دوست‌یابی؛ به روش امام حسن عسکری(ع)

همه امامان معصوم شیعیان، نور و چراغ هدایت هستند. در تمامی امور فردی یا اجتماعی، مادّی یا معنوی، می‌توانیم نقشه راه را از این انسان‌های کامل جویا شویم. یکی از مسائل مهم اجتماعی برای هر فردی، داشتن دوستان خوب و زیاد است. در این زمینه طبق یکی از احادیث نورانی امام حسن عسکری (علیه السلام) راه زیاد شدن دوستان را بررسی می‌کنیم.

عوامل دوست‌یابی
امام عسکری (علیه السلام) می‌فرمایند: «مَنْ كانَ الْورَعُ سَجِيَّتَهُ، وَ الْكَرَمُ طَبيعَتَهُ، وَ الْحِلْمُ خَلَّتَهُ كَثُرَ صَديقُهُ [1] كسى كه پارسايى خوى او، و بخشندگى طبيعت او، و بردبارى خصلت او باشد دوستانش بسيار شوند.»

الف: ورع
ورع؛ به معنای اجتناب و دورى از گناهان است.[2] خويشتن‌دارى از ورود در محرمات، بدون دورى از شبهات ممكن نيست. دقّت در امور شبهه‌دار باعث ایجاد یک نوع اعتماد و محبّت ویژه در دل دیگران می‌شود. از آن‌جا که گناهان، در بسیاری اوقات در دید دیگران، نوعی ظلم و زشتی است؛ لذا دقّت در این موارد که از آن به "ورع" یاد می‌شود، باعث می‌شود که مردم، یک نوع، اعتماد و محبّتی خاص، نسبت به آن شخص پیدا کنند. "سجیّت"، به معنای اخلاق طبیعی و عادی فرد است که برای آن به هیچ‌گونه تکلّف و سختی نمی‌افتد.[3]

راه‌های تقویت ورع
به چند کاری که برای تقویت ورع در انسان لازم است اشاره می‌کنیم؛

1. دقّت و مراقبت
پیامبر گرامی اسلام (صلوات الله علیه و آله) می‌فرمایند: «انَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْبَصَرَ النَّافِذَ عِنْدَ مَجيء الشَّهَواتِ‏ و الْعَقْلَ الْكامِلَ عِنْدَ نُزُولِ الشُّبُهاتِ [4] خداوند، هنگام رخداد شهوت‌ها، دقّت نظر و هنگام پيشامدهاى شبهه‌ناك، خردمندى كامل را دوست دارد.» دقّت و مراقبت، ضمن رساندن انسان به ورعی پُررنگ‌ تر، یکی از موارد دوام دوستی نیز خواهد بود؛ چرا که عدم دقّت‌ها در حقوق دوست است که باعث به هم خوردن دوستی می‌شود.

2. تقوا
امام علی (علیه السلام) در این رابطه می‌فرمایند: «إنَّ مَنْ صَرَّحَتْ‏ لَهُ الْعِبَرُ عَمَّا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ‏ الْمَثُلاتِ حَجَزَتْهُ التَّقْوى‏ عَنْ‏ تَقَحُّمِ الشُّبهاتِ [5] كسى كه عبرت ها، گرفتارى هاى آينده را برايش ترسيم كند، تقوا او را از غوطه‌ور شدن در شبهات باز مى‏‌دارد.»

3. چشم پوشى از دنيا
امام حسن مجتبى (عليه السلام) ضمن تحليل حكيمانه‌‏اى مى‏‌فرمايد: «بدان كه در حلال هاى دنيا حساب است و در حرامش عقاب و در شبهات عتاب؛ بنابراين دنيا را به منزله مردار فرض كن و به اندازه نياز، از آن بهره گير. در اين صورت، اگر آن بهره، حلال باشد، تو به دنيا زهد ورزيده‌اى و اگر حرام باشد، چندان وبال ندارد؛ چرا كه مانند آن است كه در موقع اضطرار گوشت مرده خورده‌‏اى! و اگر هم عتابت كردند، عتابى اندك خواهد بود.[6] [7] بنابراين يكى از راه هاى تقويت ورع و پرهيز از شبهه و مكروه، قطع طمع از دنيا و بسنده كردن به زندگى ساده و ثروتى اندك و در حدّ ضرورت است‏.

4. کمک گرفتن از قرآن
یکی از راه‌ها برای تقویت ورع، کمک گرفتن از قرآن کریم است؛ زیرا وقتی شبهات به انسان رو می‌آورند، قرآن بهترین روشنگر است. امیر المؤمنین (علیه السلام) در نامه خود به مالک اشتر  آوردند: «انْ يَعْتَمِدَ كِتابَ اللَّهِ عِنْدَ الشُّبُهاتِ فَانَّ فيهِ تِبْيانَ كُلِّ شَيْى‏ءٍ و هُدىً و رَحْمَةً [8] كه هنگام برخورد با شبهات به كتاب خدا (قرآن) تكيه كند چرا كه همه چيز در آن بيان شده و هدايت و رحمت است.»

5. دعا کردن
امام زین العابدین (علیه السلام) در دعا این‌گونه می‌فرمایند: «وَ احْشُ قُلوُبَنا نوُراً يَمْنَعُها مِنَ الشُّبُهاتِ [9] (پروردگارا!) دل‏‌هاى ما را از نورى مالامال فرما كه آن‌ها را از ارتكاب شبهات باز دارد.»

ب: بخشندگی
درست است که یکی از مصادیق بخشندگی، بخشش از مال و مادیّات است، امّا آن‌چه که در دوستی‌ها بسیار مؤثّر است، بخشیدن محبّت و خوش‌رویی است. امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «بِشرُكَ يَدُلُّ عَلى كَرَمِ نَفسِكَ [10] گشاده‌رويى تو نشانگر بزرگوارى و كرامت نفس توست.» این سبک از بخشندگی باعث خواهد شد که هر کسی خواهان داشتن چنین دوستی باشد.

ج: بردباری
یکی از خطراتی که همیشه در کمین دوستی‌ها قرار دارد خطاهای متقابل دو نفر است. تنها راه برای حفظ دوستی از این خطر و آفت، بردباری و شکیبایی است. این خصلت باعث می‌شود که انسان دوستان خود را به راحتی از دست ندهد. امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: «الْحِلْمُ حِجَابٌ مِنَ الْآفَاتِ [11] بردبارى، مانعى در برابر آفت‌هاست.» صبر و تحمّل در سختی‌های دوستی‌ها باعث قوام و استحکام دوستی‌های جدید می‌شود.

نتیجه این‌که؛ برای دوست‌یابی و مهم‌تر از آن، حفظ دوستان، باید خود را به صفات و اخلاقیّاتی زینت دهیم که ضمن ایجاد جاذبه و جلب انسان‌های خوب، باعث ماندگاری دوستی‌ها شود. از جمله این صفات، ورع، بخشندگی و بردباری است.

پی‌نوشت
[1]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏؛ بحار الأنوار( ط- بيروت)، ناشر: دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، سال چاپ: 1403 ق‏، ج‏75، ص379.
[2]. فرهنگ ابجدی عربی - فارسی: ترجمه المنجد الابجدی/[مولف فواد افرام البستانی]؛ مترجم رضا مهیار، مشخصات ناشر:اسلامی، تهران، 1370، ص1202.
[3]. جزری، ابن الأثیر؛ النهاية في غريب الحديث و الأثر، متوفی۶۰۶ ق، ج‏2، ص345.(فيه‏ «أنه كان خلقه‏ سَجِيَّةً» أى طبيعة من غير تكلّف.)
[4]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى؛ بحار الأنوار( ط- بيروت)، ناشر: دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، سال چاپ: 1403 ق‏، بحارالأنوار(ط - بيروت)؛ ج‏61؛ ص269.
[5]. شريف الرضي، محمد بن حسين‏؛ نهج البلاغة( للصبحي صالح)، ناشر: هجرت‏، قم، سال چاپ: 1414ق‏، ص57.
[6]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط - بيروت)، چاپ: دوم، 1403 ق، ج 44، ص139.
[7]. وَ اعْلَمْ أَنَّ فِي‏ حَلَالِهَا حِسَابٌ‏ وَ فِي‏ حَرَامِهَا عِقَابٌ‏ وَ فِي‏ الشُّبُهَاتِ‏ عِتَابٌ‏ فَأَنْزِلِ الدُّنْيَا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ خُذْ مِنْهَا مَا يَكْفِيكَ فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ حَلَالًا كُنْتَ قَدْ زَهِدْتَ فِيهَا وَ إِنْ كَانَ حَرَاماً لَمْ يَكُنْ فِيهِ وِزْرٌ فَأَخَذْتَ كَمَا أَخَذْتَ مِنَ الْمَيْتَةِ وَ إِنْ كَانَ الْعِتَابُ فَإِنَّ الْعِتَابَ يَسِیرٌ.
[8]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏؛ تحف العقول‏، وفات مؤلف: قرن 4، محقق/مصحح: غفارى، على اكبر؛ ناشر: جامعه مدرسين‏، قم، سال چاپ: 1404/1363ق‏، ص126.
[9]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط - بيروت)، چاپ: دوم، 1403ق، ج‏91، ص157.
[10]. تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد؛ غرر الحكم و درر الكلم، متوفی مؤلف: 550ق‏، محقق/مصحح: رجائى، سيد مهدى‏؛ ناشر: دار الكتاب الإسلامي‏، قم، سال چاپ: 1410ق‏، ص314.
[11]. همان، ص44.