خلاصه: تمام حیات امام حسن عسکری(عليه السلام)، تحت نظر و کنترل دولت و کارکنان دولتی بود، در آن سخت‌ترین اوضاع نیز امام(عليه السلام)، شیعیان خود را به حال خودشان رھا نکرد بلکه تا آنجا که ممکن است با آنھا ارتباط برقرار می‌کرد و مسائل آنھا را حل می‌کرد.
امام حسن عسکری(عليه السلام)، بشیترین ایام زندگی پاک شان در فشار و اختناق گزاراندہ است. خلفای آن زمان از هر طرف آن حضرت را تحت کنترل و نظارت داشتند، حکومت عباسی به قدری از نفوذ و موقعیت مهم اجتماعی امام(عليه السلام) نگران بود که امام(عليه السلام) را ناگزیر کرده بود، هر هفته روزهای دوشنبه و پنجشنبه در دربار حاضر شود[۱]
نحوه ارتباط شیعیان خود با امام حسن عسکری(عليه السلام) با وجود همه این فشارها و کنترل‌ها و مراقبت‌های بی‌وقفه حکومت عباسی این چنین می‌نویسد:
1۔ گسترش شبکه ارتباطی وکالت
در زمان امام حسن عسکری(عليه السلام) تشیع در مناطق مختلف و شهرهای متعددی گسترش و شیعیان در نقاط فراوانی تمرکز یافته بودند[۲] گستردگی و پراکندگی مراکز تجمع شیعیان، وجود سازمان ارتباطی منظمی را ایجاب می‌کرد تا پیوند شیعیان را با حوزه امامت از یک سو و ارتباط آنان را با همدیگر از سوی دیگر برقرار سازد، البتہ این نیاز از زمان امام نهم احساس می‌شد و شبکه ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق گوناگون، به منظور برقراری چنین سیستمی، از آن زمان به مورد اجرا گذاشته می‌شد. این برنامه در زمان امام عسکری(عليه السلام) نیز تعقیب شد، وی وکلاء خود را در مناطق مختلف منصوب کرده و با آنان در ارتباط بود .از جمله این نمایندگان می‌توان به «ابراهیم بن عبده» (نماینده امام در نیشابور) و «احمد بن اسحاق بن عبدالله قمی اشعری» (در قم) اشاره کرد[۳] در رأس سلسله مراتب وکلای امام(عليه السلام) «محمد بن عثمان عَمَری» قرار داشت که وکلای دیگر، به وسیله او با امام(عليه السلام) در ارتباط بودند، آنان نوعاً اموال و وجوه جمع آوری شده را به وی تحویل می‌دادند و او به محضر امام(عليه السلام) می‌رساند.[۴]
۲۔ ارتباط از طریق پیک‌ها و نامه‌ها
علاوه بر شبکه ارتباطی وکالت، امام(عليه السلام) از طریق اعزام پیک‌ها نیز با شیعیان و پیروان خود ارتباط برقرار می‌ساخت و از این رهگذر مشکلات آنان را برطرف می‌کرد، در این زمینه به عنوان نمونه می‌توان از فعالیت‌های «ابوالادیان»، یکی از نزدیک‌ترین یاران امام یاد کرد، او نامه‌ها و پیام‌های امام(عليه السلام) را به پیروان آن حضرت می‌رساند و متقابلاً نامه‌ها، سؤال‌ها، مشکلات، خمس و دیگر وجوه ارسالی شیعیان را دریافت کرده به محضر امام عسکری(عليه السلام) می‌رساند. [۵]
3۔ ارتباط از طریق فعالیت‌های سری و مخفی
امام حسن عسکری(عليه السلام)، در برخی مواقع ارتباط خود را با شیعیان از طریق فعالیت‌های مخفی نزدیک‌ترین یاران خود برقرار می‌کرد، از جمله «عثمان بن سعید عمری» که از نزدیک‌ترین و صمیمی‌ترین یاران امام بود، زیر پوشش روغن فروشی فعالیت می‌کرد، اموال شیعیان و پیروان را جمع آوری می کرد و آن‌ها را در ظرف‌ها و مشک‌های روغن قرار داده و به حضور امام می‌رساند.[۶]
علاوہ از این، از راہ‌ھای دیگر نیز امام حسن عسکری(عليه السلا)، با شیعیان خود مسلسل در ارتباط بودند، در حالیکه اوضاع و شرایط سختی بود. برای مطالعه بیشتر کتب تاریخی آئمه(علیھم السلام) را می‌توان مراجعه کرد.
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
منابع:
[۱] ابن شهر آشوب، مناقب، قم، کتاب فروشی مصطفوی، ج ۴، ص ۴۳۴.
[۲] شيخ محمد جواد طبسی، حياة الامام العسکری، طبقة الاولی، قم، دفتر تبليغات اسلامی، ۱۳۷۱ش، ص ۲۲۳ـ۲۲۶.
[۳] مهدی پيشوايی، سيره پيشوايان، قم، مؤسسه تحقيقاتی امام صادق(عليه السّلام)، چاپ اول، ۱۳۷۲ش، ص ۶۳۲ و ۶۳۴.
[۴] شيخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، مشهد، دانشکده الهيات و معارف اسلامی، ۱۳۴۸ ش، ص ۵۳۲.
[۵] مهدی پيشوايی، پیشین، ص ۶۳۶.
[۶] شيخ طوسی، الغيبه، تهران، مکتبة نينوی الحديثه، ص ۲۱۴.