مراد از وحدت اسلامی، یکی شدن عقاید و مذاهب اسلامی نیست. مراد از وحدت دنیای اسلام، عدم تنازع است.مقصود از وحدت اسلامی همبستگی مسلمانان و اتحاد پیروان مذاهب گوناگون با وجود اختلافات مذهبی، در برابر دشمنان اسلام و بی گانگان است.معنای صحیح وحدت شیعه و اهل سنت این است که با توجه به این که بین دو مذهب مشترکات بسیاری است، دو گروه باید بر محور این مشترکات به هم نزدیک شوند.
مراد از وحدت اسلامی یکی شدن عقاید و مذاهب اسلامی نیست. میدان برخورد مذاهب و عقاید اسلامی و عقاید کلامی و عقاید فقهی - هر فرقه ای عقاید خودش را دارد و خواهد داشت - میدان علمی است؛ میدان بحث فقهی است؛ میدان بحث کلامی است و اختلاف عقاید فقهی و کلامی می تواند هیچ تأثیری در میدان واقعیت زندگی و در میدان سیاست نداشته باشد. مراد از وحدت دنیای اسلام، عدم تنازع است.
اتحاد مسلمین، به معنای انصراف مسلمین و فِرَق گوناگون از عقاید خاص کلامی و فقهی خودشان نیست؛ بلکه اتحاد مسلمین به دو معنای دیگر است که هر دوی آن باید تأمین بشود: اول این که فِرَق گوناگون اسلامی (فِرَق سنی و فِرَق شیعه) - که هر کدام فِرَق مختلف کلامی و فقهی دارند - حقیقتاً در مقابله با دشمنان اسلام، همدلی و همدستی و همکاری و همفکری کنند. دوم این که فِرَق گوناگون مسلمین سعی کنند خودشان را به یکدیگر نزدیک کنند و تفاهم ایجاد نمایند و مذاهب فقهی را باهم مقایسه و منطبق کنند.
معنایی که در باره وحدت ذکر شده است معنایی وحدت نیست بلکه آن معنایی هستند که کاربرد آنها در مورد عدم نزاع و در مورد مسالمت استفاده می شود ؛ عدم نزاع گرچه در ذات خودش خیلی خوب و یک امر پسندیده و لازم است اما این معنایی وحدت نیست و هر دو غیر یک دیگر هستند.
خداوند می فرماید: وَ أَطِيعُوا اَللّٰهَ وَ رَسُولَهُ وَ لاٰ تَنٰازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَ اِصْبِرُوا إِنَّ اَللّٰهَ مَعَ اَلصّٰابِرِينَ ﴿الأنفال، 46﴾ و (فرمان) خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید! و نزاع (و کشمکش) نکنید، تا سست نشوید، و قدرت (و شوکت) شما از میان نرود! و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است!
این آیه در باره همین تعرض نداشتن است یعنی باهم نزاع و دعوا نداشته باشید و یک دیگر را تحمل کنید.
گرچه تحمل کردن یک دیگر کار خیلی سخت است و هرگز به این راحتی نیست بخاطر همین در جمله بعدی هست که وَ اِصْبِرُوا یعنی صبر و استقامت نشان دهید.
معنای وحدت این است که دو نفر یا دو گروه یا دو دولت در یگانگی و یک جهتی اینقدر نزدیک بشوند که نفع دیگر را نفع خودش و ضرر دیگری را ضرر خودش شمار کنند و همچنان که از حقوق خودش دفاع می کنند برای دیگران هم استقامت را نشان بدهند ؛ لذا معنای وحدت عمیق تر از معنای عدم نزاع و مسالمت است؛ چنان که خداوند می فرماید: وَ اِعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اَللّٰهِ جَمِيعاً وَ لاٰ تَفَرَّقُوا وَ اُذْكُرُوا نِعْمَتَ اَللّٰهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدٰاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوٰاناً وَ كُنْتُمْ عَلىٰ شَفٰا حُفْرَةٍ مِنَ اَلنّٰارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهٰا كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اَللّٰهُ لَكُمْ آيٰاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿آلعمران، 103﴾ و همگی به ریسمان خدا [= قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت]، چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگِ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دلهای شما، الفت ایجاد کرد، و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید! و شما بر لبِ حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید.
این آیه درباره وحدت است و مبتنی بر اتحاد؛ گرچه در آیه حکم برادری نیست اما در آیت بعدی داریم که اشاره به همین مطلب است چنان که خداوند می فرماید: وَ لاٰ تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَ اِخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مٰا جٰاءَهُمُ اَلْبَيِّنٰاتُ وَ أُولٰئِكَ لَهُمْ عَذٰابٌ عَظِيمٌ ﴿آلعمران، 105﴾ و مانند کسانی نباشید که پراکنده شدند و اختلاف کردند؛ (آن هم) پس از آنکه نشانه‌های روشن (پروردگار) به آنان رسید! و آنها عذاب عظیمی دارند.
امیر المؤمنین برای اهالیان بصره یک تعبیر خیلی ظریف ایراد نموده و می فرماید: :” ُ الْمُجْتَمِعَةُ أَبْدَانُهُ “ یعنی فقط جسم تون یکی است و از درون شماها متفرق هستید.[۱]
در این جامعه ما هم مثل اهل بصره شده ایم یعنی ما هم باهم زندگی می کنیم اما ربطی به یک دیگر نداریم و هر یک ما در وجود خودش گم شده است و در پئ منافع خودش هست و تنها شده و با دیگران سروکار ندارد و فرقی نمی کند که وضعیت دیگران چطور است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت
[۱] نهج البلاغه، خطبه ۲۹، ص ۷۲۲، سید رضی، محمدبن ابی احمد حسین: صبحی صالح ، انتشارات دار الهجره، قم.