جذب جوانان و مطالعه در مسجد

22:45 - 1395/03/24

محمدجواد محمدیاران
قبل از بیان تجربه شایسته است دو نکته بیان شود:
1. اسلام و علم آموزی در مسجد:
“لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ”؛  «مسلماً برای شما در زندگی رسول خدا (صلی الله علیه وآله) الگوی نیکویی وجود دارد.»
مسجد از صدر اسلام سرچشمۀ برکات زیادی بوده است. اولین بنای ساخته شده در اسلام مسجد بوده و انواع فعالیتها در مسجد صورت می گرفته است، مانند نمازهای جماعت و جمعه، قضاوت، تحصیل و... .
این کارکرد عبادی مسجد در صدر اسلام و در زمان پیامبر (صلی الله علیه وآله) بیش تر نمود داشت؛ ولی پیوند مسجد و علم و آگاهی، پیوندی ناگسستنی است. داستان معروف رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) و دو حلقه جمعیت، شاهد این مسئله است: «رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) وارد مسجد مدینه شد. چشمش به دو اجتماع افتاد که از دو دسته تشکیل شده بود و هر دسته حلقه ای تشکیل داده، سرگرم کاری بودند؛ یک دسته مشغول عبادت و ذکر بودند و دستۀ دیگر سرگرم تعلیم و تعلّم. حضرت هر دو دسته را از نظر گذرانید و از دیدن آنها مسرور و خرسند شد، سپس به کسانی که همراهش بودند فرمود: این هر دو دسته کار نیک می کنند و بر خیر و سعادتند؛ لکن من برای تعلیم رهایی مردم از جهل فرستاده شده ام. سپس به طرف دسته ای که به تعلیم و تعلم اشتغال داشتند، رفت و در حلقۀ آنها نشست.» 
پیامبر (صلی الله علیه وآله) با تمامی  گروه های سنی ارتباط عاطفی خوبی برقرار کرده بود. با کودکان کودکانه، با جوانان و بزرگسالان نیز از راه خاص آنها تعامل داشت و عنصر اصلی این ارتباط دلسوزی، محبت و آموزش بود.
2. نقش بی بدیل جوانان در پیشبرد اهداف اسلام:
رفتار فردی پیامبر (صلی الله علیه وآله) باعث جذب جوانان و کمک به اجرای اهداف متعالی اسلام شد. مطالعۀ سیرۀ رسول گرامی (صلی الله علیه وآله) به علما کمک به زیادی می کند تا کلید ارتباط را پیدا کنند. در عصر حاضر دشمن روی انحراف جوانان سرمایه گذاری وسیعی انجام داده و انواع جاذبه ها را برای جذب آنان به کار برده است. برقراری ارتباط عاطفی بین روحانیت و جوانان می تواند ضمن قراردادن انرژی جوانی در خدمت اهداف دین، بسیاری از دامهای دشمن را خنثی کند، که هدف اصلی برقراری این ارتباط است.
این جانب در حسینیه منازل سازمانی شهید آذرپیکان (رحمه الله) تیپ هوابرد 33 المهدی(عج) طرحی را پیاده کردم که به نتایج مناسبی منجر شد. انگیزۀ راه اندازی این طرح، حضورکم رنگ جوانان در نماز جماعت حسینیه و شرکت پرتعداد آنان در گوشه و کنار حسینیه بود. همچنین مشاهده کردم که افراد بی هدف داخل حسینیه قبل از برگزاری نمازهای جماعت زیاد بود، زیرا قبل از اذان، داخل مساجد و حسینیه ها برخی به خواندن نماز مستحبی ونماز قضا و برخی به قرائت قرآن مشغول می شوند؛ ولی برخی بیکار می نشینند که ممکن است به لغو بگذرانند. پس طبق این نیازها این طرح پیاده شد. در این طرح یک میز و چند صندلی تهیه گردید و چند نسخه روزنامه روز، مجله و چند جلدکتاب کم حجم روی آن چیده شد. یک ساعت قبل از نماز وقت مناسبی برای مطالعۀ نشریات است. بنده راه افتادن این میز را به نمازگزاران اطلاع داده و آنان را به مطالعۀ نشریات تشویق نمودم و اگر مطلب جالبی در یک نشریه یا کتاب می دیدم که دانستن آن برای مردم مفید یا ضروری بود، بخشی از مطلب را نقل کرده و آنان را به مطالعۀ کل مطلب در آن نشریه یا کتاب تشویق می نمودم.
ابتدا حضور افراد کنار میز برای مطالعه کم رنگ بود؛ اما کم کم پررنگ تر شد، به طوری که صندلیهای کنار میز پر می شد و برخی افراد ایستاده و کنار میز به مطالعه می پرداختند و حتی پس از اتمام نماز جماعت و سخنرانی، برخی در حسینیه باقی می ماندند و به مطالعه می پرداختند. پس از مدتی جوانان شهرک پیشنهاد راه اندازی یک نشریۀ داخلی را ارائه دادند. از این پیشنهاد استقبال به عمل آمد و جوانان و نوجوانان به جلسه ای دعوت شدند و هر کدام از آنان بخشی از کارهای نشریه را طبق پیشنهاد خودشان به عهده گرفتند و برای جمع آوری مطلب وقت تعیین شد. اخبار شهرک سازمانی، بخشهای سیاسی، سرگرمی، سخنرانی امام جماعت حسینیه در مناسبتهای ملی و مذهبی، از جمله مطالب پیشنهادی نشریه بود، که به تصویب حاضرین رسید. قرار بر این شد که یکی از جوانان وظیفۀ سردبیری نشریه را بر عهده بگیرد و مطالب را جمع آوری و آنها را تایپ و آماده کند و در اختیار روحانی محل بگذارد و پس از تصویب و تأیید محتوا برای چاپ اقدام کنند. شور و شوق زیادی بین بچه ها راه افتاد و نوجوانان و جوانان به طور مرتب به روحانی محل مراجعه کرده، راهنمایی می خواستند. در این طرح قابل اجرا برکاتی نهفته است که یکی از آنها گرایش افراد به مطالعه و کارهای تحقیقاتی است.
علی رغم تأکیدهای مکرر اسلام به مطالعه و دانستن، میزان سرانۀ مطالعه در کشور ما پایین است که کم بودن تیراژ کتابها و نشریات نشان از آن دارد. این طرح کمک می کند افراد زیادی به سمت مطالعه گرایش پیدا کنند. این حقیر افراد زیادی را مشاهده کرده ام و افرادی نیز به اینجانب مراجعه نموده اند که این طرح و توصیه به مطالعه باعث شده است آنان به سمت مطالعه گرایش پیدا کرده، ضرورت آن را در خود احساس نمایند و به تهیۀ نشریات و کتابها اقدام کنند و حتی پس از سالها ترک تحصیل، به فکر ادامه تحصیل بیفتند.
نکته های قابل توجه
1. تأکیدات امام جماعت بر مطالعه و اثر دانستن در جامعه و جهان با استفاده از آیات و روایات تأثیر غیرقابل انکاری بر نمازگزاران می گذارد و آنان را به سمت مطالعه سوق می دهد. این تأکیدات و تذکرات باید دایمی باشد. به عنوان مثال، روحانی محل می تواند حس کنجکاوی افراد را در سخنرانی عمومی دربارۀ یک مطلب خاص در یک نشریه یا کتاب تحریک کند و آنان را به مطالعۀ آن مطلب تحریص نماید.
2. دست اندرکاران حسینیه و مسجد باید ابتکار به خرج دهند و تمام گروه های سنی و سلیقه ها را در نظر داشته باشند. به عنوان مثال، برای برخی از افراد که حل جدول را می پسندند، مجلۀ جدول تهیه شود. برخی نیز مطالب سیاسی، اقتصادی، حوادث و ... را می پسندند. در بین کتابها: قصه های کوتاه، زندگی نامۀ شهدا و سرداران جنگ، گزینه های مناسبی برای گذاشتن روی میز هستند.
3. ساکنین محل از طریق امام جماعت به همکاری و کمک به رونق میز مطالعه تشویق گردند؛ زیرا در بسیاری از خانواده ها و در پستوی خانه ها کتابهای با ارزشی وجود دارد که فقط خاک می خورند. همچنین افراد خانواده، نشریات مختلفی با سلیقه های مختلف تهیه می کنند و پس از مطالعه برای آن خانواده تبدیل به کاغذ باطله می شود؛ اما همین نشریه برای سایر افراد قابل استفاده است. امام جماعت افراد را تشویق به آوردن این گونه کتابها و نشریات کند تا میز مطالعه رونق بهتری بگیرد. این مسئله برای میز مطالعه حسینیه محل تبلیغ نگارنده کاملاً ملموس بود و از این طریق میز مطالعۀ غنی و مناسبی تدارک دیده شد.
4. یک نفر از جوانان مأمور مدیریت میز گردد تا از شلوغ شدن بیش از حد محل مطالعه جلوگیری گردد. مثلاً روزنامه ها حداکثر 24 ساعت و نشریات تا یک هفته پس از انتشار از روی میز جمع آوری گردد؛ اما در کنار میز مطالعه چیزی شبیه یک کمد گذاشته شود و نشریات تاریخ گذشته در آن کمد به ترتیب تاریخ انتشار جمع آوری گردد تا اگر کسی نشریۀ خاصی را که در تاریخ به خصوصی منتشر شده است، نیاز دارد، آن را در دسترس داشته باشد.
5. تجربه نشان داده است جوانانی که در کوچه ها جمع می شوند و باعث نوعی مزاحمت در رفت و آمد مردم، بالاخص بانوان آبرومند می گردند، در مساجد که در قلب محلات هستند قابل جمع اند. پیشنهاد می شود امام جماعت نمازگزارانِ خوش برخورد و محترم را مأمور کند این جوانان را به حضور در مسجد و استفاده از این میز مطالعه دعوت کند و خود امام جماعت نیز هر جا این گونه جوانان را مشاهده نمود، اطلاع رسانی کند و با خُلق خوش آنان را به حضور در مسجد دعوت نماید.
6. پیشنهاد می شود در مساجد و مراکزی که آشپزخانه های فعال دارند، گاهی افرادی را که روی میز مطالعه حاضر می شوند، با چای یا شربت پذیرایی کنند.
7. تذکر کتبی و شفاهی داده شود که از بیرون بردن نشریات خودداری کنند؛ چون مشاهده می شود برخی افراد از مطلبی خوششان می آید و حوصلۀ مطالعۀ آن را در مسجد یا در آن ساعت ندارند، لذا آن نشریه یا کتاب را برداشته، به خانه می برند. این کار باعث محرومیت سایر افراد از مطالعۀ آن مطلب یا کتاب می شود. البته تأکید شود که پس از تاریخ اعلام شده از طرف مدیر میز مطالعه و انتقال آن نشریه به کمد نگه داری، برداشتن و انتقال آن نشریه به منزل به صورت امانت اشکالی ندارد.
8. امام جماعت از افراد خیّر خواهش کند بخشی از کمکهای نقدی خود را ـ که معمولاً به مسجد و خوراک شرکت کنندگان در مراسمهای مسجد اختصاص می دهند ـ در اختیار مدیر میز مطالعه قرار دهند تا بتواند نشریات و کتابهای متنوع، مناسب و جذاب برای مطالعه تهیه کند؛ چون غالباً مردم از تغذیۀ روح و فکر غفلت می کنند.
9. نشستن روحانی محل روی میز مطالعه و خواندن نشریات ضمن اینکه برای نمازگزاران فرهنگ سازی می کند، می تواند منجر به ارتباط عاطفی بین او و جوانان و نوجوانان شود، مخصوصاً اگر نکته ای جالب در نشریات یا کتاب پیدا کند و آن را با جوانان در میان گذاشته، نظر آنان را جویا شود و بحثهای علمی خوبی صورت گیرد.
10. پیشنهاد می شود جوان خوش¬سلیقه ای انتخاب شود تا مقالات علمی و تربیتی خوب، خبرهای علمی مناسب، خبرهای سیاسی حساس و اخباری که در آن نام محل یا روستای محل سکونت مردم ذکر شده است و یا اخباری که مربوط به عموم مردم یا قشر خاصی که در آن محل ساکن هستند را از صفحات نشریات جدا کند و در تابلوی اعلانات حسینیه، در معرض دید بگذارد.
11. بهتر است هر چند یکبار روحانی محل از مدیر میز، مدیر تابلو و هر کسی که به نوعی به میز مطالعه رونق می دهد در بین نمازگزاران به صورت شفاهی تشکر کند و اگر مقدرو باشد، هدیه ای نیز تهیه شود و به عنوان تشکر تقدیم گردد. این کار باعث دلگرمی بیش تر این افراد می شود.
12. به جوانان و نوجوانان پیشنهاد شود از نشریات و کتابهای موجود بر روی میز مطالعه و مقالاتی در مورد موضوعات مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ورزشی با توجه به بحث روز کشور یا جهان تهیه کرده، در جمع جوانان و نوجوانان یا حتی نمازگزاران بخوانند و روحانی محل راهنمایی کند. این مقالات پس از پختگی لازم در نشریۀ داخلی شهرک یا نشریات محلی استان، وبلاگها، سایتها و... منتشر شوند. این کار باعث افزایش اعتماد به نفس نوجوانان و جوانان مسجدی شده، موجب پرورش نویسندگانی خوب در محل می شود.
13. بهتر است مشابه میز مطالعه ای که در قسمت مردانه پیش بینی شده است، در قسمت زنانه نیز آماده شود و علاوه بر نشریات عمومی، یک سری از نشریات مخصوص بانوان و کتابهایی دربارۀ زنان موفق، فلسفۀ حجاب، ارزش حیا و... بر روی آن قرار داده شود. تجربه نشان داده است که بانون هم نیاز بیش تری دارند و هم در صورت فرهنگ سازی مناسب استقبال بیش تری می کنند.