خلاصه: در این نوشتار زندگی اخلاقی امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) را مورد تحلیل قرار داده شده و یک پهلو از زندگی اخلاقی وی اشاره شد و چند نکات از زندگی اخلاقی وی ذکر شد.
در این شکی نیست که اخلاق، یكی از عناصر مهم شخصیت انسان است، و كاشف كیفیت ذات، و درون اوست.
امام رضا(علیه‌السلام) به اخلاق عالی و ممتاز، آراسته بودند، و بدین سبب دوستی عام و خاص را، به خود جلب كردند، درحقیقت وی برای عصر خود بالخصوص و برای ھر عصری بالعموم اسوه حسنه بود و ھست.
از ابراهیم بن عباس صولی (۱) نقل شده، كه گفته است:
من ابوالحسن الرضا(علیه‌السلام) را هرگز ندیدم در سخن گفتن، با كسی درشتی كنند.
من ابوالحسن الرضا(علیه‌السلام) را هرگز ندیدم سخن كسی را پیش از فراغ از آن، قطع كند.
هرگز درخواست كسی را ،كه قادر به انجام دادن آن بود، رد نفرمودند.
هرگز پاهای خود را، جلو همنشین، دراز نمی‌كردند.
هرگز در برابر همنشین تكیه نمی‌كردند.
هرگز او را ندیدم،كه غلامان و بردگان خود را بد گویند.
هرگز او را ندیدم، كه آب دهان بیندازند.
هرگز او را ندیدم، كه قهقهه بزند، بلكه خنده‌اش تبسم بود.
تا آنجاكه می‌گوید: هر كه بگوید در فضلیت، كسی را مانند او دیده، از او باور نكنید.[۲]
زهد امام علی بن موسی الرضا(علیه‌السلام) جامع تمام فضائل بودند، خصایص شریف امام رضا(علیه‌السلام) قسمتی از صفات جدش، بزرگترین پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) بود كه از میان پیامبران ممتاز بودند. ایشان درباره زهد به نقل از پدرانشان می‌فرمودند زاهد آن است كه حلال دنیا را از ترس حساب و كتاب و حرام دنیا را از ترس عقاب ترك می‌كند.[۳]
محمد بن عباد درباره رفتار زاهدانه آن حضرت می‌گوید: "پوشش ابوالحسن(علیه‌السلام) در طول تابستان همواره یك بوریا بود. ایشان در طول زمستان با همه عظمت و وقاری كه داشتند پوششی ساده داشتند و به دور از هر گونه علامت‌گذاری و یا این كه رنگ مخصوصی داشته باشد همیشه لباس زبر به تن می‌كردند مگر آن كه می‌خواستند پیش مردم و به دیدن آنها بروند كه در آن وقت بهترین لباس خود را می‌پوشیدند".[۴]
امام می‌فرمودند: "لباس مظهر خارجی انسان است نمی‌توان نسبت به آن بی‌توجه بود حرمت مومن ایجاب می‌كند كه انسان در ملاقات با او، شئون خود و وی را رعایت كند و مقید باشد كه پاكیزه و خوش لباس باشد".[۵]
از دلائلی كه امام رضا علیه السلام نزد مردم، لباس خوب می‌پوشیدند این بود كه اگر ظاهر انسان تمیز و پاكیزه باشد، دیگران از دیدن این فرد لذت می‌برند و تحت تاثیر وی قرار می‌گیرند. هم چنان كه از دیدن یك انسان كثیف و آلوده حالشان دگرگون می‌شود۔ ایشان لباس زیبا و پاكیزه می‌پوشیدند تا مردم با دیدن ایشان درس نظم و پاكیزگی را در كنار ساده زیستی بیاموزند و از طرفی نشان دهند كه مومن از مال حلال در حدّ شأنش می‌تواند از امكانات این دنیا استفاده كند. همچنین نقل شده: "در محیط خانه امام رضا(علیه‌السلام) آثاری از زندگی اشرافی وجود نداشت از زیور و زینت استفاده نمی‌كردند". نمونه دیگری از اخلاق امام رضا(علیه‌السلام) این بود كه در دوران ولایت عهدی وتصدی بالاترین مقام در دولت اسلامی به هیچ یك از غلامانشان دستور نمی دادند كه كارهای ایشان راانجام دهند.
روایت شده كه وقتی ایشان به حمام نیاز داشتند از این كه به كسی دستور بدهند حمام را برای ایشان آماده كنند، تنفر داشتند و خود كارهای شخصی خویش را انجام می‌دادند. همچنین ایشان جهت همدردی با مردم به حمام عمومی شهر می‌رفتند و از نزدیك با مردم معاشرت داشتند.[۶]
از مطالب مذکور بالا می توان نتائج زیر را گرفت:
۱. ھمه محبان اھل بیت(علیھم السلام) باید بااخلاق باشند.
۲. نباید از مقام و منصب خود، مست بشود و برادران ایمانی خود را فراموش کند.
۳. وقتی مومنی را ملاقات کنیم باید مواظب احترامش باشیم.
۴. ھمراه با نظم و ضبط مواظب نظافت و پاکی باشیم.
خداوند متعال به ھمه ما توفیقی به پیروی از مولای‌مان امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) بدھد۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
منابع:
[۱] یکی از اصحاب امام(علیه السلام) بود.
[۲] كشف الغمه، ج ۳، ص ۱۵۶ – ۱۵۷.
[۳] عیون اخبار الرضا(علیه‌السلام)، علی اكبر غفاری، ج ۱، ص ۶۲۸.
[۴] كشف الغمه، ج۳، ص ۱۵۷.
[۵] پژوهشی دقیق در زندگی علی بن موسی الرضا(علیه‌السلام) ص ۵۹-۶۰.
[۶] پژوهشی دقیق در زندگی امام رضا(علیه‌السلام)، ج۱، ص ۵۷.