حسّی نابود کننده به نام «بدگمانی»

انسان موجودی اجتماعی بوده و ناچار است تا در طول روز با بسیاری از افراد در محیط خارج و داخل خانواده تعامل داشته باشد؛ تعاملاتی که ممکن است برخی سودمند و برخی از نظر مادّی و یا معنوی مخرّب باشد؛ لذا آنچه عقلا و شرعا بر انسان لازم محسوب می‌شود، این است که افراد در امور روزانه خود دقّت لازم را داشته و با بالا بردن سطح بینش و آگاهی خود، درصد خطاهای ممکن را کاهش دهند.
در سبک زندگی اسلامی بسیار سفارش شده تا مؤمن، نسبت به موضوعاتی که می‌خواهد در آنها ورود داشته باشد، تعقّل کرده و با مطالعه و مشورت گرفتن از اهل خبره، زوایای مختلف مسئله را مورد بررسی قرار دهد تا اصطلاحا با چشمی بسته اقدام به کاری نکند؛ در غیر این صورت ممکن است شخص، نه تنها برای خود بلکه برای اطرافیانش نیز مشکلاتی را به وجود آورد؛ لذا می‌بینیم که حضرت محمّد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در حدیثی چنین تأکید می‌فرمایند: «اَللهُ یُحِبُّ عَبْداً إذا عَمِلَ عَمَلاً أحْکَمَهُ[1] خداوند بنده‌ای را دوست دارد که کار خود را به درستی و دقت انجام می‌دهد»؛ متاسفانه عدم توجّه برخی انسانها به این نکات، سبب می‌شود که ضررهای مادّی و معنوی زیادی صورت گرفته و آنها سرمایه دنیوی و اُخروی خود را بر باد رفته ببینند!
بعد از تذکر مطلب فوق، به این نکته نیز باید اشاره کرد که زیرک بودن در تعاملات و پرهیز از اعتمادهای بی‌جا را نباید با وسواس فکری اشتباه گرفت و به نوعی همه را دروغگو یا خیانت‌کار دانست!
برخی افراد از آنجا که در طول زندگی ممکن است با اشخاص شرور زیادی مواجه یا در مورد آنان، مطالبی را شنیده باشند، به گونه‌ای شده‌اند که حتی به نزدیک‌ترین افراد اطراف خود، که حقیقتا پاک و صادق هستند نیز مشکوک بوده و برخورد ناصحیحی را نسبت به آنان انجام می‌دهند که این عمل یقینا حرام است و خداوند متعال این مطلب را به این شکل نهی می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ[حجرات/ 12] اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد! از بسيارى از گمان‌ها بپرهيزيد، چرا كه بعضى از گمان‌ها گناه است».

چند مثال
در  رابطه با سوءظنّ به این مثال‌ها دقّت بفرمائید:
1. فردی که در محیط کار، به شریک چندین ساله‌اش بدون هیچ دلیلی، شکّ کرده و برخورد ناصحیحی نسبت به او انجام می‌دهد و در نتیجه شخص مقابل نیز از این برخورد ناراحت شده و اقدام قانونی جهت برهم زدن شراکتش با این فرد و در تنگنا قرار دادن او به کار می‌بندد!
2. مادری که در اولین واکنش، پسرش که به دانشجوی هم کلاسی‌اش علاقمند شده را با ادبیاتی شبیه به این جمله سرکوب می‌کند: «معلوم نیست آن دختر بی‌حیا چه کاری انجام داده که توانسته تو را فریب دهد!»
3. فردی که به همسرش بدبین بوده و هر نوع برخوردی را که از او می‌بیند به بدترین نوع ممکن معنا کرده و در نتیجه واکنش‌های تندی را نسبت به او انجام می‌دهد!
این موارد تنها نمونه‌هایی است از آثار سوءظنّ و نباید فراموش کرد که این نگاه در مرتبه اول، خود فرد شکّاک را نابود خواهد ساخت و سبب می‌شود که انسان، از تمام افراد به نوعی وحشت داشته و همه را خائن تصوّر کند؛ چنانکه در روایتی حضرت علی(عليه‌السلام) می‌فرمایند: «مَن لَم يُحسِن ظَنَّهُ استَوحَشَ مِن كُلِّ أَحَدٍ[2] آن كس كه گمان خود را نيكو نسازد و بدبين باشد، از هر كسى وحشت می‌كند»؛ و در مرتبه بعد ممکن است بر جسم و روح سایرین نیز تأثیر منفی گذاشته و مشکلات جبران ناپذیری را به وجود آورد.

مبارزه با سوءظنّ
حال که زشتی این گمان مشخص شد باید دید که راهکار برخورد با آن چیست؟ شاید بهترین کاری که در هنگام هجوم سوءظنّ، نسبت به دیگران می‌توان انجام داد این است که شخص، در کنار توجّه به آثار زیان بار آن و استغفار؛ در مقام عمل، هیچ ترتیب اثری را به این بدگمانی‌ها ندهد؛ بلکه سعی کند با فرد مقابل، در حالتی آمیخته به آرامش و اعتماد، صحبت کرده و حقیقت مطلب را مستقیم یا غیر مستقیم، از خود او جویا شود؛ مطمئن باشیم با این کار بسیاری از مشکلات کاهش خواهد یافت.

پی‌نوشت:
[1]. ابن بابويه، محمد بن علی، أمالی، ص 385، تهران‏، كتابچى‏، 1376 ش‏
[2]. تميمى آمدى، عبد الواحد، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم‏، ص254 ، ح5333، قم، دفتر تبليغات‏، سال چاپ: 1366 ش‏

معرفی منابع برای مطالعه بیشتر:
1. حسينيا، احمد، بهداشت روانی، ازدواج و همسرداري، تهران، مفيد، چاپ اول، 1380
2. مهدوی کنی، محمدرضا، نقطه های آغاز در اخلاق عملی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۸