سوره لقمان

محتوای سوره لقمان

مشهور و معروف میان مفسران این است که این سوره در مکه نازل شده گر چه بعضی مانند شیخ طوسی در تبیان،اندکی از آیات این سوره را مانند آیه چهارم که سخن از نماز و زکات می گوید،و یا مانند فخر رازی که علاوه بر این آیه آیه 27 را که از علم وسیع پروردگار بحث می کند استثناء کرده اند،ولی دلیل روشنی برای این استثناها وجود ندارد،چرا که نماز و زکات(البته زکات به صورت کلی)در مکه نیز وجود داشته است،و داستان شرح وسعت علم پروردگار نیز چیزی نیست که نشانه مدنی بودن در آن باشد.

بنا بر این سوره لقمان به حکم مکی بودن مشتمل بر محتوای عمومی سوره های مکی است،یعنی پیرامون عقاید اساسی اسلامی مخصوصا"مبدء"و"معاد"و همچنین "نبوت"بحث می کند.

به طور کلی محتوای این سوره در پنج بخش خلاصه می شود:

بخش اول بعد از ذکر حروف مقطعه اشاره به عظمت قرآن و هدایت و رحمت بودن آن برای مؤمنانی که واجد صفات ویژه هستند می کند،و در نقطه مقابل،سخن از کسانی می گوید که در برابر این آیات آن چنان سرسختی و لجاجت نشان می دهند که گویی گوشهایشان کر است،علاوه بر این سعی دارند با ایجاد سرگرمیهای ناسالم دیگران را نیز از قرآن منحرف نمایند.

بخش دوم از نشانه های خدا در آفرینش آسمان و بر پا داشتن آن بدون هیچگونه ستون،و آفرینش کوه ها در زمین،و جنبندگان مختلف،و نزول باران و پرورش گیاهان سخن می گوید.

بخش سوم به همین مناسبت قسمتی از سخنان حکمت آمیز لقمان آن مرد الهی را به هنگام اندرز فرزندش نقل می کند که از توحید و مبارزه با شرک شروع شده،و با توصیه به نیکی کردن به پدر و مادر،و نماز،و امر به معروف و نهی از منکر،و شکیبایی در برابر حوادث سخت،و خوشرویی با مردم،و تواضع و فروتنی و اعتدال در امور پایان می یابد.

در بخش چهارم بار دیگر به دلائل توحید باز می گردد،و سخن از تسخیر آسمان و زمین و نعمتهای وافر پروردگار و نکوهش از منطق بت پرستانی که تنها بر اساس تقلید از نیاکان در این وادی گمراهی افتادند،سخن می گوید،و از آنها بر مساله خالقیت پروردگار که پایه عبودیت او است اقرار می گیرد.

و نیز از علم گسترده و بی پایان خدا با ذکر مثال روشنی پرده بر می دارد، و در همین رابطه علاوه بر ذکر آیات آفاقی،از توحید فطری که تجلیش به هنگام گرفتار شدن در میان امواج بلا است به طرز جالبی بحث می کند.

بخش پنجم اشاره کوتاه و تکان دهنده ای به مساله معاد و زندگی پس از مرگ دارد،به انسان هشدار می دهد که مغرور به زندگی این دنیا نشود،به فکر آن سرای جاویدان باشد.

این مطلب را با ذکر گوشه ای از علم غیب پروردگار که از همه چیز در ارتباط با انسان از جمله لحظه مرگ او و حتی جنینی که در شکم مادر است آگاه است تکمیل کرده و سوره را پایان می دهد.

ضمنا روشن است نامگذاری این سوره به سوره لقمان به خاطر همان بحث قابل ملاحظه و پر مغزی است که از اندرزهای لقمان در این سوره آمده،و تنها سوره ای است که از این مرد حکیم سخن می گوید.

***