جایگاه رفیع اخلاق در سخنان امام صادق علیه‌السلام

حضرت صادق علیه السلام، رئیس مكتب جعفری كه نام مباركش «جعفر» و كنیه‌اش «ابوعبداللّه.» و پدر بزرگوارش امام باقر علیه السلام و مادر مكرّمه‌اش «ام فروه» می‌باشد، در هفدهم ربیع الاول سال 83 هجری قمری در مدینه منوره چشم به جهان گشود.
آن حضرت در سال 114 هجری به امامت رسید و دوران امامت آن حضرت با حكومت چند تن از خلفای اموی و عباسی هم زمان شد كه عبارت اند از:1. هشام بن عبد الملك (105 ـ 125 ق) ؛ 2. ولید بن یزید بن عبدالملك (125 ـ 126 ق) ؛ 3. یزید بن ولید بن عبدالملك (126 ق) ؛ 4. ابراهیم بن ولید بن عبدالملك (70 روز از سال 126 ق) ؛ 5. مروان بن محمد مشهور به مروان حمار (126 ـ 132 ق) ؛ 6 ـ عبد اللّه سفاح (132 ـ 137 ق) ؛ 7. ابوجعفر منصور دوانیقی (137 ـ 158 ق) .
آن حضرت در بیست و پنجم شوال 148 در سن 65 سالگی توسط منصور دوانیقی مسموم و در مدینه به شهادت رسید و در قبرستان بقیع به خاك سپرده شد. (1)
آنچه در پیش رو دارید، نگاهی است به اهمّیت و جایگاه اخلاق از دیدگاه رئیس مكتب جعفری، حضرت صادق علیه السلام. امید است ره توشه‌ای باشد برای همه كسانی كه دوست دارند بر اساس اخلاق اسلامی رفتار كنند و زینت اهل بیت علیهم السلام باشند.
ضرورت طرح بحثهای اخلاقی
اخلاق كه از ریشه «خُلق» گرفته شده، تعریفهای مختلفی برای آن شده است؛ مرحوم نراقی رحمه الله می‌فرماید: «اَلْخُلْقُ مَلَكَةٌ للِنَّفْسِ مُقْتَضِیةٌ لِصُدُورِ الاَْفْعالِ بِسُهُولَةٍ مِنْ دُونِ اِحْتیاجٍ اِلی فِكْرٍ وَروِیةٍ؛ (2) خُلق، یك حالت نفسانی است كه موجب می‌شود كارها به آسانی و بدون نیاز به فكر و دقّت از انسان سربزند..»
مرحوم علاّمه طباطبائی در تعریف علم اخلاق می‌گوید: «علم اخلاق، فنّی است كه از ملكات انسانی مربوط به نیروهای نباتی و حیوانی و انسانی بحث می‌كند و فضایل ملكات را از رذایل آنها جدا و ممتاز می‌سازد تا انسان بتواند به واسطه تجلی و اتصاف به فضایل اخلاقی، سعادت علمی خود را تكمیل نماید و در نتیجه، افعال و رفتاری داشته باشد كه موجب ستایش عموم و مدح جامعه انسانی گردد. البته آنچه به عنوان هدف علم اخلاق ذكر شد، به عقیده علمای اخلاق یونان بوده است؛ ولی از نظر ما هدف اخلاق اسلامی «اِبْتغاءِ وجه اللّه.» [و رسیدن به رضایت خداوندی] است نه رسیدن به مدح و ثنای اجتماعی و نه [حتّی صرف رسیدن [به فضیلت و كمال انسانی..» (3)