يا عَلىُّ، ثَلاثٌ ثَوابُهُنَّ فِىالدُّنيا وَالآخِرَةِ: الحَجُّ يَنفي الفَقرَ وَالصَّدَقَةُ تَدفَعُ البَلِيَّةَ وَصِلَةُ الرَّحِمِ تَزيدُ فِىالعُمرِ.
يا عَلىُّ، الصَّدَقَةُ تَرُدُّ القَضاءَ الَّذي قَد اُبرِمَ اِبراماً.
اى على، پاداش سه كار هم در دنيا داده مىشود وهم در آخرت: حج فقر را برطرف مىكند، صدقه بلا را دفع مىگردانَد وصله رحم بر عمر مىافزايد.
اى على، صدقه دادن قضاى الهى را برمىگردانَد حتّى اگر بسيار سخت ومحكم باشد.[1]
نور هدايت
در اين حديث شريف پيامبر صلی الله علیه و آله وسلم سفارشاتى درباره صدقه به امام على علیه السلام فرمودهاند. در اينجا به يكى از روشهاى صدقه دادن به مستمندان ومحرومان اشاره مىكنيم.
صدقه پنهانى براى خدا
قرآن كريم درباره صدقه مىفرمايد: «(إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِىَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِّنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ)؛ اگر صدقات (وانفاقهاى خود) را آشكار كنيد خوب است واگر آنها را پنهان ساخته وبه نيازمندان بدهيد براى شما بهتر است واز گناهانتان مىكاهد وخداوند به آنچه كنيد آگاه است».[2]
در تفسير برهان در ذيل اين آيه شريفه روايتى از امام باقر علیه السلام آورده كه در تفسير جمله اوّل آيه كه صدقه آشكار را پسنديده خوانده است مىفرمايند: «مراد زكات واجب است ودر جمله دوم كه صدقه پنهان را براى صدقهدهندگان شايسته ونيكوتر دانسته فرموده: مقصود صدقه مستحب است».
امام صادق علیه السلام فرمود: چيزى را كه خداوند بر مكلّف واجب كرده است اگر آن را آشكارا انجام دهد بهتر از پنهان است وچيزى را كه مستحب كرده، پنهانش بهتر از آشكار است. سپس فرمود: اگر مردى زكات واجب خود را به دوش بگيرد وآشكارا بين صاحبان حق تقسيم كند كارى بسيار پسنديده كرده است.
واز همه صدقات بهتر صدقه جاريه است. به اين داستانها توجّه كنيد.
صدقه براى درگذشتگان
يكى از سربازان اسلام به نام «سعد» با ديگر همرزمان به همراه پيامبر صلی الله علیه و آله وسلم از مدينه خارج شد وبه جبهه جنگ رفت. در آن وقت مادرش بيمار بود ودر غياب او از دنيا رفت. سعد به مادرش سخت علاقه داشت ودر مراجعت كه از مرگش آگاه شد بسيار متأثّر گرديد. حضور پيامبر صلی الله علیه و آله وسلم آمد و عرض كرد مىخواستم پيش از سفر براى مادرم صدقهاى بدهم موفّق نشدم، اينك كه از دنيا رفته اگر به نيّت وى صدقهاى بدهم براى او نفعى خواهد داشت؟ حضرت فرمود: آرى. گفت: چه صدقهاى بدهم كه بهتر باشد؟ فرمود: در اين مسافرت ديدى كه سربازان بين راه در مضيقه آب بودند اگر قدرت دارى در اين مسير چاهى حفر كن تا كاروانهايى كه رفت وآمد مىكنند از آن چاه آب بردارند وبراى مادرت صدقه جاريه باشد. او به دستور پيامبر چاهى را به نيّت مادرش حفر كرد ونامش را «بئر امّ سعد» نهاد ودر دسترس عموم قرار داد.
رسول اعظم (ص) فرمود: «اِذا ماتَ الاِنسانُ اِنقَطَعَ عَمَلُهُ اِلّا مِن ثَلاثٍ: عِلمٍ يُنتَفَعُ بِهِ اَو صَدَقَةٍ تَجري لَهُ اَو وَلَدٍ صالحٍ يَدعُو لَهُ؛ وقتى انسان مىميرد عملش قطع مىشود وچيزى بر كارهاى خويش نمىافزايد مگر از سه راه: اوّل آنكه از وى علمى به جاى مانده باشد كه از آن نفعى برده شود. دوم اينكه صدقهاى كه به نيّت او به جريان افتد. سوم اينكه از وى فرزند صالحى بماند كه برايش دعا كند».[3]
صدقات جاريه (فرزند صالح)
فرزند صالح همانند صدقات جارى براى والدين در عالم برزخ موجب پاداش است. گاهى فرزند صالح براى پدر ومادرش استغفار مىكند وخداوند در برزخ آنان را مشمول عفو ورحمت خود قرار مىدهد.
گاه فرزند كار خوبى مىكند بىآنكه به ياد پدر ومادرش باشد، ولى چون آن كار خوب محصول تربيت صحيح والدين بوده، خداوند در برزخ آنان را از كار خير فرزندشان برخوردار مىسازد وبه عذابشان خاتمه مىدهد.
عَن النَّبىِّ صلی الله علیه و آله وسلم قال: مَرَّ عيسى بنُ مَريَمَ علیه السلام بِقَبرٍ يُعَذَّبُ صاحِبُهُ ثُمَّ مَرَّ بِهِ مِن قابِلٍ فإذا هُوَ لَيسَ يُعَذَّبُ فَقالَ: يا رَبِّ مَرَرتُ بِهذا القَبرِ عامَ اَوَّلٍ فَكانَ صاحِبُهُ يُعَذَّبُ ثُمَّ مَرَرتُ بِهِ العامَ فَإذا هُوَ لَيسَ يُعَذَّبُ فَأوحَى اللّهُ عَزَّ وَجَلَّ اِلَيهِ: يا رَوحَ اللّهِ إنَّهُ اَدرَکَ لَهُ وَلَدٌ صالِحٌ فَأصلَحَ طَريقاً وَآوى يَتيماً فَغَفَرتُ لَهُ بما فَعَلَ اِبنُهُ؛ رسول اكرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: حضرت مسيح علیه السلام بر قبرى گذر كرد كه صاحب آن در عذاب بود. سال بعد از كنار همان قبر گذشت وصاحب قبر را معذّب نيافت، از پيشگاه الهى درخواست كرد كه او را از علّت تغيير وضع آگاه سازد. خداوند به حضرت مسيح وحى فرستاد كه صاحب قبر فرزند صالحى از خود بر جاى گذارده بود، او در اين فاصله بالغ شد وبه دو كار خير دست زد: يكى آنكه راهى را براى عبور مردم اصلاح كرد وديگر اينكه يتيمى را مسكن ومأوى داد ومن گناه اين پدر را به احترام عمل فرزند نيكوكارش بخشيدم».[4]
------------------------------------------------
[1] . بحارالانوار، ج 77، ص 58
[2] . سوره بقره، آيه 271.
[3] . بحارالانوار، ج 1، ص 76.
[4] . بحارالانوار، ج 3، ص 153.