چنانچه کشوری داعیه دینی بودن دارد، باید تمام جهت گیری‌های اصلیش را بر اساس نظریه‌های دینی اجرا کند. از جمله در حوزه ی اقتصاد.
اقتصاد مقاومتی، تحمل سختی برای صبحی روشن
چند سالی است که همه دلسوزان کشور و در رأسشان مقام معظم رهبری، از اهمیت اقتصاد مقاومتی سخن می‌گویند. علت تکرار این واژه روشن است؛ چرا که هر کشوری که در جهان داعیه استقلال دارد، در وهله‌ی اول، باید از لحاظ اقتصادی خود را واکسینه کند، و گرنه به زودی نابود خواهد شد، زیرا در اثر کمبود کالاهای اساسی، آن کشور دچار بحران‌های بزرگی خواهد شد، که تحمل آنها با نابودی آن گروه همراه خوهد بود.
چیستی اقتصاد مقاومتی
اقتصاد مقاومتی یعنی، بنیان پایه‌های اقتصادی یک کشور، بر مبنای توانمندی‌های داخلی آن کشور باشد. به عنوان مثال اگر کشوری در تهیه گندم یا بنزین محتاج کشور دیگری باشد، با توجه به ضرورت این دو محصول، در صورت عدم عرضه آن محصول نمی‌تواند ادامه حیات دهد. در اینصورت کشور وابسته، مجبور می‌شود در بسیاری از مسائلی که منافع مهم آن کشور وابسته به آنها است، کوتاه بیایند و تن به قراردادهای مضرّ دهند، و از طرفی به گونه‌ای به کشورهای معاند تمایل پیدا کنند؛ این در حالی است که از آیات استفاده می‌شود که هر گونه تکیه و تمایل به کشورهای معاند و ستمگر ممنوع است: «وَ لا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِياءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ [هود/113] و بر ظالمان تكيه ننماييد، كه موجب مى شود آتش شما را فرا گيرد و در آن حال، هيچ ولىّ و سرپرستى جز خدا نخواهيد داشت و يارى نمى شويد!»
نکته‌ی تفسيیر: تكيه بر ظالمان و ستمگران ممنوع: اين آيه يكى از اساسى ترين برنامه هاى اجتماعى و سياسى و نظامى و عقيدتى را بيان مىكند، عموم مسلمانان را مخاطب ساخته و به عنوان يك وظيفه قطعى مى گويد:" به كسانى كه ظلم و ستم كرده اند، تكيه نكنيد" و اعتماد و اتكاى كار شما بر اينها نباشد.[1]بنا به فرمایش مقام معظم رهبری: «اقتصاد مقاومتی در صورتی محقق می‌شود که آن کشور بتواند پایه‌های اساسی کشورش را بر مبنای توانایی‌های درونی خود بنا نهد.»[2]
بیان دیدگاه غلط:
برخی نتایج «برجام» را به گونه‌ای بیان می‌کنند که تصور می‌شود، ما در زندانیم و برجام هوای تازه‌ای بود برای نفس کشیدن. این برداشت از برجام نادرست است، زیرا این عده، که یا جاهلند و یا متجاهل، «اقتصاد مقاومتی» را با «ریاضت اقتصادی»، اشتباه گرفته‌اند. اقتصاد مقاومتی، تحمل سختی است با امید به آینده، در حالیکه ریاضت اقتصادی، عملاً یک سیاهه و برنامه «جیره‌بندی» از جنس ناچاری در مواقع اضطرار است و بسان تقسیم آذوقه، توسط رهبر یک گروه گرفتار در طوفان دریا و یا بیابان خشک.[3] قرآن نیز همواره مؤمنین را به تحمل سختی‌ها ترغیب کرده است؛[4] اما در کمال «امیدوار بودن» و ترسیم آینده‌ای روشن. در حقیقت می‌توان اقتصاد مقاومتی را، همانند دانش‌آموزی دانست که شبانه روز درس می‌خواند و سختی‌های امتحان و درس و مدرسه و ... را تحمل می‌کند، به امید آینده‌ای روشن و در مقابل آن ریاضت اقتصادی، همانند دانش‌آموزی است که همان سختی‌ها را تحمل می‌کند، بدون داشتن هدف و انگیزه خاص. هر دو یک کار را می‌کنند و سختی زیادی متحمل می‌شوند، اما هدفشان بسیار متفاوت است. در نتیجه اولی هیچگاه خسته و ملول نمی‌شود و کمتر از مشکلات گله می‌کند و هیچگاه مشکلات را مانع نمی‌بیند، اما دومی دائماً از سختی‌ها و کمبودها می‌گوید و دائماً مشکلات را فریاد می‌زند.
شیوه‌نامه قرآن، برای مواجهه با مشکلات اقتصادی
خداوند متعال حالت این دو گروه (قائلین به مقاومت اقتصادی و ریاضت اقتصادی) را چنین به تصویر کشیده است: «وَ لا تَهِنُوا فِی ابْتِغاءِ الْقَوْمِ إِنْ تَکُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَما تَأْلَمُونَ وَ تَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ ما لا یَرْجُونَ وَ کانَ اللَّهُ عَلیماً حَکیماً [نساء/ 104] "درتعقیب دشمنان (دست و پنجه نرم کردن با آنها) سستی نکنید (بلکه روحیه تهاجمی خود را همه حال حفظ کنید) زیرا همان‌طور که شما در سختی هستید، آنها هم در سختی هستند (با یک فرق که) شما امید به رحمت وسیع پروردگار دارید. اما آنها چنین امیدی ندارند.» خداوند ویژگی مهم مؤمنان را در زمان سختی، امید به آینده می‌داند، درست همان چیزی که در اقتصاد مقاومتی راه‌گشاست و این در حالی است که زمینه‌های نیاز به اقتصاد مقاومتی تنها در زمان خطر و اوج سختیهاست. همان که خداوند در قرآن به آن اشاره فرموده.خداوند در قرآن می‌فرماید در مواجهه با مشکلات تو کار خودت را انجام بده و تأکید فراوانی بر استقامت دارد: «فَلِذلِکَ فَادعُ وَاستَقِم کَما أُمِرتَ وَلا تَتَّبِع أَهواءَهُم[شوری/ 15] و آن چنان كه مأمور شدهاى استقامت نما، و از هوى و هوسهاى آنان پيروى مكن.»
آیات بسیاری هم درباره صبر در قرآن آمده است:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ [آل‌عمران/ 200] "ای کسانی که ایمان آورده اید به طور فردی و جمعی صبر داشته باشید و با هم مرتبط باشید و تقوا داشته باشید که اینها موجب رستگاری است".» کلمه «صابروا»، از" مصابره" (از باب مفاعله) به معنى صبر و استقامت در برابر صبر و استقامت ديگران است، بنابراين قرآن؛ نخست به افراد با ايمان دستور استقامت مي‌دهد (كه هر گونه جهاد با نفس و مشكلات زندگى را شامل مي‌شود) و در مرحله دوم دستور به استقامت در برابر دشمن مي‌دهد، و اين خود مي‌رساند كه تا ملتى در جهاد با نفس و اصلاح نقاط ضعف درونى پيروز نشود، پيروزى او بر دشمن ممكن نخواهد بود. با اندک تأملی می‌تواند این چنین بیان داشت که بيشتر شكستهاى ما در برابر دشمنان، بخاطر شكستهايى است كه، در جهاد با نفس و اصلاح نقاط ضعف خود دامنگير ما شده است. و نکته‌ی دیگر این که از اين دستور (صَابِرُواْ) استفاده مي‌شود كه هر قدر دشمن بر استقامت خود بيفزايد ما نيز بايد بر پايدارى و استقامت خود بيفزائيم.[5]
کلاً انسان‌ها با این مشکلات آزمایش می‌شوند و همین مشکلات باعث رشد و اعتلای آنها می‌شود که خداوند در قرآن می‌فرماید: «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّـهِ حَقٌّ وَلَا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لَا يُوقِنُونَ [روم/ 60] "صبر داشته باش که وعده الهی حق است و کسانی که یقین ندارند تو را سست و سبک نکنند".» همچنان که در ایران اسلامی دیدیم هر چه مشکلات بیشتر شد، توان امت اسلامی نیز فزونی یافت و کشور در مقام بالاتری قرار گرفت. البته این مشکلات امتحان الهی است و باعث ریزش‌هایی هم از افراد کم ظرفیت می‌شود.»
دشمن برای به زانو در آوردن ملت ایران همه‌ی راه‌ها را تجربه کرده و نتیجه نگرفته است. راه‌هایی هم‌چون افزایش اختلاف داخلی از قبیل شیعه و سنی، قبیله‌ای و زبانی، حمله مستقیم نظامی، ترور سران نظام، جنگ تحمیلی، فتنه‌های رنگارنگ و... با این همه، باز این ملت درصدد دسترسی به نیروی هسته‌ای برای پیشرفت‌های خود و قطع کامل وابستگی‌اش است. در انواع علوم و دانش‌ها جهش‌ها و پیشرفت‌های خارق‌العاده و چشمگیر داشته است، از نظر نظامی به جایی رسیده که حمله نظامی به ایران را مشکل و بلکه محال کرده است. از حیث بین المللی به آنجا رسیده که در منطقه و بلکه در کل جهان هیچ موضوع تأثیر‌گذاری بدون حضور مستقیم یا غیر مستقیم ایران سامان نمی پذیرد و... اینها قابل تحمل نیست.
سخن پایانی:
بهتر آن است که مردم و مسئولین، با درس گرفتن از قرآن، خود و کشور را برای تحمل سختی‌های آینده آماده کنند. اما در کمال باور به این مهم که: "فردا برای ماست و از سختی‌ها نهراسند چون این سنت حتمی الهی است که «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا [انشراح/ 5]" به يقين با (هر) سختى آسانى است!»
منابع:
[1] تفسير نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ناشر: دارالکتب الاسلامیه، سال چاپ: 1371، ج9، ص260.
[2] بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان، 16 / 5 /91..
[3] دکتر عبدالحمید شیخی، مقاله «اقتصاد مقاومتی با آزمون و خطا محقق نمی‌شود»، خبرگزاری مشرق نیوز، تاریخ انتشار: ۲۴ اسفند ۱۳۹۲.
[4] از جمله: بقره آیه 45، بلد آیه 17، آیه 43، الأحقاف آیه 35 و ...
[5] تفسير نمونه، ناصر، مکارم شیرازی، ج3، ص234.