.:: بیداری اندیشه ::.

موضوع این هفته: وهابیت

مقدمه

هر چند مذهب و مسلك وهابي‌ها توسط محمد بن عبدالوهاب نجدي پديد آمده كه در سال 1206 هجري درگذشته است ولي اساس معتقدات وهابي‌ها را افكار و نظرات ابن‌تيميه تشكيل مي‌دهد. از اين رو بايد ابن‌تيميه حنبلي را پيشرو علماي وهابي دانست كه در قرن هشتم هجري مي‌زيسته و زندگي آشفته‌اي را داشته است. فرقه وهابيت نه تنها در اين خصوص انكاري ندارند بلكه به آن نيز مي‌بالند. خود ابن تيميه هم تحت تاثير برخي از احاديث و آراء احمد بن حنبل پيشواي حنابله متوفي سال 241 هجري قرار داشته كه در كتاب مشهورش المسند و ديگر آثارش آمده است و بر اساس آنها ابن تيميه خدا را جسم مي‌دانسته و براي ذات مقدس باريتعالي دست و پا و چشم و زبان و دهان و مكان قائل بوده است. او چون به ظاهر آيات و روايات مي‌نگريسته خدا را در بالاي آسمان و نشسته بر تخت مي‌پنداشته و در عين اينكه منكر تشبيه خدا بوده چنين اعتقادي نسبت به ذات حق داشته است. افكار احمد حنبل يكي از مهم‌ترين منابع فكري و مذهبي محمد بن عبدالوهاب بود به‌طوري كه وهابيان از نظر مذهب جزو حنبليان هستند. او از عقل و راي بيزاري جست و در استناد به حديث هرچند ضعيف و غيرمستند تا آنجا مبالغه كرد كه گروهي از بزرگان او را از ائمه حديث شمرده‌اند و نه از فقها. عجيب اينكه گفته مي‌شود نسب احمد بن حنبل به ذي‌الثديه رئيس فرقه خوارج مي‌رسد. معروف است كه او نيز مانند جدش مخالف حضرت علي عليه‌السلام بوده است.

محمد به عبدالوهاب نجدي در سده دوازدهم هجري از صحراي دورافتاده نجد و ميان مردمي بياباني و خشن و بدو از راه و رسم مسلماني برخاست. او نيز مانند ابن‌تيميه حنبلي‌مذهب و اهل حشو بود. عقايد ابن تيميه و شاگردانش ابن قيم جوزيه و ابن عبدالهادي را سرمشق خود قرار داد و در اين راه از آنها نيز گام را فراتر نهاد تا جايي كه عموم مسلمين را كافر و مشرك دانست و كليه بلاد اسلامي حتي مكه و مدينه را كه هنوز بدست وهابي‌ها نيفتاده بود دارالحرب و دارالكفر ناميد و جنگ با مسلمانان و اشغال آن اماكن مقدسه و تخريب تمامي شعائر اسلامي را بر پيروان خود واجب نمود.

احمد زيني دحلان در كتاب خلاصه الكلام مي‌نويسد: محمد بن عبدالوهاب كساني را كه از مذهب او پيروي مي‌كردند و فريضه حج را انجام داده بودند وا مي‌داشت كه دوباره حج كنند و به آنها مي‌گفت حج اول تو در حال شرك بوده و باطل است. همچنين به كساني كه به مذهب او مي‌گرويدند پس از اداي شهادتين مي‌گفت شهادت سومي را هم بر زبان جاري كنيد و بگوييد كه قبلاً كافر بوده‌ايم و پدر و مادرمان در حال كفر از دنيا رفته‌اند. اگر آنها اين شهادت سومي را بر زبان جاري نمي‌ساختند دستور قتل آنها را مي‌داد. او به طور آشكار مي‌گفت: مسلمانان 600 سال كافر بوده‌اند و غير از پيروان خودش بقيه مردم را مشرك و كافر و خون و مالشان را حلال و مباح مي‌دانست.

از نخستين كساني كه محمدبن عبدالوهاب را در مرام و عقايد مخصوصش ياري كردند محمد بن سعود و پسر او عبدالعزيز و نوه‌اش سعود بن عبدالعزيز بود.

جريان وهابيت ريشه در جريان‌هاي مذهبي گذشته در تاريخ اسلام دارد. اين جريان از نظر روحيه‌ها و خط مشي‌ها بسيار شبيه خوارج صدر اسلام بود هرچند كه به ظاهر با آن مخالف بود. به اين معنا كه اينان مانند خوارج لاحكم الا لله را شعار خود كرده بودند و مانند آنها از كلمه حق اراده باطلي داشتند و با ذهنيتي جزمي با بسياري از مسائل با عنوان‌هايي چون شرك و بدعت مبارزه مي‌كردند.

در كتاب خاطرات مستر همفر جاسوس كهنه‌كار انگليس در كشورهاي اسلامي مي‌خوانيم كه وي با دانستن زبان عربي و فارسي و تركي و گشت و گذار به تركيه و عراق و نجد در پي شخصي بوده كه بتواند او را وادار به ايجاد تفرقه در جهان اسلام كند تا پس از تثبيت حضور بريتانيا در هند به وسيله كمپاني هند شرقي، اين سوي دنياي اسلام يعني شبه جزيره العرب و اماكن مقدسه را نيز تحت سلطه داشته باشند. او مي‌نويسد كه من گمشده خود را در محمد بن عبدالوهاب يافتم زيرا پايبند نبودن او به ضوابط مذهبي و روح غرور و خودپسندي و تنفري كه از علماي عصر خود داشت و استقلال نظرش كه حتي به خلفاي چهارگانه (ابوبكر، عمر، عثمان و امام علي) اهميتي نمي‌داد و تنها به فهم خودش در قرآن و سنت اتكا مي‌كرد از بارزترين نقاط ضعفي بود كه مي‌توانستم از اين راه‌ها در او نفوذ كنم.

همفر با كمك زني كه او هم جاسوس انگليس بود و نام مستعار صفيه را داشت محمد بن عبدالوهاب را بر آن داشتند تا دعوي خود را آشكاركند و سرانجام آن شد كه پيروان او دست به تخريب اماكن مقدس اسلامي زدند.