موانع تحقق اقتصاد مقاومتی

 در جامعه امروز علی‌رقم پیشرفت‌های علمی، بیشترین نگرانی که انسان با آن دست و پنجه نرم می‌کند مسائل اقتصادی و معیشتی است. بدون شک برطرف کردن این نگرانی، آن‌گاه امکان دارد که اقتصاد با مسائل ارزشی آمیخته گردد و اخلاق به کمک معیارهای اقتصادی بشتابد، و عدالت اجتماعی بر سیاست‌های مالی و نظام‌های اقتصادی پرتو افکند تا اقتصاد اسلامی مد نظر حضرت آیت الله خامنه‌ای محقق شود.

برای تحقق یک جامعه اسلامی باید اخلاق و تعهد در کنار قوانین وجود داشته باشد. اسلام ناب محمدی با توجه به خاتمیت خود یک پیوند ناگسستنی بین فعالیت‌های اقتصادی و تکالیف شرعی ایجاد کرده است تا فعالیت‌های اقتصادی در جامعه، بر پایه‌ی باور تکلیف و مسئولیت‌های خدایی استوار باشد.
افرادی که با هدایت دستورات الهی حرکت می‌کنند در گردش ثروت و شیوه‌های تولید و توزیع و مصرف،  کمال دقت را انجام می‌دهند و با گران فروشی هیچ گونه ظلم و حق الناسی در معاملات خود انجام نمی‌دهند و به تمام تعهدات اخلاقی و اقتصادی خود پایبند هستند و به خوبی اقتصاد اسلامی را در جامعه پیاده می‌کنند.

احتکار مصداق گران فروشی
با رجوع به کلام الهی قرآن به این نتیجه می‌رسیم که گران فروشی به صراحت در این کتاب الهی ذکر نشده است ولی مسائل مرتبط با گران فروشی مانند احتکار ذکر شده تا احتکار را یکی از مصادیق گران فروشی بدانیم. به همین خاطر در ابتدا به تعریف احتکار می‌پردازیم «احتکار عبارت است از کاهش دادن یا متوقف کردن جریان توزیع کالا توسط همه یا برخی از فروشندگان به طور موقت. این اقدام فروشندگان با توجه به وضع بازار و به خصوص تقاضای تحریک شده خریداران به منظور بالا بردن قیمت و درآمد حاصل از افزایش قیمت کالا صورت می‌گیرد.»[1]
 ادله منع احتکار و خطاکار یا ملعون دانستن محتکر، در حقیقت به معنای نکوهش و منع گران فروشی است، «الَّذی جَمَعَ مالاً وَ عَدَّدَهُ[همزه/ 2] کسی که مالی را جمع می‌کند و از شمردن مکرر آن لذت می‌برد»  این آیه به بحث احتکار اشاره کرده است ولی با توجه به این که بیان شد احتکار مصادیقی از گران فروشی است نتیجه می‌گیریم چون قصد محتکر از مخفی کردن کالا گران شدن آن و فروش آن به قیمت بیشتر است، در حقیقت احتکار مقدمه گران فروشی است. روش قرآن در بیان مسائل، نوعاً بیان کلیات است و بر عهده مفسران قرآن یعنی خاندان وحی و نبوت است که این کلیات را تبیین کنند. «آن که به بازار ما چیزی وارد می‌کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند و آن که در بازار احتکار می‌نماید، مانند کسی است که در کتاب خدا کافر به شمار می‌آید.»[2] «وارد کننده روزی می‌خورد و محتکر لعنت می‌برد.»[3]

گران فروشی در روایات
یکی از دلایل مهمی که حضرت آیت الله خامنه‌ای بر تحقق اقتصاد مقاومتی در نظام مقدس جمهوری اسلامی اصرار دارند مذمت روایات بر مسائلی هم چون گران فروشی و احتکار است، زیرا یکی از بزرگترین موانع تحقق اقتصاد مقاومتی در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، رواج گران فروشی و احتکار است. حضرت علی(علیه السلام) به تاجران می‌فرمودند:  «‌ای گروه تجار، اول فقه بیاموزید، و سپس تجارت کنید ... تاجر فاجر است و فاجر در دوزخ است مگر آن‌ها که به مقدار حق خویش از مردم بگیرند و حق مردم را بپردازند.»[4] «هرکس یک شب در آرزوی گرانی برای امت من باشد خداوند اعمال چهل ساله او را تباه خواهد کرد»[5] گروهی از بزرگان با استناد به احادیث اهلبیت، گران فروشی را یکی از نشانه‌های آخر الزمان می‌دانند: «پیش از ظهور حضرت قائم (عج) از سوی خداوند برای مؤمنان نشانه ‏هایی است.  آن‌ها همان گفته خداوند در سوره بقره، آیه 155 است که فرمود: و شما (مؤمنان) را پیش از ظهور قائم (عج) به چیزی از ترس و گرسنگی و کمی دارایی ‏ها و جان ‏ها و میوه ‏ها می‌‏آزماییم؛ پس صابران را مژده ده؛ آن گاه فرمودند:... مراد از گرسنگی، گرانی قیمت‏ هاست و منظور از کمی دارایی‏‌ها، کسادی تجارت و کمبود درآمد است و مقصود از نقصان جان‏‌ها، مرگ‏‌های فراوان و سریع و پی در پی است و مراد از کمبود میوه ‏ها، کمبود عایدات و محصولات کشاورزی است. پس صابران را بشارت باد به تعجیل ظهور قائم (عج) در آن هنگام.»[6]

 کلام آخر
هر انسانی در مسیر ادامه زندگی خود، ضرورت دارد با دیگران ارتباط اقتصادی و اجتماعی برقرار نماید و نسبت به برطرف ساختن نیاز یکدیگر اقدام نماید و هم‌دیگر را از بهره برداری مایحتاج زندگی و به ویژه مواد غذایی محروم نسازد. زمانی که اقتصاد اسلامی در هر جامعه‌ای محقق شود این موضوع به بهترین نحو در جوامع اسلامی تحقق می‌یابد و دیگر از گران‌فروشی و احتکار خبری نیست.

منابع:
[1] محقق داماد، سیدمصطفی، تحلیل و بررسی احتکار از نظر گاه فقه اسلام، ص43، تهران: نشر اندیشه‌های نو در اسلام.
[2] نهج‌الفصاحه، ص ۲۷۸، ابوالقاسم پاینده، انتشارات جاویدان.
[3] همان.
[4] کلینی، کافی جلد 5 باب آداب التجارة حدیث 1.
[5] علاءالدین علی بن حسام، کنز العمّال فی سنن الاقوال و الافعال، جلد 4، ص98.
[6] کمال الدین، ج‏2، ص‏650؛ نعمانی، غیبة، ص‏250؛ مفید، ارشاد، ص‏361؛ اعلام الوری‏، ص‏456؛ عیاشی، تفسیر، ج‏1، ص‏68.