دو اثر مثبتِ صبر بر سختی‌ها و مشکلات

در جهانی که ما زندگی می‌کنیم، سختی‌ها و مشکلات، بخشی جدا ناپذیر از آن هستند؛ ولی سختی‌ها و مشکلات زندگی چه بسا انسان را قوی کرده و انسان را بسوی پیشرفت رهنمون می سازند. در فرهنگ اسلامی به سختی‌ها و مشکلات، با دید مثبت و ارزشی نگاه شده و آن را امتحان مؤمن و... قلمداد کرده است. در آستانه شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) حدیثی از آن بزرگوار را در زمینه فلسفه بلاها و مشکلات زندگی، مورد بررسی قرار می‌دهیم؛ آن حضرت می‌فرماید: «ما مِنْ بَلِيَّة إِلاّ وَ لِلّهِ فيها نِعْمَةٌ تُحيطُ بِها[1] هيچ بلايى نيست، مگر اين كه در آن از طرف خدا نعمتى است.»
ما در این مقاله به دو اثر مثبت مشکلات و سختی‌ها (یکی دنیوی و یکی اخروی) اشاره می‌کنیم.
 

اثر دنیوی بلا، فرصتی برای موفقیت زندگی
خدای بزرگ در قرآن به آسان شدن کارها بعد از سختی و مرارت، بشارت می دهد: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً[شرح/ 5] پس بدان که بعد از هر سختی، آسانی هست.» و برای تأکید بیشتر، در آیه بعدی، باز هم تکرار می‌کند: «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً[شرح/6] قطعاً بعد از هر دشوارى آسانى است.»
بی‌تردید انسان تا در هر کاری سختی و مرارت نکشد، به نتیجه مطلوب نخواهد رسید؛ احوال دانشمندان و فرزانگان، در ابتدا با رنج و سختی و مشقت بوده است؛ بارها دیده و شنیده‌ایم که می‌گویند، فلانی این موفقیت و اعتبار را به همین راحتی بدست نیاورده، بلکه سختی‌ها و مشکلات زیادی را به جان خریده است. 
بنابراین موفقیت هر انسانی در گرو مبارزه با سختی‌ها و بلاهای زندگی و تلاش و همت او در طول مسیر زندگیست؛ قرآن، این مطلب را بصورت کلی بیان می‌کند که موفقیت هر انسانی (چه در این دنیا و چه آن دنیا) در گرو سعی و کوشش اوست. «وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏[نجم/39] و اينكه براى انسان جز آنچه تلاش كرده، هيچ نصيب و بهره‏‌اى‏ نيست،
چه بسا انسان‌هایی که با همت بلند و مبارزه با مشکلات و سختی‌ها به موفقیت‌هایی رسیده‌اند (انسان‌های معلول و ...) و چه بسا افرادی که خدا به آنها مال و مکنتی داده، ولی چون همت ندارند، استفاده مفید از مال و مکنت خود به عمل نیاورده و همه چیز را می‌بازند.

نکته مهم: اگر هم انسان، بدون تلاش و کوشش به موفقیتی دست پیدا کند،  قدر و قیمتش را آنچنان که باید و شاید نمی‌شناسد؛ خیلی از فرزندانی که پول و امکانات از والدین به آنها به ارث رسیده است، چون به راحتی آن را بدست آورده‌اند، چندان استفاده مفیدی از آن به عمل نمی آورند.
 

اثر اخروی بلا، امتحان و پاداش الهی
خداوند هر کسی را بیشتر دوست داشته باشد، بیشتر او را در مشکلات و سختی‌ها می‌اندازد؛ امام موسی کاظم (علیه السلام) در این باره می‌فرماید: «اَلمُومِنُ مِثلُ کفَّتی المیزانِ کلَّما زیدَ فی ایمانِهِ زیدَ فی بَلائِهِ[2] مؤمن همانند دو کفه ترازوست. هرگاه به ایمانش افزوده گردد، به بلایش نیز افزوده می گردد.»
واقعیت این است انسان وقتی خود را بی‌مشکل و بی‌دغدغه می‌بیند (که غالباً همراه با امکانات مادی و پول هست)، حالت غرور و برتری جویی به او دست می‌دهد؛ چه نسبت به خداوند متعال و چه نسبت به افراد پیرامون خود؛ ولی همین انسان، وقتی به بلاها و گرفتاری‌ها دچار می‌شود، دنبال نصرت خداوند و امدادهای غیبی او برای غلبه بر مشکلات خود است؛ بنابراین خداوند، مؤمن را در رنج و سختی نگه می‌دارد تا علاوه بر بالا بردن تدبیر زندگی او، میزان تعهد او را در برابر دین و معنویت بالا ببرد؛ چه بسا افراد با دین و ایمانی باشند، ولی در سختی‌ها و مشکلات، نسبت بخدا نعوذبالله بدبین شوند و...«وَ أَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَئـهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبىّ‏ِ أَهَانَن‏[فجر/16] و هر گاه پروردگارش او را امتحان كند و روزيش را تنگ نمايد، مى‏‌گويد: پروردگارم به من توهين كرده است.»
انسان عاقل (مخصوصاً انسان مؤمن عاقل) نباید در زندگی سوء تدبیر داشته باشد و بعداً آن را بخدا نسبت دهد که خدایا چرا من...؟ ولی باید بدانیم یکی از فلسفه‌های بلاها و گرفتاری‌های افراد مؤمن و متقی، امتحان آنهاست؛ حصرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: «إِنَ‏ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ‏ أَدَبٌ‏ وَ لِلْمُؤْمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِيَاءِ دَرَجَةٌ وَ لِلْأَوْلِيَاءِ كَرَامَةٌ[2] همانا بلا براي انسان ستمگر، تأديب است و براي مؤمن، امتحان و براي پيامبران، مقام و برای اولیاء الهی، کرامت.»

ارزش صبر کردن افراد مؤمن و متقی بر سختی‌ها و مشکلات (چه سختی‌های و بلاهای زندگی، مثل بیماری و غیره و چه سختی‌هایی که متوجه دینداران است) مخصوصاً در این زمان که دینداری و خود را پاک نگاه داشتن، کاری سخت است، در آن دنیا معلوم می‌شود؛ آنجا که فرشتگان به استقبال مؤمنان آمده و بخاطر صبر آنها در مسیر دینداری و صبر در برابر نیشخندهای افراد بی‌اعتنا به دین و معنویت، به آنها خوش‌آمد می‌گویند: « سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ [رعد/ 24] (به علت داشتن درهاى متعدد از هر درى كه بخواهند وارد شوند) ملائكه به آنها مى‏‌گويند سلام بر شما از آن جهت كه در دنيا به هر بلا و محنتى صبر كرديد تا به چنين نعمى واصل شديد براى شما عاقبت دنيا چقدر نيك گرديد و به چنين مقام و مرتبه نايل شديد.»[3]

 سخن آخر
گر چه کسی از مشکل و سختی استقبال نمی‌کند، ولی وجود درد و رنج و مشکلات در این دنیا و صبر کردن بر آنها باعث رشد و پیشرفت انسان شده و انسان را قوی می‌کند؛ علاوه بر این، وجود مشکلات و بلاها برای مؤمنان امتحان الهیست تا دینداری خود را محک بزنند. فردای قیامت، مؤمنان بخاطر صبر در مصایب و شداید زندگی و سختی‌های حاصل از دینداری، مورد تحیت فرشتگان قرار می‌گیرند.

پی‌نوشتها
[1]. بحار الأنوار( ط- بيروت)، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، ناشر: دار إحياء التراث العربي‏، سال چاپ: 1403 ق‏، ج‏75، ص374.
[2]. نام كتاب: تحف العقول‏، ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ناشر: جامعه مدرسين‏، سال چاپ: 1404  ق‏، ص408.
[3]. ترجمه نوبری، ص219.