اسلامی بودن بعضی از كارهای هنری به محتوای آن بستگی دارد،مثل قصه و نمايشنامه. برای يك قصه،با يك مقاله اسلامی چه تعريفی ارائه میكنيد؟اينكه معيارهای اسلامی يا مفاهيم اسلامی را درست بيان كند.اگر هم مسائل،مذهبی به معنای خاص آن،نيست بلكه اجتماعی يا سياسی و امثال آنهاست،در آنها هم نبايد با اصول اسلامی مغايرتی وجود داشته باشد.اينها را كه تامين كرديد،آن مقاله اسلامی است،حداقل ضد اسلامی يا غير اسلامی نيست. (11)
از جنبه ی هنری كه در قصه نويسی هست،هيچ چيز خاصی كه بتوان آن را معيار اسلامی يا غير اسلامی بودن دانست،وجود ندارد،هر چه كه بتواند قصه را زيباتر و هنرمندانه تر كند،نه تنها اشكالی ندارد،بلكه بهتر است.نمايشنامه هم همينطور. (12) اما اگر بد آموزی در آن بود،كج انديشی در آن بود،اغوا در آن بود و تهمت و افترا و فحاشی و بد زبانی در آن وجود داشت، غيراسلامی است.
تئآتر و ديگر هنرهايی كه در نيم قرن اخير يعنی در روزگار غربت و محكوميت ارزشهای اسلامی و تهاجم همه جانبه به آن،وارد كشور ما شد،طبيعة بر پايه ای غير اسلامی بنا گشت و در جهت مغاير و حتی متضاد با مفاهيم اسلامی رشد كرد.غرب زدگانی كه نخستين رويش اين رشته های اساسی هنر را در كشور اسلامی ما ارائه كردند،از اسلام كاملا بيگانه و شايد با آن معاند بودند.لذا بتدريج اين تصور را در ذهن همه،مخصوصا نسلهای نوخاسته برمی انگيختند كه تئآتر و سينما دارای طبيعتی غير مذهبی و ضد مذهبی است و نمیتوان و نبايد از آن برای ارائه ی پيامهای اسلامی بهره گرفت. (13)
...آن دو نوع تفكر يكی عبارت است از تفكر اسلام منهای گرايشهای انقلابی.لذا شما میبينيد در بارهی مفاهيم گوناگون اسلامی اشعار بسيار خوب و عالی گفته شده،منتها اينها زمينه هايی از فكر اسلامیست كه جنبه های انقلابی و رگه های انقلابی ندارد...ترجيع بند معروف جمال الدين عبد الرزاق،ترجيع بند هاتف و برخی از شعرهای ديگر،از لحاظ هنری ممتاز است و واقعا بعضی در حد اوج هنری است.آنچه در مقدمه ی نظامی يا در برخی كتب عرفانی وجود دارد،يا قصائد سعدی در توحيد و اخلاقيات،اينها همه مفاهيم اسلامیست كه گفته شده،اما اينها علی رغم داشتن حيثيت و بعد بالای هنری،شعر انقلاب نيست.اگر چه بعدا عرض خواهم كرد كه انقلاب میتواند از آنها استفاده كند.اما شعر انقلاب نيست.اسلامی است،هنری هم هست اما انقلابی نيست.زيرا ابعاد انقلابی اسلام در اين شعرها ديده نمیشود. (14)
در زمينه ی معيار اسلامی يا غير اسلامی،غير از محتوای،شكل هم مؤثر است مثلا در هنرهای تجسمی.يك وقت است كه عكس يك زن عريان كشيده میشود يا فرض بفرماييد يك شكل اغواگر ديگر يا يك منظره ی دروغ و تهمت آميز،اينها محتوی است.اما ظاهر و شكل هم میتواند معيار اسلامی بودن قرار بگيرد،يعنی خود مجسمه،منهای اينكه اين مجسمه انسان پوشيده است يا عريان،كه از نظر بعضی فتاوی درست كردن آن خلاف شرع است.اينجا ديگر بحث اين نيست كه اين مجسمه ی زن،روسری دارد يا ندارد،بحث اين است كه خود تهيه ی اين عكس يا مجسمه ی انسان اشكال دارد يا ندارد. (15)
در اجرای نمايشنامه،منهای محتوای آن،نوع بازی میتواند در اسلامی بودن يا نبودن اثر بگذارد.فرضا زنی كه لباس مردی را پوشيده يا مردی كه لباس زنی را پوشيده،اين شرعا حرام است.چه آن زن بيايد آيه ی قرآن بخواند،يا سخن شهوت انگيزی بر زبان بياورد. (16)
هنر اسلامی اساسا غير از هنر مسلمانان است.اين را من بارها در صحبتهايم گفته ام،غالبا هنر مسلمانان با هنر اسلامی اشتباه میشود.خوب اگر يك مسلمانی يك آهنگ يا يك فيلم ساخت، آن آهنگ يا فيلم ساخته ی يك مسلمان است اما لزوما اسلامی نيست.هنر اسلامی آن چيزی است كه در آن عنصر سازنده ای از انديشه ی اسلامی وجود داشته باشد...يعنی در قالب هنری آن،نه فقط در محتوای،چيزی از اسلام و انديشه ی اسلامی وجود داشته باشد.اين میشود هنر اسلامی...برويد دنبال اين كه بتوانيد سر رشته هنر اسلامی را پيدا كنيد. (17)
پيام همين خونها و حكايت پر ماجرای ايثارگريهای رزم آوران تاريخ ساز اسلام،بهترين موضوع و محتوايیست كه به كمك هنر و ابزار و تكنيك مناسب آن،رسالت تئآتر در جمهوری اسلامی را به نحو شايسته ای به انجام میرساند (18) .
اگر مساله ی هنر برای مردم،و«در خدمت مردم»،يك چيز جدی است و فقط شعار نيست، يقينا يكی از چيزهايی كه بايد محتوای هنر امروز را تشكيل دهد،مساله ی جنگ است،در حقيقت جنگ مظهری است از بزرگترين حماسه ها و هنرنمايیها و ارزش آفرينیهای مردم ما در اين دوران. (19)
اما در مورد سينما و تئآتر كه سؤال شد آيا در آن زن میتواند وجود داشته باشد يا نه؟در جواب بايد گفت:اگر زن در فيلم يا نمايش به آن شكلی ظاهر بشود كه در غير فيلم و نمايش حرام نيست،اينجا هم حرام نيست.پس نقش بازی كردن زن در فيلم و نمايش حرمت ندارد. منتها يك وقت هست كه زن و مرد نامحرم يكديگر را در آغوش میگيرند كه اين كار در همه جا حرام است از جمله در فيلم و نمايش.يا اگر زن به شكلی ظاهر شود يا به لحنی سخن بگويد يا حركاتی انجام دهد كه شهوت انگيز باشد،اين حرام است.لذا ظاهر شدن زن در فيلم يا تئآتر در صورتی كه از موجبات اشكال خالی باشد،هيچ مانعی ندارد. (20)
...برای مثال:آهنگهای قرآن يك هنر اسلامی و يك موسيقی كامل است،مثلا در برخی از كشورهای عربی خوش ذوقترين و هنرمندترين خواننده ها (در اين زمينه) وجود دارند.اين همان كيفيت خواندن قرآن است.
قرآن به همين كيفيت بايد خوانده شود تا درست مضمون خودش را برساند.
مدتی پيش،مقاله ای از يك نويسنده ی خارجی میخواندم.او در اين باب خيلی خوب تشبيه كرده و نمونه ها و مثالهايی آورده بود.از جمله هنر اسلامی را در مسجد نشان داده و گفته بود كه گنبد مسجد دقيقا يك هنر اسلامی است و اين نشان دهنده ی جهان بينی اسلام بر محور توحيد است،يعنی همه چيز در جهان بينی اسلام بر يك محور حركت میكند كه آن«الله»است.وقتی انسان زير آن گنبد مینشيند خود را در مركز عالم احساس میكند و خود را با همه ی كائنات مرتبط میداند.محراب جايیست كه پيشنماز میايستد و قاعدة قرآن يا كتاب در دست میگيرد تا چيزی را به مردم ياد بدهد.
جايی كه مردم او را میبينند.لذا بالای سر محراب حتما يك چراغ هست كه به مرور در محرابهای جديد به شكل چراغها و لوسترهای زيبا مشاهده میشود.
حتی در محرابهای قديمی هم،چراغی از يك زنجير آويزان است،اين همان مفهوم«الله نور السموات و الارض»است كه«مثل نوره كمشكوة فيها مصباح،المصباح في زجاجة»يعنی آن چراغ داخل يك شيشه است.يا پای ستون مساجد به صورت سنتی مقداری پهنتر است يعنی با يك قاعده ی استوانه ای مستقيم بطرف پايين نيامده،اين نخلهای ستون مسجد پيغمبر اكرم (ص) را تداعی میكند.چون مسجد الرسول را با ستونهايی از نخل ساخته اند،و همينطور گلدسته ها و چيزهای ديگر را كه در معماری،هنر اسلامی به حساب می آيند. (21)
پـاورقی هـا: -----------------------------------------------------------------------------------------------------------
11) -گفتگو با اعضای«واحد فرهنگی روزنامه جمهوری اسلامی»،16/11/1360.
12) -همانجا.
13) -پيام به«دومين جشنواره تئآتر دانشجويان كشور»،14/8/1365.
14) -گفتگو با اعضای«سومين كنگره شعر و ادب دانشجويان سراسر كشور-جهاددانشگاهی»، 27/9/1365.
15) -«گفتگو با واحد فرهنگی روزنامه جمهوری اسلامی»،16/11/1360.
16) -همانجا.
17) -گفتگو با اعضای«واحد فرهنگی روزنامه جمهوری اسلامی»،16/11/1360.
18) -پيام به«يادواره تئآتر 17 شهريور»،17/6/1361.
19) -سخنرانی افتتاحيه«مجتمع ادب و هنر در خدمت جنگ»،30/6/1363.
20) -مراسم ديدار اعضای«واحد فرهنگی روزنامه جمهوری اسلامی»،16/11/1360.
21) -گفتگو با اعضای«واحد فرهنگی روزنامه جمهوری اسلامی»،26/11/1360.
محتواى هنر
06:01 - 1393/05/05