توحید را از طریق آثار خدا در پهنه آفرینش،در آفاق و انفس،ادامه داد و"گفت:او پروردگار مشرق و مغرب و آنچه در میان این دو است می باشد اگر شما عقل و اندیشه خود را به کار می گرفتید"( قٰالَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ مٰا بَیْنَهُمٰا إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُونَ ).

اگر تو در محدوده کوچکی به نام مصر،یک حکومت ظاهری داری،حکومت واقعی پروردگار من تمام شرق و غرب جهان و هر چه میان آنها است در بر گرفته، و آثارش در همه جا در جبین موجودات می درخشد،اصولا همین طلوع و غروب خورشید در خاور و باختر،و نظامی که بر آن حاکم است،خود نشانه ای از عظمت او است،اما عیب کار اینجا است که شما تعقل نمی کنید و اصلا عادت به اندیشیدن ندارید(توجه داشته باشید که جمله إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُونَ اشاره به همین است که شما اگر برنامه تعقل در گذشته و حال در زندگانیتان بود این حقیقت را درک می کردید).

در واقع موسی ع نسبت جنون را به طرز زیبایی پاسخ گفت که من دیوانه نیستم،دیوانه و بی عقل کسی است که این همه آثار پروردگار را نمی بیند،و این همه نقش عجب که بر در و دیوار وجود است هر که فکرت نکند نقش بود بر دیوار! درست است که موسی ع نخستین بار اشاره به تدبیر آسمانها و زمین کرد ولی از آنجا که آسمان بسیار بالا است و زمین،بسیار اسرارآمیز،لذا در آخرین مرحله انگشت روی نقطه ای گذاشت که هیچکس را یارای انکار آن نیست،و انسان همه روز با آن سر و کار دارد،و آن نظام طلوع و غروب آفتاب و برنامه دقیقی که در آن وجود دارد،و احدی نمی تواند ادعا کند من تنظیم کننده آنم.

تعبیر به" مٰا بَیْنَهُمٰا "(آنچه میان این دو است)اشاره به وحدت و ارتباط در میان شرق و غرب است همانگونه که این تعبیر در مورد آسمانها و زمین نیز چنین بود،و در مورد رَبُّکُمْ وَ رَبُّ آبٰائِکُمُ الْأَوَّلِینَ نیز ارتباط و وحدت نسلها را بیان می کند.

*** این منطق نیرومند و شکست ناپذیر،فرعون را سخت خشمگین ساخت و سرانجام به حربه ای متوسل شد که همه زورمندان بی منطق به هنگام شکست و ناکامی به آن متوسل می شوند و چنین"گفت:اگر معبودی غیر من انتخاب کنی تو را از زندانیان قرار خواهم داد"( قٰالَ لَئِنِ اتَّخَذْتَ إِلٰهَاً غَیْرِی لَأَجْعَلَنَّکَ مِنَ الْمَسْجُونِینَ ).

من این سخنان تو را نمی فهمم،همین می دانم که یک اله و معبود بزرگ وجود دارد و آن منم!و هر کس غیر از این بگوید محکوم به مرگ،یا زندان مرگ آفرین است!.

بعضی از مفسران معتقدند که الف و لام در"المسجونین"الف و لام عهد است، و اشاره به زندان مخصوصی است که هر کس را به آن می افکندند،برای همیشه در آن می ماند تا جنازه او را از زندان بیرون آورند (1).

در واقع فرعون با این سخن تند و تهدید ظالمانه می خواست موسی ع را خاموش کند چرا که ادامه این بحثها سبب بیداری مردم می شد،و برای جباران چیزی خطرناکتر از بیداری و هشیاری مردم نیست!.

***