آیات 52 تا 59

11:30 - 1397/04/17

سوره الشعراء (26): آیات 52 تا 59

اشاره

وَ أَوْحَیْنٰا إِلیٰ مُوسیٰ أَنْ أَسْرِ بِعِبٰادِی إِنَّکُمْ مُتَّبَعُونَ (52) فَأَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِی اَلْمَدٰائِنِ حٰاشِرِینَ (53) إِنَّ هٰؤُلاٰءِ لَشِرْذِمَهٌ قَلِیلُونَ (54) وَ إِنَّهُمْ لَنٰا لَغٰائِظُونَ (55) وَ إِنّٰا لَجَمِیعٌ حٰاذِرُونَ (56) فَأَخْرَجْنٰاهُمْ مِنْ جَنّٰاتٍ وَ عُیُونٍ (57) وَ کُنُوزٍ وَ مَقٰامٍ کَرِیمٍ (58) کَذٰلِکَ وَ أَوْرَثْنٰاهٰا بَنِی إِسْرٰائِیلَ (59)

ترجمه:

52-ما به موسی وحی فرستادیم که بندگان مرا شبانه از مصر کوچ ده،و آنها شما را تعقیب خواهند کرد.

53-فرعون(از این ماجرا آگاه شد و)ماموران به شهرها فرستاد تا نیرو جمع کند.

54-(و گفت)این ها گروهی اندکند.

55-و اینها ما را به خشم آورده اند.

56-و ما همگی آماده پیکاریم.

57-ولی ما آنها(فرعونیان)را از باغها و چشمه ها بیرون کردیم.

58-از گنج ها و قصرهای مجلل! 59-آری،این چنین کردیم و بنی اسرائیل را وارث آنها ساختیم.

تفسیر:

آنها را از گنجها و قصرهای مجللشان بیرون راندیم!

در آیات گذشته دیدیم که سرانجام موسی در آن صحنه سرنوشت ساز پیروز از میدان بیرون آمد.گرچه فرعون و فرعونیان به او ایمان نیاوردند،ولی این ماجرا چند اثر مهم داشت که هر کدام پیروزی مهمی محسوب می شد:

1-بنی اسرائیل به رهبر و پیشوای خود مؤمن و دلگرم شدند،و یک دل و یک جان گرد او را گرفتند،چرا که بعد از سالها بدبختی و تیره روزی و دربدری پیامبری آسمانی در میان خود می بینند که هم ضامن هدایت آنها است،و هم رهبر انقلاب و آزادی و پیروزی آنان خواهد شد.

2-موسی در میان مردم مصر و قبطیان جایی برای خود باز کرد،جمعی به او تمایل پیدا کردند و یا لا اقل از مخالفت با او وحشت داشتند،و صدای دعوت موسی در تمام مصر پیچید.

3-از همه مهمتر اینکه فرعون نه از نظر افکار عمومی،نه از نظر وحشت بر جان خود،قدرت مزاحمت با مردی که عصائی این چنین در دست دارد و زبانی آن چنان گویا در دهان،در خود نمی دید.

مجموع این امور زمینه مساعدی را برای اینکه موسی بتواند در میان آن مردم بماند و به دعوت و تبلیغ بپردازد و اتمام حجت کند فراهم ساخت.

سالیان دراز به این منوال گذشت،و موسی معجزات دیگری که در سوره اعراف ذیل آیات 130 تا 135 به آن اشاره کردیم-در کنار منطق و بیان خود- به آنها نشان داد،و حتی خداوند مردم مصر را سالها به قحطی و خشکسالی مبتلا ساخت تا آنها که شایسته بیداری اند بیدار شوند(شرح بیشتر در این زمینه را در جلد ششم تفسیر نمونه صفحه 313 به بعد مطالعه فرمائید).

هنگامی که موسی ع حجت را بر آنها تمام کرد،و صفوف مؤمنان و منکران مشخص شد،دستور کوچ کردن بنی اسرائیل به موسی داده شد،آیات مورد بحث این صحنه را مجسم می سازد.

نخست می گوید:"ما به موسی وحی فرستادیم که شبانه بندگان مرا کوچ ده،و(از مصر)خارج کن و آنها شما را تعقیب خواهند کرد"( وَ أَوْحَیْنٰا إِلیٰ مُوسیٰ أَنْ أَسْرِ بِعِبٰادِی إِنَّکُمْ مُتَّبَعُونَ ).

این یک برنامه الهی است که شما شبانه حرکت کنید و آنها نیز آگاه شوند و به تعقیب شما بپردازند و آنچه باید در این میان بشود،بشود.

تعبیر"عبادی"(بندگان من)با اینکه قبل از آن جمله"اوحینا" (وحی فرستادیم)به صورت جمع آمده برای بیان نهایت محبت خدا به بندگان با ایمان است.

*** موسی ع این فرمان را اجرا کرد،و دور از چشم دشمنان،بنی اسرائیل را بسیج کرده فرمان حرکت داد،و مخصوصا شب را به دستور خدا برای این کار انتخاب نمود تا برنامه اش حساب شده تر باشد.

اما بدیهی است حرکت یک گروه با این عظمت،چیزی نیست که بتوان آن را برای مدت زیادی پنهان نگه داشت،به زودی جاسوسان فرعون،مطلب را به او گزارش دادند،و چنان که قرآن می گوید:"فرعون ماموران به شهرها فرستاد تا نیرو جمع کنند"( فَأَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِی الْمَدٰائِنِ حٰاشِرِینَ ).

البته در شرائط آن روز،رسیدن پیام فرعون به همه شهرهای مصر،زمان قابل ملاحظه ای لازم داشت،ولی طبیعی است که این خبر به شهرهای نزدیک به سرعت می رسد و نیروهای آماده فورا حرکت می کنند و مقدمه لشگر و گروه ضربت را تشکیل می دهند،اما نیروهای دیگر تدریجا به آنها می پیوندند.

*** ضمنا برای اینکه زمینه روانی مردم برای این بسیج عمومی آماده شود دستور داد اعلان کنند"اینها گروه اندکی هستند"(اندک از نظر تعداد در مقابل فرعونیان و اندک از نظر قدرت)( إِنَّ هٰؤُلاٰءِ لَشِرْذِمَهٌ قَلِیلُونَ ).

بنا بر این در مبارزه با این گروه با آن همه قدرتی که ما داریم جای هیچگونه نگرانی نیست که برنده مائیم.

"شرذمه"در اصل به معنی گروه اندک و باقیمانده چیزی است،و به لباس پاره پاره،"شراذم"گفته می شود،بنا بر این علاوه بر معنی اندک بودن،پراکندگی نیز در مفهوم آن افتاده است،گویا فرعون با این تعبیر می خواست عدم انسجام بنی اسرائیل را از نظر نفرات لشکر نیز مجسم کند.

*** سپس افزود:ما چقدر حوصله کنیم؟و تا چه اندازه با این بردگان سرکش مدارا نمائیم؟!"اینها ما را به خشم و غضب آورده اند"( وَ إِنَّهُمْ لَنٰا لَغٰائِظُونَ ).

فردا مزارع مصر را چه کسی آبیاری می کند؟خانه های ما را چه کسی مرمت می کند؟بارهای سنگین را در این کشور پهناور چه کسی از زمین برمی دارد؟ چه کسی خدمتکار ما خواهد بود؟ *** بعلاوه"ما از توطئه این گروه(چه در اینجا باشند و چه بروند)بیمناکیم، و برای مقابله با آنها آمادگی کامل و هوشیاری لازم داریم"( وَ إِنّٰا لَجَمِیعٌ حٰاذِرُونَ ).

بعضی از مفسران"حاذرون"را از ماده"حذر"به معنی خوف و ترس از توطئه آنها تفسیر کرده اند،و بعضی از"حذر"به معنی هوشیاری و بیداری و آمادگی از نظر نیرو و سلاح،ولی این دو تفسیر با هم منافاتی ندارد،ممکن است فرعونیان هم بیمناک بودند و هم آمادگی برای مقابله داشتند.

*** سپس قرآن به ذکر نتیجه کار فرعونیان می پردازد،و به طور اجمال زوال حکومت آنها و زمامداری بنی اسرائیل را بیان می کند،می گوید:"ما آنها را از باغهای سرسبز و چشمه های پر آب بیرون راندیم"( فَأَخْرَجْنٰاهُمْ مِنْ جَنّٰاتٍ وَ عُیُونٍ ).

*** "و از گنجها و قصرهای زیبا و مساکن مرفه خارج ساختیم"( وَ کُنُوزٍ وَ مَقٰامٍ کَرِیمٍ ).

*** آری"این چنین کردیم و آنها را بدون زحمت به بنی اسرائیل دادیم و آنها را وارث فرعونیان ساختیم"( کَذٰلِکَ وَ أَوْرَثْنٰاهٰا بَنِی إِسْرٰائِیلَ ).

در تفسیر" مَقٰامٍ کَرِیمٍ "در میان مفسران گفتگو است،بعضی آن را به معنی قصرهای مجلل و مساکن پر ارزش دانسته اند،و بعضی مجالس پر سرور و نشاط انگیز و بعضی مجالس حکمرانان و زمامداران که اطرافشان را ماموران سر بر فرمان گرفته بودند،و بعضی نیز آن را به معنی منبرهایی که خطیبان بر آن سخنرانی می کردند تفسیر نموده اند(منابری که در آن به نفع فرعون و حکومت و دستگاه او تبلیغات و سخنرانی می شد).

البته معنی اول از همه مناسبتر به نظر می رسد،هر چند این معانی با هم تضادی ندارند،و ممکن است همه در مفهوم آیه جمع باشند،هم قصرهایشان از آنها گرفته شد و هم موقعیت حکومت و قدرتشان،و هم جلسات جشن و سرورشان.

***

نکته ها:

اشاره
1-آیا بنی اسرائیل در مصر حکومت کردند؟

بر اساس تعبیری که در آیات بالا گذشت که خداوند می فرماید:"ما بنی- اسرائیل را وارث فرعونیان ساختیم"جمعی از مفسران بر این عقیده اند که آنها به مصر بازگشتند و زمام حکومت را در دست گرفتند، و مدتی بر آن سرزمین حکمرانی کردند (1).

البته ظاهر آیات فوق با این تفسیر مناسب است.

در حالی که بعضی دیگر معتقدند که آنها بعد از هلاک فرعونیان راهی سرزمینهای مقدس شدند،ولی بعد از مدتی به مصر بازگشتند و حکومتی در آنجا تشکیل دادند (2).

فصول تورات کنونی که مربوط به این قسمت است با این تفسیر مطابقت دارد.

بعضی دیگر احتمال داده اند که بنی اسرائیل دو گروه شدند،گروهی از آنان در مصر باقی ماندند و حکومت کردند،و گروهی همراه موسی ع به سوی سرزمینهای مقدس روانه شدند.

این احتمال نیز داده شده که منظور از وارث شدن بنی اسرائیل این است که آنها بعد از موسی ع و در زمان سلیمان بر سرزمین پهناور مصر حکمرانی کردند.

ولی با توجه به اینکه موسی ع یک پیامبر انقلابی بزرگ بود،بسیار بعید به نظر می رسد که چنین سرزمینی را که ارکان حکومتش فرو ریخته و در بست


 1) "مجمع البیان"و"قرطبی"ذیل آیات مورد بحث،و"آلوسی"در"روح المعانی"نیز این موضوع را به عنوان یک تفسیر قابل ملاحظه نقل می کند.
 2) "روح المعانی"ذیل آیات مورد بحث.

در اختیار او قرار داشت به کلی رها سازد،و بی آنکه تصمیمی برای آنجا بگیرد روانه به سوی بیابانها شود،بخصوص اینکه سالیان دراز صدها هزار نفر از بنی- اسرائیل در آنجا ساکن بودند و با مسائل آن محیط آشنایی داشتند.

بنا بر این از دو حال خارج نیست یا بنی اسرائیل همگی به مصر بازگشتند و حکومتی را تشکیل دادند،و یا جمعی از آنها به فرمان موسی ع در آنجا ماندند و این برنامه را اجرا کردند،در غیر این صورت بیرون راندن فرعونیان و وارث ساختن بنی اسرائیل که در آیات آمده مفهوم روشنی نخواهد داشت.

***

2-ترتیب آیات

قرآن در آیات بعد چگونگی غرق فرعونیان را شرح می دهد،این امر سبب این سؤال می شود که چرا قرآن،نخست بیرون راندن فرعونیان را از قصرها و کاخها و املاکشان و وارث شدن بنی اسرائیل را ذکر کرده،سپس چگونگی غرق فرعونیان را،در حالی که ترتیب طبیعی غیر از آن است.

این امر ممکن است از قبیل بیان"اجمال"و"تفصیل"باشد،یعنی نخست مطلب را به طور سربسته بازگو کرده و بعد به شرح آن در آیات بعد پرداخته است.

و نیز ممکن است از قبیل ذکر نتیجه و سپس شرح مقدمات بوده باشد.

برچسب‌ها: