توحید صمدانی ؟

با سلام خدمت شما کاربر گرامی
توحید صمدی یا صمدانی اصطلاحی است که در اندیشه مرحوم علامه حسن‌زاده پر رنگ می‌شود. ایشان بر این باورند که توحید قرآنی همان توحید صمدی  که توحید واقعی همه‌ی انبیاء و اولیاء الله است.[۱] علامه با توجه به نظریه‌ی عرفانی وحدت شخصی وجود و تاملات فکری‌شان، مسئله توحید صمدی را مطرح کرده‌ است. 

از آنجا که این مسئله از تحقیقات دقیق علامه حسن زاده بوده و حاصل سال‌ها تاملات فلسفی، عرفانی و قرآنی ایشان است، فهم دقیق آن نیازمند آشنایی فراوان با مفاهیم فلسفی و عرفانی است. 
ما در اینجا تنها به اختصار سعی می‌کنیم این مفهوم را با توجه به کتاب‌های استاد حسن زاده توضیح دهیم و برای فهم بیشتر شما را به کتاب‌ها خود علامه و مقالات و کتاب‌های که دیگران در این باره نوشته‌اند، ارجاع می‌دهیم.
صمد از نظر لغوی به معنای پر بودن است. علامه در بیان معنای صمد می‌فرماید: « صمد در آیه شریفه «الله الصمد» به معنای پرُ است و پُر جز یکی نتواند بود؛ زیرا بسیط الحقیقة جز یکی نیست که احد است؛ «قل هو الله احد».[۲]

توحید صمدی یا همان وحدت وجود یعنی غیر خدا، همه‌ی شئون، اطوار و انوار وجودی حق تعالی هستند که به صورت وحدت شخصی وجود تعبیر می‌شود. 
طبق نگاه عارفان هر گونه کثرت از حریم وجود حق زدوده شده، مگر کثرت ظاهری. توحید صمدی گویای این است که نظام ازلی و ابدی یک وجود صمدی است و طبیعت دامنه‌ی آن است و وجود با حفظ مراتبش، یکپارچه حیات و شعور و دیگر اسمای حسنی و صفات علیاست.[۳] 

در جایی دیگری علامه در توضیح توحید صمدی می‌نویسد:
«توحید صمدی ظهور و شهود سلطان وحدت حق در سیر انفسی سالک الی الله است که به علم الیقین، بلکه بالاتر از آن، به عین الیقین، بلکه بالاتر، به حق الیقین، بلکه فراتر، به بردالیقین در یابد که « هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ» از این رو مهم‌ترین مسئله در معارف انسانی پی‌بردن به توحید صمدی قرآنی است و این که آدمی بداند و به علم ذوقی بیابد که وجود مساوق حق است و حق سبحانه صمد است.[۴]

علامه حسن زاده آملی در تبیین توحید صمدی از دیدگاه قرآن می‌نویسد:«وجود مساوق حق است و حق سبحانه وجودی صمدی است: « وَهُوَ الَّذِي فِي السَّمَاءِ إِلَٰهٌ وَفِي الْأَرْضِ إِلَٰهٌ[۵] او کسی است که در آسمان معبود است و در زمین معبود.» و « هُنَالِكَ الْوَلَايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ؛[۶] در آنجا ثابت شد که ولایت (و قدرت) از آن خداوند بر حق است!»  به این معنا که حق وحدت صمدی است، نه وحدت عددی.... از این رو اگر کسی توحید صمدی را نپذیرد، در حقیقت به اثنینیت قائل شده است؛ زیرا توحید قرآنی را درک نکرده است؛ چرا که خداوند متعال را واحد عددی دانسته است؛ در حالی که واحد عددی صمد نیست.[۷]

پی‌نوشت
[۱] هزار و یک کلمه، ج۵، ص۷۰.
[۲] نصوص الحکم بر فصوص الحکم، ص۵۴.
[۳] هزار و یک کلمه، ج۴، ص۱۱۲.
[۴] هزار و یک کلمه، ج۵، ص۲۴۸ و ج۴، ص۴۷۷.
[۵] سوره زخرف، آیه۸۴.
[۶] سوره کهف، آیه۴۴.
[۷] هزار و یک کلمه، ج۳، ص۳۸۹ و ج۵، ص۳۳۰.