- عاشورای حسینی اولین نقطه عطف جهانی علیه یزید و یزیدیان است و اربعین دومین نقطه عطف. روزی که باید از آن نهایت استفاده را بکنیم تا پیام عاشورایی امام حسین(علیهالسلام) را هنرمندانه به گوش جهانیان برسانیم.
اربعین حسینی در فرهنگ تشیع جایگاه بسیار بالا و ارزشمندی دارد. در اربعین است که یک بار دیگر خاطرات عاشورا مرور می‌شود و درس‌های حسینی بازگو می‌شود. علاوه بر این خود عدد چهل و اولین زائر اربعینی امام حسین (علیهالسلام) نیز بر این اهمیت می‌افزاید. در این یادداشت به این جنبه‌ها می‌پردازیم.
اربعین در فرهنگ دینی
عدد ۴۰ در فرهنگ دینی ما جایگاهی خاص دارد، حضور حضرت موسی (علیهالسلام) در میقات ۴۰شبانه روز بود. در قرآن نیز به آن پرداخته شده است: «وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَة[بقره/۵۱] و آنگاه كه با موسى چهل شب قرار گذاشتيم.» حتی قرار بر میقات سی روزه حضرت موسی (علیهالسلام) بود که خداوند با افزودن ده روز به آن، اربعین کلیمی را تکمیل کرد و در قرآن از این مسئله، این چنین یادشده است: «وَ وَاعَدْنَا مُوسَى ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً [اعراف/۱۴۲] و با موسى سى شب وعده گذاشتيم و آن را با ده شب ديگر تمام كرديم تا آنكه وقت معين پروردگارش در چهل شب به سر آمد.»
در روایات هم به اربعین گرفتن و آثار ویژه ۴۰روز خلوص و ذکر الهی پرداخته شده است. مثلاً در حدیثی امام محمد باقر (علیهالسلام) فرمودند: «هیچ بندهاى ذكر خدا را در چهل روز نيكو انجام ندهد، جز آن كه خداى عزوجل او را نسبت به دنيا زاهد سازد و درد و داروى دنيا را به او بنمايد، پس حكمت را در دلش ثابت كند و زبانش را به آن گويا سازد.» از این دست روایات که به عدد ۴۰ ارزش خاصی داده باشند، زیاد است.[۱]
جابر اولین زائر اربعین
در تمام نقل‌های تاریخی از جابربن‌عبدالله‌انصاری و عطیه‌بن‌سعد به عنوان اولین زائران امام حسین (علیهالسلام) در روز اربعین یاد شده است؛ ولی متأسفانه آنگونه که باید به این جنبه از اربعین پرداخته نشده است. جابر یکی از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. صحابی‌ای که در اغلب جنگ‌های صدر اسلام شرکت کرده[۲]، به هنگام بیماری پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به ملاقات وی رفته و بشارت بهبودی به او داده[۳]، در زمره دوستداران امیرالمؤمنین (علیهالسلام) بوده[۴]، با معاویه بیعت نکرده و به خانه ام‌سلمه (همسر پیامبر) پناهنده شده و به توصیه ام‌سلمه و از روی تقیه در نهایت بیعتی سوری انجام داده[۵]، از جابجایی منبر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از مدینه به شام به دستور معاویه جلوگیری کرده[۶] و اقدامات این چنین بسیاری را انجام داده است. اقداماتی که نشان می‌دهد جابر در عرصه اجتماع حضوری فعال داشته و یک انقلابی به شمار می‌آمده است. وی هرچند به دلیل نابینایی امکان حضور در کاروان حسینی را از دست داد[۷]؛ اما با زیارت اربعینی خود، حقانیت راه حسینی را بیشتر نمایان کرد و اعتراض خود را به حکومت یزید و یزیدیان نشان داد.
در آن دوران تعداد صحابی‌هایی بسیار اندک زنده بودند. بنابراین اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از قداست و جایگاهی ویژه برخوردار بودند. فعل آنها حجت بود. بنابراین زیارت اربعینی جابر تنها یک زیارت نبود، بلکه یک قیام سیاسی و اعتراض علیه یزید به شمار می‌رفت.
و امّا عطیه
عطیه‌بن‌سعدبن‌جناده‌بن‌عوفی‌جُدَلی از تابعان است. محدثی عظیم‌الشأن و مفسری شیعی است که توفیق همراهی با جابر را یافته و یار زیارت اربعینی جابر است. عطیه شخصیتی ولایی و انقلابی دارد. نامگذاری وی توسط امیرالمؤمنین (علیهالسلام) صورت گرفته و حضرت علی (علیهالسلام) هنگام نامگذاری وی فرمودند: « هذا عَطیّةُ الله[۸] این موهبت و هدیه خداست».
عطیه در قیام مختار شرکت داشته و بعدها علیه حجاج ثقفی، حاکم ظالم و خونریز کوفه، نیز قیام کرده است و چون قیام با شکست روبرو شد، وی به فارس می‌گریزد. حجاج از حاکم فارس می‌خواهد که عطیه را احضار کرده و از وی بخواهد حضرت علی(عليه‌السلام) را لعن کند و اگر از این کار خوداری چهارصد ضربه شلاق به وی زده و سر و صورتش را بتراشد. وی پس از احضار از این کار خودداری کرده چهار صد تازیانه خورد و موی سر و صورتش را تراشیدند[۹]. حضور عطیه در کنار جابر، اولاً حرکت جابر را منتشر ساخت و در اصل عطیه راوی زیارت جابر است و در مرحله دوم آغازی برای قیام به خون خواهی اباعبدالله (علیهالسلام) و شکسته شدن سکوت در مقابل یزید به حساب می‌آمده است.
اربعین در امروز
قیام عاشورای حسینی پیام‌هایی جهانی و بین‌المللی دارد. پیام‌هایی که مخاطبان زیادی منتظر آن هستند. امروزه هرکسی با دیدن خیل عظیم عاشقان حسینی و دیدن صحنه‌های پیاده‌روی اربعین، با یک بهت عمیق روبرو می‌شود و به دنبال فهم علت این حضور جمعی است. مگر می‌شود کسی حضور بیش از بیست میلیون عاشق حسینی را نبیند و مگر می‌شود ببیند و دچار پرسش نشود؟ مگر می‌شود از دیدن معلولان در این جاده عشق به سؤال و پرسش نرسید؟ مگر می‌شود عشق و ارادت عراقی‌ها به زوار امام حسین (علیهالسلام) را دید و در جستجوی شناخت حضرت امام حسین (علیهالسلام) نبود؟
مطمئناً این جذب مخاطب، طبیعی نیست و این مغناطیس حسینی است که آنها را جلب کرده است و در این میان وظیفه ما مهمتر می‌شود؛ زیرا باید هنرمندانه پاسخگوی پرسش‌ها و سؤالات مخاطب باشیم و پیام حسینی را به آنان منتقل کنیم.
کلام آخر
امام حسین (علیهالسلام) قیامی انقلابی علیه یزید و امثال یزید برپا ساخت. این قیام به دست امام سجاد و حضرت زینب (علیهم السلام) تا شام ادامه یافت و تاج و تخت ظالمانه یزید را خراب کرد و چهره منافقانه امویان را آشکار ساخت؛ ولی قیام حسینی متوقف شدنی نبود و با زیارت اربعینی جابر راه خود را در پیش گرفت تا آنکه امروز پرچم قیام سرخ حسینی به دست بیست میلیون زائر اربعینی و صدها میلیون عاشق حسینی رسید. قیامی که ابتدا علیه یزید بود و امروزه علیه یزیدیان. در اصل هر گام زائران اربعین، مشتی است بر سر و صورت یزید صفتان استکباری و این قیام حسینی است که ادامه دارد.
پی‌نوشت
[۱] . رك: کتاب رموز اسرار آمیز عدد چهل، محسن آشتیانی، نشر اکرام.
[۲] . ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۱، ص۲۱۴، ۲۱۶ـ۲۱۹
[۳] . محمدبن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، التبیان، ج۳،ص۴۰۷؛ ذیل آیه ۱۷۶ سوره نساء.
[۴] . محمدبن عمر کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۸.
[۵] . ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۱، ص۲۳۵.
[۶] . طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۲۳۹.
[۷] . جواد محدثي، فرهنگ عاشورا، ص۱۳۸
[۸] . ابن‌سعد، الطبقات الکبری،ج۶،ص۳۰۵.
[۹] . همان.