قضا و قدر، جبر و اختیار

به طور کلی حیات دنیوی انسان‌ها پر از فراز و نشیب است و مملو از آسانی و سختی و پستی و بلندی و تغییر و تحول است و هیچ وقت این حیات کوتاه مدت به صورت یکنواخت و دائمی نیست. در این حیات کوتاه مدت انسان‌ها به بلایا و مصائبی گرفتار می‌آیند که در نگاه اول اینگونه به نظر می‌رسد که تمامی این بلایا و مصائب معلول علل مادی هستند، در صورتی که هرگز اینگونه نیست، چرا که تمامی این بلایا و مصائب علل گوناگونی دارند که علت مادی تنها بخشی از آن را تشکیل می‌دهد. 

اساس حیات دنیوی انسان‌ها بر مبنای آزمایشاتی است که خداوند متعال با گوناگون بودن این آزمایش‌ها انسان‌ها را برای حیات اخرویشان مورد سنجش قرار می‌دهد. بنابراین آن چیزی که باید به آن توجه کرد این است که آزمایشات الهی همگانی است و هیچ انسانی در این دنیا فارغ از این آزمایشات نیست. 

ممکن است برای ما سوال پیش بیاید که چرا خداوند متعال به بعضی از انسان‌ها ثروت و نعمت‌های بسیاری را عطا کرده است اما برخی دیگر از انسان‌ها در فقر و تنگدستی زندگی می‌کنند؟ کثرت همین سوال‌ها در ذهن ممکن است انسان را به جایی برساند که از رحمت و عدالت خداوند متعال ناامید شود، در این مطلب، شکاف و تضاد طبقاتی میان انسان‌ها را واکاوی می‌کنیم. 

مصائب و بلاهایی که به وجود می‌آیند، علاوه بر اینکه جنبه آزمودن انسان‌ها توسط خداوند متعال را دارند، دستخوش عواملی هستند که خودِ انسان‌ها نیز در آن دخیل هستند که به واکاوی و بیان آن عوامل می‌پردازیم. 

بسیاری از پیامدهای ناگواری که برای انسان‌ها به وقوع می‌پیوندند، در عین حال که امکان این هست که ماحصل سوء عملکردهای انسان‌ها باشند، از مصادیق بسیار مهم آزمون‌های الهی هستند. 

عدم توجه به قواعد فهم متن، باعث ایجاد شبهاتی پیرامون آیات قرآن می‌شود. دقت در معنای کلمات قرآن، توجه به تفاوت ولایت تکوینی و تشریعی و درنظر داشتن حکمت خداوند، کلیدهای پاسخ به این شبهات است.

مساله اراده و علم خداوند و بررسی نسبت آن با اختیار انسان یکی از چالش‌های جدی در فضای گفتمان علمی است که متاسفانه زمینه مناسبی را برای سوء استفاده دشمنان در راستای تضعیف باورهای مسلمانان ایجاد کرده است.

در انتخاب دین جبری وجود ندارد بلکه انسان با تحقیق و جستجو و با کمک عقل می تواند به دین حق برسد.

وجود جهنم برای انسان‌ها ضروری است و شکی در آن نیست و هرگز منجر به اجبار انسان و بی‌اختیار بودن آن‌ها نیست.

دین مبین اسلام و به خصوص شیعه، بر اختیار انسان و عمل‌کرد او و مسئولیت انسان نسبت به اعمال و کردار خودش، تاکید فراوان دارد.

-همه امور انسان و تمام هستی، به دست خداوند متعال است؛ اما در مورد امور انسان، خود خداوند متعال اراده کرده که اختیار انسان نیز جز علل تحقق آن قرار گیرد، یعنی خداوند متعال اراده می‌کند، آن‌چه ما اراده کنیم.

توحید افعالی یکی از مهم‌ترین اندیشه‌های مورد تأکید قرآن است. از این‌رو برخی گمان کرده‌اند که بین اختیار انسان و توحید افعالی تعارض وجود دارد، حال آن‌که، این‌گونه نیست، بلکه اختیار انسان نیز جزئی از توحید افعالی و عللی است که خداوند متعال ایجاد کرده است.