خلاصه: دربارہ فرزندان آئمه معصومین(علیھم السلام) اقوال گوناگونی نقل می‌شود. برخی اقوال معتبر اند و برخی از آن غیر معتبر.
اکثر سوال می‌شود که آئمه معصومین(علیھم السلام) چندتا فرزند داشتند و نام‌ھای آنھا چیست؟ ما در این موضوع تحقیق کردیم و نام‌ھایی که در کتابھای تاریخی ذکر شدہ، در اینجا بیان می‌شود.
در این تحقیق لازم است به دو نکته اشارہ شود:
۱. ما در این تحقیق چه نام‌ھای معتبر و غیر معتبر، ھمه نام‌ھایی که بودہ، ذکر کردیم.
۲. ما اینجا نام‌ھا را با اختصار ذکر کردیم یعنی بدون ذکر القاب.
۱. حضرت امام علی(علیه السلام)
الف. پسران: حسن(امام دوم)، حسین(امام سوم)، محسن، محمد بن حنفیه، عمر، عمر اصغر، عبید الله، محمد اصغر(کنیه ابوبکر)، عباس، عباس اصغر، جعفر اصغر، جعفر اکبر، عثمان، عبد الله، محمد اوسط، یحیی و عون.[۱]
و در برخی کتاب ھا ابراھیم نیز ذکر شده است .[۲]
ب. دختران: زینب کبری، ام کلثوم، رقیه صغری، ام الحسن، رمله کبری، رمله صغری، نفیسه، زینب صغری، ام هانی، ام جعفر، جمانه، ام سلمه، میمونه، خدیجه، فاطمه، ام کرام، أمامه، ام کلثوم صغری.[۳]
و در برخی کتاھای دیگر این نام ھا را ذکر شده است: ام الحسین[۴]، أمّ أبیها[۵]، سکینه[۶]، تمیمه[۷]، ام الخیر[۸]، و ام یعلی.[۹]
2. حضرت امام حسن مجتبی(علیه السلام)
الف. پسران: ابراهیم، ابوبکر، احمد، اسماعیل، جعفر، حسن اصغر، حسن مُثنّی، حمزه، زید، طلحه، عبد الرحمن، عبد اللّه، عبید اللّه، عقیل، عمرو، قاسم، محمد، و یعقوب.[۱۰]
ب. دختران: ام الحسن، ام الحسین(ام الخیر)، ام سلمه، ام عبد الله، رقیه، و فاطمه.[۱۱]
3. حضرت امام حسین(علیه السلام)
الف. پسران: سجاد(امام چھارم)، علی اکبر، جعفر، محمد، عمر، علی اصغر (نام دیگر: عبدالله).[۱۲] و در کتابھای دیگر عمرو نیز ذکر شده است.[۱۳]
ب. دختران: فاطمه، سکینه و زینب.[۱۴] برخی متأخرین نام رقیه نیز ذکر کرده اند.
4. حضرت امام سجاد(علیه السلام)
الف. پسران: محمد باقر(امام پنجم)، حسن، حسین، حسین اصغر، زید، سلیمان، عبد الرحمن، عبد الله، عبید الله، علی، عمر، محمد اصغر.
ب. دختران: ام الحسن، ام کلثوم، خدیجه، عُلَیَّه، فاطمه، ملیکه.[۱۵]
۵. حضرت امام باقر(علیه السلام)
الف. پسران: ابراهیم، جعفر(امام صادق)، عبد الله، عبید الله، علی.
ب. دختران: زینب و ام سلمه.[۱۶]
6 . حضرت امام صادق(علیه السلام)
الف. پسران: اسحاق، اسماعیل، عباس، عبد الله، علی، موسی(امام کاظم)، محمد، یحیی.
ب. دختران: اسماء، فاطمه، فاطمه صغری، امّ فَروه.[۱۷]
7 . حضرت امام کاظم(علیہ السلام)
الف. پسران: رضا(امام ھشتم)، ابراهیم، عباس، قاسم، احمد، محمد، حمزه، اسماعیل، جعفر، هارون، حسن، عبد اللَّه، اسحاق، عبید اللَّه، زید، حسین، فضل، سلیمان، عبد الرحمن، عقیل، یحیی.[۱۸] و در کتابھای دیگر این نام ھا نیز ذکر شده است: ابراهیم اصغر،[۱۹] داود،[۲۰] ادریس.[۲۱]
ب. دختران: فاطمه کبرى، فاطمه صغرى، رقیه، حکیمه، أمّ ابیها، ام عبد الله، ام فَروَه، رقیه صغرى، کُلثم، ام جعفر، لُبابَه، زینب، خدیجه، عُلَیّه، آمنه، حَسَنَه، بُرَیهَه، عائشه، اسماء، محموده، أُمامَه، ام قاسم، ام وَحیّه، ام سلمه، مَیمونه، ام کلثوم.[۲۲]
در کتاب ھای دیگر این نام ھا نیز ذکر شده است: قسمه، عبّاسه،[۲۳] صَرخَه،[۲۴] حوّاء.[۲۵]
8. حضرت امام رضا(علیه السلام)
شیخ مفید(متوفای ۴۱۳ق) می نویسد: «حضرت رضا(علیه السلام) وقتی از این دنیا را وداع گفت جز یک فرزند، فرزند دیگری نداشت یعنى ابا جعفر محمد بن على(امام جواد)»[۲۶]
محمد بن جریر بن رستم طبرى(قرن پنجم) در «دلائل الإمامة» و نیز ابن شهر آشوب مازندرانی(۵۸۸ق) در مناقب آل ابی‌طالب، از اولاد امام رضا(علیه السلام) فقط ذکر یک پسر شده است یعنى ابا جعفر محمد بن على(امام جواد).[۲۷] اما برخی چندتا نام ذکر کرده اند:
الف. پسران: جواد(امام نھم): حسن، جعفر، ابراهیم، حسین.[۲۸]
ب. دختران: حکیمه،[۲۹] عائشه،[۳۰] فاطمه.[۳۱]
۹. حضرت امام جواد(علیه السلام)
الف. پسران: هادی(امام دھم)، موسی مبرقع.[۳۲]
و برخی کتاب ھای دیگر این نام ھا نیز ذکر شده است: حسن،[۳۳] ابو احمد حسین، ابو موسى عمران،[۳۴] محمد.[۳۵]
ب. پسران: أمامه، حکیمه، خدیجه، ام کلثوم، فاطمه.[۳۶]
و برخی کتاب ھای دیگر این نام ھا را ذکر کرده است: میمونه، ام محمد، زینب،[۳۷] بریهه.[۳۸]
۱۰. حضرت امام هادی(علیه السلام)
الف. پسران: ابراهیم، جعفر کذّاب، حسین، حسن(امام یازدھم)، محمد.[۳۹]
ب. دختران: عائشه،[۴۰] عُلیّه (یا عالیه).[۴۱]
و برخی کتاب ھای دیگر این نام ھا را نیز ذکر کرده است: بریهه،[۴۲] حکیمه،[۴۳] فاطمه.[۴۴]
۱۱. حضرت امام حسن عسکری(علیه السلام)
الف. پسران: مهدی(امام دوازھم).[۴۵] شیخ مفید می گویند: «ما غیر از پسرش مھدی، کسی دیگر را فرزند وی نمی گوئیم».[۴۶]
و برخی کتاب ھای دیگر این نام ھا نیز ذکر کرده است:: ابراهیم، جعفر،[۴۷] موسی.[۴۸]
ب. دختران: دلاله، عائشه، فاطمه.[۴۹]
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پی نوشت:
[۱]. شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۱، ص۳۵۴، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص۷۶، بیروت، دار القاری، چاپ اول، ۱۴۲۲ق؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۳، ص۳۰۴، قم، انتشارات علامه، چاپ اول،۱۳۷۹ق؛ ابن ابی الثلج بغدادی، محمد بن احمد، تاریخ اهل البیت، ص ۹۴ – ۹۸، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۰ق؛ بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، ج۲، ص ۱۸۹ و ۱۹۳ و ۲۰۰، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق؛ کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۱۴، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
[۲]. انصارى تلمسانى، محمد بن ابی‌بکر، الجوهرة فی نسب الإمام على و آله، ص ۵۹، قم، انصاریان، بی‌تا؛ تستری، محمد تقی، رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص ۷۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اوّل، ۱۴۲۳ق.
[۳]. الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۱، ص ۳۵۴؛ تاریخ أهل البیت، ص ۹۳ – ۹۶، تاج الموالید، ص ۷۶؛ أنساب الأشراف، ج۲، ص ۱۸۹؛ الطبقات الکبرى، ج۳، ص۱۴.
[۴]. سبط بن جوزی، تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة، ص ۵۷، قم، منشورات الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
[۵]. ابن طولون، شمس الدین محمد، الأئمة الإثنا عشر، ص۶۰، قم، منشورات رضی، بی‌تا؛ امین عاملى، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۱، ص۳۲۷، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
[۶]. رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۷۹.
[۷]. مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۳، ص۳۰۵.
[۸]. شبلنجى، مؤمن بن حسن، نور الأبصار فی مناقب آل بیت النبی المختار(ص)، ص۲۰۷، قم، منشورات شریف رضی، بی‌تا.
[۹]. أنساب الأشراف، ج۲، ص۱۹۴.
[۱۰]. طبری آملی، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۶۴، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۲۹؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۰؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۷۳.
[۱۱]. الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۰؛ دلائل الإمامة، ص۱۶۴؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج۱، ص۵۳۸ –۵۳۹، قم، منشورات رضی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق؛ أنساب الأشراف، ج۳، ص۷۳.
[۱۲]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۳۵؛ دلائل الإمامة، ص ۱۸۱؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۷۷؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج۱، ص۵۸۲؛ أنساب الأشراف، ج۳، ص۱۴۶؛ ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۱۵، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق؛ تذکرة الخواص، ص۲۴۹.
[۱۳]. نور الأبصار، ص۲۷۷.
[۱۴]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۳۵؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۷۷؛ دلائل الإمامة، ص۱۸۱؛ أنساب الأشراف، ج۲، ص۱۹۵ و ۱۹۷، و ج۳، ص۱۴۶.
[۱۵]. الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۵۵؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۱۷۶؛ أنساب الأشراف، ج۳، ص۱۴۷؛ کشف الغمة، ج۲، ص۶۳۵.
[۱۶]. الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۷۶؛ دلائل الإمامة، ص۲۱۷؛ کشف الغمة، ج۲، ص۶۷۰؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۲۱۰؛ أنساب الأشراف، ج۳، ص۱۴۷.
[۱۷]. الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص ۲۰۹؛ دلائل الإمامة، ص۲۴۷؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۲۸۰؛ کشف الغمة، ج۲، ص۶۹۷؛ تذکرة الخواص، ص۳۱۱ -۳۱۲.
[۱۸]. الإرشاد، ج۲، ص۲۴۴؛ تاج الموالید، ص۹۶؛ دلائل الإمامة، ص۳۰۹؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۳۲۴؛ کشف الغمة، ج۲، ص۷۴۶؛ تذکرة الخواص، ص۳۱۵.
[۱۹]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج۴۸، ص۲۸۹، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
[۲۰]. وہی ؛ رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۸۵.
[۲۱]. قرشی، باقر شریف، حیاة الإمام موسى بن جعفر(ع)، ج۲، ص۴۳۶، بیروت، دار البلاغة، چاپ اوّل، ۱۴۱۳ق.
[۲۲]. الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۴۴؛ تاریخ أهل البیت، ص۱۰۷ –۱۰۸؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۳۲۴؛ دلائل الإمامة، ص۳۰۹؛ کشف الغمة، ج۲، ص۷۴۶؛ تذکرة الخواص، ص ۳۱۵.
[۲۳]. دلائل الإمامة، ص ۳۰۹.
[۲۴]. خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، ص ۲۶۴، بیروت، البلاغ، ۱۴۱۹ق.
[۲۵]. حسینی عاملی، سید تاج الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة(ع)، ص ۱۱۰، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۲۶]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۲۷۱.
[۲۷]. دلائل الإمامة، ص۳۵۹؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۳۶۷.
[۲۸]. ابن طلحه شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السئول فی مناقب آل الرسول، ص۳۰۲، بیروت، مؤسسة البلاغ، چاپ اوّل، ۱۴۱۹ق؛ بحار الأنوار، ج۴۸، ص۳۲۰؛ التتمة فی تواریخ الأئمة(ع)، ص۱۲۳؛ تذکرة الخواص، ص۳۲۱.
[۲۹]. راوندی از حکیمه بنت الرضا، روایت نقل می‌کند؛ ر.ک: قطب الدین راوندی، سعید بن عبد اللّٰه، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۳۷۲، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
[۳۰]. کشف الغمة، ج۲، ص ۷۹۱؛ التتمة فی تواریخ الأئمة(ع)، ص۱۲۳.
[۳۱]. نور الأبصار، ص۴۱۷؛ رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۸۶.
[۳۲]. تاریخ أهل البیت، ص۱۱۰؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج۲، ص۱۰۶، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق؛ دلائل الإمامة، ص ۳۹۷؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص ۳۸۰.
[۳۳]. قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذو القربى، ج۳، ص ۱۶۹، قم، اسوه، چاپ دوم،۱۴۲۲ق.
[۳۴]. قمی، شیخ عباس، منتهى الآمال، ج۳، ص ۱۸۱۰، قم، دلیل ما، چاپ اوّل، ۱۳۷۹ش.
[۳۵]. حموی، محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، ص ۲۱۵، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۶۳ش.
[۳۶]. إعلام الورى، ج۲، ص۱۰۶؛ تاج الموالید، ص۱۰۲؛ دلائل الإمامة، ص۳۹۷؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۳۸۰؛ أنیس المؤمنین، ص۲۱۵.
[۳۷]. رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص۸۷؛ منتهى الآمال، ج۳، ص۱۸۱۰.
[۳۸]. أنیس المؤمنین، ص ۲۱۵.
[۳۹]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۳۱۱ – ۳۱۲؛ تاج الموالید، ص۱۰۴؛ دلائل الإمامة، ص۴۱۲؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۴۰۲؛ کشف الغمة، ج۲، ص۹۰۶.
[۴۰]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج۲، ص۳۱۲؛ تاج الموالید، ص۱۰۴؛ دلائل الإمامة، ص۴۱۲.
[۴۱]. مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۴۰۲؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۳۷؛ إعلام الورى، ج۲، ص۱۲۷.
[۴۲]. منتهى الآمال، ج ۳، ص ۱۸۹۴.
[۴۳]. التتمة فی تواریخ الأئمة(ع)، ص ۱۳۸.
[۴۴]. رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ص ۸۸.
[۴۵]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۳۲۵ و ۳۳۶؛ تاج الموالید، ص۱۰۶؛ دلائل الإمامة، ص۴۲۵؛ مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج۴، ص۴۲۱.
[۴۶]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج۲، ص۳۳۹.
[۴۷]. التتمة فی تواریخ الأئمة(ع)، ص ۱۴۳.
[۴۸]. تاریخ أهل البیت، ص ۱۱۲.
[۴۹]. وہی ؛ التتمة فی تواریخ الأئمة(ع)، ص۱۴۳.