سوال اعتقادی: این دنیا، براساس اسباب ومسببات خداوند قرارداده

با عرض سلام و ادب خدمت شما

در روایتی از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که فرمودند: «َأَبَى اللَّهُ أَنْ يُجْرِيَ الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَاب‏»؛ «خداوند نخواسته مگر آنکه همه چیز را از طریق اسباب پیش ببرد». [کافی، اسلامیه، ج1، ص183]

بله عالم دار اسباب و مسببات است و همه چیز از طریق اسباب پیش می‌رود؛ اما به دو نکته باید توجه داشته باشید:

1. خداوند در ر‌أس اسباب و مسببات است و هیچ چیز از دست خدا و اراده او خارج نیست؛ به این معنا که اگر چیزی سببش محقق شد، معنایش این نیست که خداوند نمی‌تواند با سببی دیگر مانع اثر گذاری آن شود؛ مثلاً در همین مثال خودکشی که فرمودید، درست است که اراده انسان برای خودکشی کردن، سبب کشته شدنِ اوست؛ اما اگر خدا به دلیلی اراده کند که این سبب اثر نگذارد، اراده او منجر به کشته شدنش نخواهد شد. کما اینکه حضرت ابراهیم اراده بر ذبح فرزندش اسماعیل نمود، اما چون خداوند نخواست، اراده او منجر به کشته شدنِ اسماعیل نشد.

2. اراده انسان به تنهایی سببِ تحقق اشیاء و امور در عالم نیست. در کنار اراده انسان، اسباب دیگری از قبیل مقدرات الهی (که بر اساسِ مصالح تقدیر می‌شوند)، ملائکه الهی که در هدایت و راهنمایی انسان‌ها نقش دارند، شیاطین که در گمراهی افراد تاثیرگذارند، سایر انسان‌ها و موجودات عالم، تاثیر خود را داشته و مجموع اینها در تحقق یک امر نقش ایفا می‌کنند. در همین مثالی که زدید، انسان گاهی ممکن است تصمیم به خودکشی بگیرد؛ ولی ملائکه هدایتگر الهی او را ارشاد کرده و از این تصمیم منصرف نمایند یا ممکن است شیاطین او را بر انجام این کار تشویق نمایند. پس عالم، عالمِ اسباب و مسببات است؛ ولی اسباب و مسببات یکی و دوتا نیستند و مجموع آنها در تحقق یک امر یا جلوگیری از تحقق یک امر نقش دارند. به تعبیر علمی هیچکدام سببِ تام نیستند؛ بلکه بخشی از سببیتِ تحققِ یک شیء را ایفا می‌کنند.