- از خود گذشتگی و ایثار یکی از فضائل اخلاقی بسیار مهمی است که تاکیدات بسیاری در دین اسلام بر آن شده است. ما با پا گذاشتن به روی خود و تعلقات درونی و مادی می توانیم شرایط را برای ایجاد، ایثار و از خودگذشتگی، ممکن کنیم.
تا بحال در مورد این تناقضات، فکر کردهاید؟
«زرنگی» در وجود هریک از ما انسانها، یک نقطه قوت محسوب میشود.
همهی سعیمان این است که جنسمان را گرانتر بفروشیم.
در مقابل دیگران، خودمان را جذابتر نشان دهیم.
در نبود پلیس، قوانین را مزاحم و دست و پاگیر بدانیم و مکررا نقض کنیم.
از دروغ شنیدن متنفر باشیم و به راحتی دروغ بگوییم و منافع خود را بر دیگران ترجیح دهیم.
با این همه تناقضاتی که در درون ما یافت میشود، نتیجهای که میتوان بدست آورد اینکه خودمان را بر دیگران ترجیح میدهیم، اما در ناخودآگاه جمعی ما «ایثار»، یک خصوصیت مشترک است.
ما گرچه ایثار نمیکنیم، اما از خود گذشتگی را گرامی و دوست می داریم، برای همین است که در ناخودآگاه جمعیِ ما، مادر نقش پررنگتری از پدر دارد، چون مادر نماد «ایثار» است و نمیتوان در محضرش جسارتی کرد.
بهمین دلیل وقتی واقعهی پلاسکو، در قلب تهران اتفاق میافتد، اولین واکنشهایی که مردم از خودشان نشان میدهند، تجمع در اطراف منطقهی سانحه دیده است و این عکس العمل، با نگاه مثبت به قضیه، بخاطر کمک رسانی و امداد به سانحه دیدگان و کسانی که در موضع خطر هستند، رخ داده است، در حالی که این تجمعات اثرات ناگواری مانند، کندشدن کمکهای امدادی و آتش نشانی را در پی داشته است یعنی اینکه ما در درون خود از خود گذشتگی را دوست داریم ولی هنوز جای برای تمرین ایثار باقی است.
با این توصیفات، اینطور می توان بیان کرد، گرچه گاهی خودمان، ایثار نمیکنیم که مصداق ایثار در این موارد تقدم ارگانها و مسئولین مربوطه است، ولی از خود گذشتگی و کمک به دیگران را ارج می نهیم و مهم قلمداد میکنیم و عملا آنکه باید مصداق پیدا کند و در ما نهادینه شود، ایثار است نه ارج نهادن به از خودگذشتگی.
ماهیت ایثار
ایثار یک واژه عام است که در همه مکتب ها و فرهنگ ها وجود دارد. ایثار در لغت به معناى برترى دادن است و در تقدیم دیگرى بر خود و بخشیدن چیزى كه انسان خود به آن نیاز دارد به كار مىرود.[1] لذا ایثارگری، از آنجایی که حامل پیام هایی همچون: انسان دوستی و دگرخواهی، رشادت، ازخودگذشتگی، عزت و عظمت و... است، در بین ما تقدس پیدا کرده است.
شرایط تحقق ایثار:
انسان زمانی موفق به ایثار میشود كه:
1. تسلط بر نفس
تا انسان نتواند تسلط بر نفس خود داشته باشد، نمی تواند دیگران را بر خود مقدم کرده و از خودگذشتگی داشته باشد. بر همین اساس انسانها، برای کمک به یکدیگر و دستگیری باید بتوانند از خود عبور کرده و دیگران، در نظر آنها ارزشمند شود تا بتوانند ایثار داشته باشند و از مصادیق بارز ایثار می توان به شهدا و جانبازان اشاره کرد، آنها با گذشتن از بهترین و با ارزشترین کالای مادی که همان جان پاک آنهاست، دیگران را بر خود مقدم داشته و با ایثارگری در راه خدا آرامش و آسایش دیگران را بر خود مقدم داشتند.
2. کم کردن یا قطع دلبستگی به امور دنیوی
یکی از دستورات مهم، در آموزههای دینی ما، قطع وابستگیهای به امور دنیوی است. به طور کلی ابزار زندگی ارزشمند است؛ اما وابستگی به آنان مذموم شمرده شده است و انسان باید در تامین امور زندگی و دنیوی تلاش و کوشش کند اما دلبسته با امور دنیوی نشود.
خداوند در قرآن، از مصادیق ایثار، مثال به انصار می زند که تمامی اموال خود را با مهاجران تقسیم نمودنده و در قبال آن هیچ چشم داشتی نداشته اند.
«وَ الَّذينَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإيمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لا يَجِدُونَ في صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَ يُؤْثِرُونَ عَلي أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ [حشر/9] و برای کسانی (از انصار) است که پیش از آنان خانه هجرت و ایمان (محیط مدینه) را برای خود مأوی گزیدهاند و کسانی را که به سوی آنها هجرت کردهاند، دوست می دارند. و در سینههای خود چشم داشتی نسبت به آنچه به آنها (مهاجران) داده شده نمی یابند، و (آنها را در اموال خود) بر خود مقدم می دارند، هر چند خودشان را فقر و نیاز باشد و کسانی که از بخل نفس خود مصون مانند آنها هستند که رستگارند.»
بر همین اساس توصیهی دین، قطع وابستگی به امور دنیوی و متصل شدن به یک منبع ارزشمند است که این منبع غنی در تفکرات غیر دینی وجود ندارد، لذا اگر انسان بتواند تعلقات و وابستگیهای خود را در امور دنیوی کم کند و در قبال آن با خداوند معامله کرده که صاحب تمام امور است، آنچه که برای او ارزشمند میشود، آن چیزی است که نزد خداوند مهم است و آن عملی نیست الا ایثار و فداکاری برای همنوع. بهمین دلیل بر انفاق و وقف و صدقه، تاکید بسیاری شده است.
نتیجه:
اگر ما بتوانیم، تسلط بر نفس داشته و تعلق به امور دنیوی را در خود کم کنیم، آنچه برای ما ایجاد میشود، ایثار و از خود گذشتگی است. از جمله مصادیق ایثار مانند فداکاری یک آتشنشان برای نجات جان یک انسان یا فدارکاری و از خودگذشتگی یک معلم، برای نجات جان دانش آموزان و همچنین شهدا و جانبازان هشت سال دفاع مقدس که با تسلط بر نفس و تعلقات دنیوی تنوانستند، مصداق بارز ایثار واقع شوند.
ــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت:
[1]. هاشمى رفسنجانى، اكبر، فرهنگ قرآن، بوستان كتاب( انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، قم، چاپ دوم، 1383ش، ج5، ص452.