يا عَلىّ، لا تَهتَمَّ لِرِزقِ غَدٍ فإنَّ كُلَّ غَدٍ يَأتي رِزقُهُ.
اى على، غم روزى مخور، هر فردايى روزيش خواهد رسيد. [1]
نور هدايت
قرآن تأكيد دارد كه انسانها روزىدهنده خود را تنها خداوند بدانند واز غير او تقاضا نكنند وبه دنبال اين ايمان وتوكّل، بر نيرو وتلاش وسعى خود متّكى باشند. در آيه 3 سوره فاطر آمده است: «آيا خالقى غير از خدا وجود دارد كه شما را از آسمان وزمين روزى دهد؟» ودر آيه 17 سوره عنكبوت مىفرمايد: «روزى را تنها نزد خدا بجوييد».
1. معيار گستردگى وتنگى روزى. هرگز نبايد تصوّر كرد كه وسعت رزق دليل بر محبّت خداوند، يا تنگى معيشت دليل بر خشم اوست، زيرا خداوند گاه اموال سرشارى در اختيار انسان قرار مىدهد و او را به وسعت روزى مىآزمايد وگاه با تنگى معيشت؛ به اين ترتيب، ميزان مقاومت وپايدارى انسان را روشن مىسازد واو را از اين طريق مىپرورَد.
گاه ثروت زياد مايه بلا وعذاب جان صاحبان آنهاست وآرامش واستراحت را از آنها مىگيرد، چنانكه قرآن در آيه 55 سوره توبه مىفرمايد: «فزونى اموال واولادشان تو را در شگفتى فرو نبَرد، خدا مىخواهد آنان را به اين وسيله در زندگى دنيا مجازات كند ودر حال كفر بميرند».
ودر آيه 55 و56 سوره مؤمنون مىگويد: «آيا چنين مىپنداريد كه اموال وفرزندانى را كه به آنان دادهايم براى اين است كه درهاى خيرات را به رويشان بگشاييم، چنين نيست، آنها نمىفهمند».
گاه تنگى رزق براى جلوگيرى از طغيان مردم است، چنانكه در آيه 27 سوره شورى مىفرمايد: «هرگاه خداوند روزى را بر مردم گشاده دارد راه ستم وطغيان پيش مىگيرند».
2. تقدير روزى تضادّى با تلاشها ندارد. نبايد از آياتى كه درباره تقدير واندازهگيرى روزى بهوسيله پروردگار است چنين استنباط كرد كه تلاش در اين زمينه نقش ندارد واينها را بهانه تنبلى وفرار از زير بار مسؤوليّتها ومجاهدتها در مقياس فرد واجتماع قرار داد كه اين پندار بر ضدّ آيات فراوانى از قرآن است كه تلاش را معيار موفّقيّتها شمرده.
هدف اين است كه با تمام تلاش باز بهروشنى مىبينيم كه دست ديگرى در كار است كه نتيجه تلاشها بر باد مىرود وگاه براى اينكه مردم فراموش نكنند در پشت عالم اسباب دست قدرت «مسبّبالاسباب» كار مىكند. به هر حال محروميّتهاى ناشى از تنبلى وسستى را هرگز نبايد به حساب تقسيم روزى از ناحيه خداوند گذارد، چرا كه خود فرموده: روزى را به تناسب تلاشها وسعت مىدهم.
3. روزى تنها به مواهب مادّى نيست. روزى معناى وسيعى دارد كه روزىهاى معنوى را نيز در بر مىگيرد، بلكه روزى اصلى همين روزى معنوى است. در دعاها تعبير رزق در مورد روزىهاى معنوى بسيار بهكار رفته است. در مورد حج مىگوييم: «اللّهُمّ ارزُقنى حَجَّ بَيتِکَ الحَرامَ».
در مورد توفيق اطاعت ودورى از معصيت مىگوييم: «اللّهُمّ ارزُقني تَوفِيقَ الطّاعَةِ وَ بُعدَ المَعصِيَةِ».
قرآن چند امر را معرّفى كرده كه خود درسى سازنده براى تربيت انسان است. در آيه 7 سوره ابراهيم مىگويد: «هرگاه شكر نعمتها را بهجا آوريد (وآن را در مصرف واقعى صرف كنيد) نعمت را بر شما افزون مىكنم».
در آيه 15 سوره مُلك ديگر مردم را به تلاش دعوت كرده مىگويد: «او كسى است كه زمين را تسليم وخاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه رويد واز روزى آن بهره بريد».
در آيه 96 سوره اعراف پرهيزگارى ودرستكارى را معيار گشايش روزى قرار داده مىفرمايد: «واگر اهل شهرها وآبادىها ايمان مىآوردند وتقوا پيشه مىكردند، بهيقين بركات آسمان وزمين را بر آنها مىگشوديم».
--------------------------------------------------------------
[1] . بحارالانوار، ج 77، ص 67