فتوا دادن

از آنجا كه ابان بن تغلب از شاگردان خاص و برجسته امام در زمینه مسائل فقهی بوده است و نیز دستور مستقیم از سوی امام مبنی بر فتوا دادن داشته، می‌توان نتیجه گرفت كه اجتهاد در آن دوره (حضورامام) نیز جریان داشته است.
د. مبارزه با شیوه‌های نادرست اجتهاد
در دوران امام باقر علیه السلام برخی از عناصر فرصت طلب زمینه را برای آشفته سازی فرهنگ دینی مهیا دیدند و با اغراض و انگیزه‌های گوناگون، سعی در سودجویی به قیمت خدشه دار نمودن تعالیم اسلامی داشتند. تلاش مهم امام باقر علیه السلام در این زمینه، در دو جنبه شكل گرفت: ابتدا به اصحاب و یاران نزدیك خود، خطر آسیب پذیری اجتهاد به واسطه شیوه‌های نادرست را گوشزد نمودند و آنان را از خطر افتادن در دام آن دور داشتند و در گام دیگر، خود به مبارزه با این شیوه‌های نادرست پرداختند.
برخی از این شیوه‌ها كه از سوی عناصر فرصت طلب سامان دهی و گاه از سوی حاكمیت جامعه نیز حمایت و تقویت می‌شد در قالب عناوینی چون «قیاس»، «استحسان»، «اجتهاد در مقابل نص» و برخی گونه‌های «اجماع» جلوه گر شد. (10)
امام باقر علیه السلام در صف اول مبارزه، همواره اطرافیان خود را از افتادن در دام این گونه شیوه‌ها، برحذر می‌داشتند و آنان را حتی از مراوده با افرادی كه در این عرصه گام می‌زنند و آن را دست مایه رسیدن به احكام شرعی می‌دانند، دور می‌داشتند. امام در گفتاری به زراره چنین یاد آور شدند: «ای زراره! بر تو باد از كسانی كه در دین قیاس می‌كنند، دوری گزینی؛ زیرا آنان از قلمرو تكلیف خود، پا فراتر نهاده و آنچه را باید می‌آموختند، واپس نهاده اند. و به آنچه از آنان خواسته نشده، روی آورده و خود را به سختی انداخته اند. روایات و احادیث را بنابر ذوق خود معنی كرده (استحسان) و بر خدا نیز دروغ بسته اند (اجتهاد در برابر نص) و در نظر من به سان كسانی هستند كه در مقابل شان، آنان را صدا می‌زنی، اما نمی‌شنوند و سرگردان در دین هستند..» (11)
و نیز می‌فرمود: «سنت [و احكام شرعی [قیاس بردار نیست. چگونه می‌توان در سنت قیاس كرد، در حالی كه زن حائض [پس از دوران حیض [می‌بایست روزه خود را قضا كند، ولی قضای نماز بر او واجب نیست! (12)