3. آيه 7 الضحي

{وَوَجَدَكَ ضَالاًّ فَهَدَي} «و تو را گمشده يافت و هدايت كرد.»
خداوند در اين آيات، پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله) را به عنوان يك فرد «ضال» معرفى مى‏كند و اين معرفى مربوط به دوران كودكى و جوانى اوست. ظاهر لفظ «ضالّ» به معنى گمراه در امور دينى و معادل «كفر»، «شرك»، و... دانسته شده است. يعني پيامبر(صلي الله عليه و آله) پيش از اين در گمراهي بود ولى در پرتو نعمت الهى، هدايت يافت و بر هدايت مردم گمارده شد، پس معصوم كامل نيست!!([901])
عده‌اي از حشويه گفته‌اند كه پيامبر پيش از نبوت كافر بود و به اين آيه استدلال نموده‌اند.([902])
آنچه از مراجعه به انواع مشتقات([903]) اين كلمه در كتب لغت، به نظر پژوهنده نزديك‌تر به واقع می‌رسد، اين است كه معناى اين مادّه، اختفاء و غايب بودن است. اگر به گمشده «ضالّه» استعمال می‌شود، به دليل غايب شدن آن از ديد انسان است. بنابراين «ضلال» به حسب لغت از اوصاف رذيله و نواقص بشريه نيست. گرچه صفت رذيله يكي از مصاديق آن است.([904])
حديثي كه از امير المؤمنين(علیه السلام) نقل شده است می‌تواند مؤيد اين مطلب باشد.
حضرت علي(علیه السلام) می‌فرمايد: ضلالت بر چند قسم است:
1. ضلالت پسنديده؛
2. مذموم؛
3. نه پسنديده و نه مذموم؛
4. ضلالت به معناي فراموشي.
ضلالت پسنديده؛ ضلالتي است كه منسوب به خداوند است. مانند آيه مباركه {يُضِلُّ اللهُ مَنْ يَشاءُ}([905]) اين ضلالت، ضلالت مردم، از مسير بهشت به دليل فعل خود آنها است.
ضلالت مذموم مثل آيه مباركه {وَ أضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ}([906]) {وَ أضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَ ما هَدى}([907]) و امثال اين زياد است.
امّا ضلالت منسوب به بت‌ها قول خداي تعالي در قصه حضرت ابراهيم است که فرمود: {وَ اجْنُبْني وَ بَنِيَّ أنْ نَعْبُدَ اْلأَصْنامَ * رَبِّ إِنَّهُنَّ أضْلَلْنَ كَثيراً مِنَ النّاسِ}([908]) و بتها در حقيقت نمی‌‌توانند شخصي را گمراه کنند، و در حقيقت مردم به وسيله آنها گمراه می‌شوند و در هنگام عبادت آنها کافرند.
و أما ضلالت به معناي نسيان مثل آيه مباركه {أنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الاُخْرى}([909]) خداوند متعال نيز ضلال را در مواضعی از كتابش ذكر نموده است؛ بعضي را ظاهراً به پيامبرش نسبت داده است. مانند: {وَ وَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدى}.([910])و([911])
بعضي از ضلالت‌ها را به خود نسبت می‌دهد كه به معناي بيان و ضد هدايت است؛ مانند آيه مباركه:
{وَمَا كَانَ اللهُ لِيُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّی يُبَيِّنَ لَهُم مَّا يَتَّقُونَ إِنَّ اللهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}.([912])
پـاورقی هـا: -----------------------------------------------------------------------------------------------------------
[901]) ر.ك: www.al-shia.org.
[902]) شرح ‏نهج ‏البلاغه، 8، ص 7.
[903]) ر.ك: الصحاح، ج 3، ص 1748؛ لسان العرب، ج 11، ص 390؛ القاموس المحيط، ص1324؛ سعيد الخوري الشرتوني اللبناني، أقرب الموارد في فُصَح العربيه و الشوارد (قم: منشورات مكتبه آيهًْ الله العظمي المرعشي النجفي، 1403ﻫ.ق)، ج 1، ص 674 باب ضاد؛ البحر المحيط، ج 1، ص 28.
[904]) ر.ك: سيّد مصطفى خمينى، القرآن الكريم (تفسير)، (بي جا: مؤسسة نشر آثار الإمام الخميني‏، چ 1، 1418ﻫ.ق)، ج‏2، ص 159.
[905]) ابراهيم / 4.
[906]) طه / 85.
[907]) طه / 79.
[908]) ابراهيم / 36 و 35.
[909]) بقره / 282.
[910]) ضحي/7.
[911]) بحارالانوار، ج 5، ص 208.در ادامه روايت حضرت علي در معناي آيه شريفه مي‌فرمايد: {معناه وجدناك في قوم لايعرفون نبوتك فهديناهم بك} ?معناي آيه اين است که ما تو را در قومي يافتيم که به نبوت تو معرفت نداشتند، پس آنها را به وسيله تو هدايت کرديم? (محقق کتاب)
[912]) توبه/115.