آیات 61 تا 64

اشاره

أَ فَمَنْ وَعَدْنٰاهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لاٰقِیهِ کَمَنْ مَتَّعْنٰاهُ مَتٰاعَ اَلْحَیٰاهِ اَلدُّنْیٰا ثُمَّ هُوَ یَوْمَ اَلْقِیٰامَهِ مِنَ اَلْمُحْضَرِینَ (61) وَ یَوْمَ یُنٰادِیهِمْ فَیَقُولُ أَیْنَ شُرَکٰائِیَ اَلَّذِینَ کُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (62) قٰالَ اَلَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ اَلْقَوْلُ رَبَّنٰا هٰؤُلاٰءِ اَلَّذِینَ أَغْوَیْنٰا أَغْوَیْنٰاهُمْ کَمٰا غَوَیْنٰا تَبَرَّأْنٰا إِلَیْکَ مٰا کٰانُوا إِیّٰانٰا یَعْبُدُونَ (63) وَ قِیلَ اُدْعُوا شُرَکٰاءَکُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ یَسْتَجِیبُوا لَهُمْ وَ رَأَوُا اَلْعَذٰابَ لَوْ أَنَّهُمْ کٰانُوا یَهْتَدُونَ (64)

ترجمه:

61-آیا کسی که به او وعده نیک داده ایم و به آن خواهد رسید،همانند کسی است که متاع زندگی دنیا به او داده ایم،سپس روز قیامت(برای حساب و جزا)احضار می شود.

62-روزی را به خاطر بیاورید که خداوند آنها را ندا می دهد،و می گوید:کجا هستند شریکانی که برای من می پنداشتید؟! 63-گروهی(از معبودان)که فرمان عذاب در باره آنها مسلم شده می گویند:پروردگارا ما این(عابدان)را گمراه کردیم(آری)ما آنها را گمراه کردیم همانگونه که خود گمراه شدیم،ما از آنها بیزاری می جوئیم،آنها در حقیقت ما را نمی پرستیدند (بلکه هوای نفس خویش را پرستش می کردند).

64-به آنها(عابدان)گفته می شود شما معبودهایتان را که شریک خدا می پنداشتید بخوانید (تا شما را یاری کند)آنها معبودهایشان را می خوانند،ولی جوابی به آنها نمی دهند.

در این هنگام عذاب الهی را(با چشم خود)می بینند،و آرزو می کنند ای کاش هدایت یافته بودند.

جمله" هُوَ یَوْمَ الْقِیٰامَهِ مِنَ الْمُحْضَرِینَ "اشاره به احضار در محضر خداوند برای حساب اعمال است،و بعضی آن را به احضار در آتش دوزخ،تفسیر کرده اند ولی تفسیر اول مناسبتر است،و به هر حال این تعبیر نشان می دهد که این آلودگان با اکراه و بدون تمایل به این صحنه کشانده می شوند،و باید هم چنین باشد،چرا که وحشت حساب و کیفر تمام وجود آنها را فرا گرفته است.

تعبیر به"حیات دنیا"که بارها در سوره های مختلف قرآن مجید آمده اشاره به پستی این زندگی در مقایسه با"حیات آخرت"و زندگی جاویدان و زوال ناپذیر آن است،زیرا"دنیا"از ماده"دنو"(بر وزن غلو)در اصل به معنی نزدیکی در مکان یا زمان یا منزلت و مقام است،سپس دنیا و ادنی گاه به موجودات کوچک که در دسترس قرار دارند،در مقابل موجودات بزرگ اطلاق شده،و گاه در موضوعات پست در مقابل خوب و والا،و گاه به نزدیک در مقابل دور اطلاق گردیده،و از آنجا که زندگی این جهان در برابر جهان دیگر هم کوچک است و هم بی ارزش و هم نزدیک،نام"حیات دنیا"کاملا متناسب آن است.

*** و به دنبال این سخن،صحنه های رستاخیز را در برابر کفار مجسم می کند صحنه هایی که از تصورش مو بر بدن راست می شود و اندام را به لرزه در می آورد.

می گوید:"روزی را به خاطر بیاورید که خداوند آنها را ندا می دهد و می گوید:کجا هستند شریکانی که برای من می پنداشتید"؟!( وَ یَوْمَ یُنٰادِیهِمْ فَیَقُولُ أَیْنَ شُرَکٰائِیَ الَّذِینَ کُنْتُمْ تَزْعُمُونَ ).

بدیهی است این سؤالی است توبیخی،برای اینکه در قیامت که روز کنار رفتن پرده ها و حجابها است نه شرک مفهومی دارد و نه مشرکان بر عقیده خود باقیند، این سؤال در حقیقت یک نوع سرزنش و مجازات است،یک نوع توبیخ و عقوبت است.

***

اما آنها بجای اینکه به پاسخ پردازند معبودهایشان به سخن در می آیند و از آنها اظهار تنفر و بیزاری می کنند،زیرا می دانیم معبودان گاه بتهای سنگ و چوبی بودند،و گاه مقدسینی همچون فرشتگان و مسیح،و گاه جن و شیاطین در اینجا گروه سوم به سخن می آیند که سخن آنها را در آیه بعد چنین می خوانیم:

"گروهی از معبودان که فرمان عذاب در باره آنها مسلم شده،می گویند:پروردگارا! ما این عابدان را گمراه کردیم،آری ما آنها را گمراه کردیم همانگونه که خود گمراه شدیم(ولی آنها به میل خویش به دنبال ما آمدند)ما از آنها بیزاری می جوئیم آنها ما را پرستش نمی کردند"بلکه در حقیقت هوای نفس خویش را می پرستیدند ( قٰالَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنٰا هٰؤُلاٰءِ الَّذِینَ أَغْوَیْنٰا أَغْوَیْنٰاهُمْ کَمٰا غَوَیْنٰا تَبَرَّأْنٰا إِلَیْکَ مٰا کٰانُوا إِیّٰانٰا یَعْبُدُونَ ).

بنا بر این آیه فوق شبیه آیه 28 سوره یونس است که می گوید: وَ قٰالَ شُرَکٰاؤُهُمْ مٰا کُنْتُمْ إِیّٰانٰا تَعْبُدُونَ "معبودان در قیامت رو به سوی عبادت کنندگان خود می کنند و می گویند شما ما را پرستش نمی کردید"! و به این ترتیب معبودان اغواگر،همچون فرعون و نمرود و شیاطین و جن، بیزاری و تنفر خود را از چنین عابدانی اعلام می دارند،و به دفاع از خویش برمی خیزند،حتی گمراهی آنها را نیز از خود نفی می کنند،و می گویند:آنها به میل خود به دنبال ما آمدند.

ولی بدیهی است نه این نفی اثری دارد و نه آن بیزاری و تبری،و آنها در گناه عابدان خود قطعا شریک و سهیمند (1).

جالب توجه این است که در آن روز،هر یک از این منحرفان خلافکار از دیگری بیزاری می جویند و هر کدام سعی دارند گناه خود را به گردن دیگری افکند.

این درست نظیر چیزی است که نمونه کوچک آن را در دنیا با چشم خود می بینیم که جمعی دست به دست هم می دهند تا امر خلافی مرتکب شوند،پس از دستگیری و حضور در محضر دادگاه از یکدیگر بیزاری می جویند،و گناه را به گردن دیگری می افکنند،این است،سرنوشت گروه گمراه و خلافکار در دنیا و آخرت.

همانگونه که در آیه 22 سوره ابراهیم می خوانیم که"شیطان در روز قیامت به پیروان خود می گوید:من سلطه ای بر شما نداشتم،من تنها از شما دعوت کردم شما هم مشتاقانه اجابت کردید مرا ملامت نکنید خود را ملامت کنید" وَ مٰا کٰانَ لِی عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطٰانٍ إِلاّٰ أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی فَلاٰ تَلُومُونِی وَ لُومُوا أَنْفُسَکُمْ .

و در مورد مشرکان در آیه 30 سوره صافات می خوانیم که آنها به مناقشه با یکدیگر برمی خیزند و هر یک دیگری را مقصر می شمرد،اما اغواگران صریحا در پاسخ می گویند:"ما بر شما سلطه ای نداشتیم شما خود گروهی طغیانگر بودید" وَ مٰا کٰانَ لَنٰا عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطٰانٍ بَلْ کُنْتُمْ قَوْماً طٰاغِینَ .

*** به هر حال به دنبال سؤالی که از آنها در باره معبودهایشان می شود و آنها در پاسخ عاجز می مانند،به آنان"گفته می شود شما معبودهایتان را که شریک خدا می پنداشتید بخوانید"تا به یاری شما برخیزند!( وَ قِیلَ ادْعُوا شُرَکٰاءَکُمْ ) (1)آنها با اینکه می دانند در آنجا کاری از دست معبودان ساخته نیست،بر اثر شدت وحشت و کوتاه شدن دستشان از همه جا،و یا به خاطر اطاعت فرمان خدا که می خواهد با چنین کاری مشرکان و معبودان گمراه را در برابر همگان رسوا سازد،"دست تقاضا به سوی معبودانشان دراز می کنند و آنها را به کمک می خوانند ( فَدَعَوْهُمْ ).

ولی پیدا است"جوابی به آنها نمی دهند"و دعوت آنها را لبیک نمی گویند ( فَلَمْ یَسْتَجِیبُوا لَهُمْ ) در این هنگام است که"عذاب الهی را در برابر چشم خود می بینند" ( وَ رَأَوُا الْعَذٰابَ ).

"و آرزو می کنند که ای کاش هدایت یافته بودند"( لَوْ أَنَّهُمْ کٰانُوا یَهْتَدُونَ ) (2).

چرا که هر دست و پایی در آنجا کنند جز ناکامی و رسوایی نتیجه ای نخواهد داشت،چون تنها راه نجات ایمان و عمل صالح بوده که آنها فاقد آنند.