فصل دوم : روزه
يكى از پايههاى اساسى دين مبين اسلام روزه است و بعد از نماز مهمترين دستور عبادى در اين دين مقدس محسوب ميشود. روزه، هم از نظر فردى و تهذيب نفس و هم از نظر اجتماعى و جامعه سازى داراى آثار مادى و معنوى بسيار مهمى است.
صوم در لغت به معنا خوددارى است و در اصطلاح شرعى آن است كه مسلمانان در ماه مبارك رمضان از اول اذان صبح تا مغرب، از خوردن، آشاميدن و انجام دادن كارهاى ديگرى كه شرع مقدس تعيين كرده است، اجتناب ورزند.
روزه در ميان اديان مختلف جهان به صورتهاى گوناگون وجود دارد. دراسلام نيز بر عموم مكلفان، در صورت نداشتن عذرى، واجب است كه يك ماه از سال را روزه بگيرند. اگر كسى به دليل داشتن عذر شرعى نتواند در ماه مبارك رمضان روزه بگيرد، فقط قضاى آن روزه ها بر او واجب ميشود. اما اگر شخصى از روى عمد حتى يك روز از ماه مبارك رمضان را روزه نگيرد، علاوه بر قضا، كفاره نيز بر او واجب ميشود. مجازات روزه نگرفتن در اسلام خيلى سنگين است و از اين مجازات معلوم ميشود كه روزه در مكتب اسلام از اهميت زيادى برخورداراست .
در حديث معراج آمده است كه پيامبر اكرم (ص) از خداوند متعال سؤال كرد : «اى پروردگارمن! ميراث روزه چيست؟ خداوند فرمود : روزه حكمت را به ارث ميگذارد و حكمت، معرفت را و معرفت، يقين را؛ پس چون بنده به يقين نايل شود، سختى و آسايش زندگى براى او تفاوتى ندارد.» 1
در اهميت روزه همين بس كه خداوند متعال در حديث قدسى فرموده است :
«الصوم لى و انا اجزى به.» 2
روزه براى من است و من خود پاداش آن هستم.
چنين پاداشى ارزش مادى ندارد، بلكه نويدبخش لقاى پروردگار است و اين پاداش مخصوص روزهدار است. اين تعبير فقط درباره ى روزه ذكر شده است و درباره ى عبادتهاى ديگر چنين بيانى وارد نشده است. اين حديث شريف به صورت ديگرى نيز تعبير شده است و آن اينكه فعل «اُجزي» را به صورت معلوم «اَجزي» بخوانيم، در آن صوت معناى حديث چنين ميشود : روزه براى من است و من پاداش آنرا خواهم داد.
ابناثير در كتاب النّهايه ميگويد : «يكى از نكاتى كه در توضيح اين حديث قدسى ميتوان ذكر كرد، اين است كه هيچ كدام از مشركان و بتپرستان براى تقرّب به بتها روزه نميگرفتند. آنان براى بتها نماز ميخواندند و قربانى نيز ميكردند، اما هيچگاه براى آنان روزه نميگرفتند. روزه يك فرمان الهى است و هيچ ملتى آنرا جز براى پروردگار متعال، براى هيچ معبود باطلى انجام نداده است. بنابراين، خداوند فرمود : «الصوم لى و انا اجزى به.»
ابوحمزه ميگويد : «از امام صادق (ع) شنيدم كه فرمود : هر كس از شما روزه بگيرد، در عالم غيب، در باغهاى بهشت از نعمتها و لذتها بهرهمند ميشود، در آنها سير ميكند و ملائكه تا هنگام افطار براى او دعا ميكنند.» 3
خداوند تبارك و تعالى در اهميت روزه فرموده است :
«كل عمل ابن آدم هو له غير الصيام، هو لى و انا اجزى به.» 4
هر عمل فرزند آدم از آن اوست، بجز روزه كه از آن من است و من پاداش آن هستم.
حضرت رسول اكرم (ص) در اهميت روزه ميفرمايند :
«الصوم جنة من النار.» 5
روزه سپرى در مقابل آتش است.