با توجه به سیره و منش رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) و اهمیت قرآن مجید به خوبی می توان به این حقیقت دست یافت که قرآن باید در زمان حیات و زندگی رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) جمع آوری شده باشد.
قرآن مجید، از سوی خداوند متعال برای هدایت جامعه بشری، فرستاده شده است. از این‌رو در نزد مسلمانان از چنان اهمیتی برخوردار است، که تلاش کرده اند تمام جوانب آن را مورد تحقیق و بررسی قرار دهند. یکی از موضوعاتی که مورد توجه اندیشمندان مسلمان قرار گرفته، مسئله تدوین قرآن و زمان جمع‌آوری آن است. و این‌که به وسیله چه کسی جمع‌آوری شده است؟ این سوال از سوی اندیشمندان، با پاسخ‌های مختلفی همراه بوده است. که از میان این دیدگاه‌ها، این نظریه صحیح به نظر می‌رسد که قرآن در زمان حیات رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و با نظرات ایشان جمع‌آوری شده است.[1] این مطلب که روایات[2] آمده است، با عقل و اعتبار عقلائى نیز تأیید شده است. به همین خاطر در ادامه تلاش می‌کنیم، این مطلب را از این جهت مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.
قبل از ورود به این بحث لازم است، اشاره شود که گروهی از اساتید علوم قرآنی[3] مدعی شده‌اند، که این موضوع، یک بجث تاریخی است، و باید با رجوع به تاریخ مورد بررسی قرار گیرد نه این‌که براهین عقلی برای آن اقامه شود. این ادعا از سوی برخی اندیشمندان این‌گونه پاسخ داده شده که چون اصل قرآن به عنوان معجزه الهی به وسیله عقل اثبات می‌شود، و این هدف نیز(معجزه بودن) در جمع‌آوری قرآن نیز وجود دارد، پس می‌توان در مورد مسئله تدوین قرآن نیز از عقل کمک گرفت.[4]
دلیل عقلی
با توجه به این مبنا که می‌توان برای جمع‌آوری قرآن استدلال عقلی آورد؛ به همین خاطر در این زمینه این‌گونه می‌گوییم که قرآن مجید از سوی خدای متعال، برای هدایت جامعه بشری فرستاده شده، و این هدایت محدود به زمان و مکان خاصی نیست. از این‌رو اگر بعد از وفات رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) جمع‌آوری شده باشد، این امکان وجود دارد که در زمان جمع‌آوری کم و زیاد یا تحریف شده باشد، در این صورت، برای نسل‌های بعدی نمی‌تواند هدایت‌گری داشته باشد. و اگر قبول کنیم که قرآن کم و زیاد نشده است، باز این سوال مطرح است که ممکن است در زمان تنظیم آیات و سوره‌های قرآن قسمتی از معارف الهی به خاطر جابجایی که توسط غیر معصوم انجام شده از بین رفته باشد. پس باید قرآن در زمان حیات خود رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) جمع‌آوری شده باشد، و توسط ایشان در میان مسلمین رواج پیدا کرده باشد.[5] اکنون این نکته را در کنار سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) قرار دهیم که ایشان به کارهای کوچک مانند مسواک زدن و عطر زدن و ... [6]توجه داشته اند، حال چگونه می‌توان باور کرد که ایشان به قرآن ــ که قانون اساسی اسلام، کتاب تعلیم و تربیت و زیر بنای همه برنامه‌های اسلامی است ــ توجه نداشته است، [7] به خصوص كه مسئوليت جمع‌آورى و حفظ قرآن مجيد براى نسل‌هاى آينده، به لحاظ اهميت از ديگر مسئوليت‌هاى رسول اكرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) كمتر نبوده است و آن‌چه این نکته را روشن‌تر می‌کند، مسئله حریص بودن ایشان به ضبط قرآن در زمان نزول آن است؛ تا مبادا کلمه‌ای از آن را فراموش کند، به گونه‌ای که خدای متعال آیه نازل می‌کند و خطاب به ایشان می‌فرماید: «لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ[قیامت/16-17] (اى رسول!) با شتاب و عجله زبان به قرائت (قرآن) مگشاى كه ما خود آن را مجموع و محفوظ داشته و برای تو می‌خوانیم.»[8]
نتیجه
پس با توجه به این نکات، می توان بدون رجوع به احادیث و مباحث تاریخی به این حقیقت راه یافت که باید قرآن در زمان خود رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) جمع آوری می شود تا تمامی معارف آن برای نسل های بعدی جامعه مسلمانان حفظ شود.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[1]. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به «درس هايى از علوم قرآن»، نوشته: آیت الله محمدعلی گرامی، و همچنین افسانه تحريف قرآن،رسول جعفريان،ترجمه:محمود شريفى،شركت چاپ و نشر بين الملل، 1382؛ و كاوشى در تاريخ جمع قرآن، سيد محمد على ايازى،كتاب مبين،1378.
[2]. رجوع کنید به «جمع آوری قرآن توسط رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله)»
[3]. التمهيد في علوم القرآن، آیت‌الله محمد هادى معرفت،مؤسسة النشر الاسلامى، 1415، ج1، ص285.
[4]. نقل به مضمون: از درس هايى از علوم قرآن،آیت الله محمدعلی گرامی، احسن الحديث،1376، ص42.
[5]. بيان در علوم و مسائل كلى قرآن،نوشته، سيد ابو القاسم خوئى ترجمه،هاشم زاده هريسى؛ نجمى،وزارت ارشاد،1382، ص،301.
[6]. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند:«اگر بر امّتم دشوار نبود، آنان را امر می کردم که در هر نماز، مسواک بزنند.»[ سفینه البحار، شیخ عبّاس قمی،انتشارات فراهانی، 1363، ج 1، ص 674 ] و یا در زمینه عطر خطاب امیرالمومنین(علیه السلام) فرمودند:«یا علی بر تو باد که هر جمعه خود را خوش بو کنی; زیرا از سنّت من است، و تا زمانی که بوی آن از تو نمایان باشد، برایت حسنه می نویسند»[ سنن النبی،سید محمّدحسین طباطبائی،اسلامیه، 1362، ص 106]
[7]. تفسير نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، دار الكتب الإسلامية،1371 ه. ش، ج1، ص: 11.
[8]. تاريخ و علوم قرآن،سيد ابو الفضل مير محمدى زرندى، دفتر انتشارات اسلامى،1377، ص123.