- ساخت و نشر شایعه را می توان یکی از رذایل اخلاقی دانست که با دروغ، تهمت و بازی با آبروی دیگران و یا یک مجموعه همراه است و با وقوع یک اتفاق مهم، زمینه برای به وجود آمدن آن، ایجاد می گردد و لذا شایعه در آموزه های دینی به شدت محکوم شده است.
کافی است یک اتفاق مهمی در جامعه رخ دهد، آن وقت است که برخی افراد با انگیزه‌هایی مانند دشمنی، انتقام گرفتن، ترور شخصیت، شهرت طلبی و... به ایجاد و نشر اکاذیب، دروغ پردازی و در یک جمله ساخت و پخش شایعه روی می‌آورند، و مقدار قابل توجهى از نيرو، فكر و وقت مردم را مشغول ساخته و باعث اضطراب و نگرانی در جامعه می‌گردند.
در واقع وقتی دشمن، قادر نیست از طریق رویارویی با شخص، جریان یا حرکتی، صدمه ای وارد کند، دست به پخش شایعات می زند و از این طریق افکار عمومی را نگران و به خود مشغول ساخته و از مسائل ضروری و حساس منحرف می کند، و متاسفانه افراد غافلی هم هستند که بدون تحقیق، به آن دامن می‌زنند و شریک جرم این رذیله اخلاقی می گردند.
مانند حادثه اخیر این روزهای آتش سوزی پاساژ پلاسکو، علی الرغم این‌که از همان ابتدای فاجعه، صدا و سیما مکررا خبر از مصدومیت افراد می داد، برخی خبرگذاری های داخلی و خارجی، (بی بی سی فارسی) خبر از شهادت 50 نفر از آتش نشانان می دادند و این خبر با این‌که از صدا و سیما، به صورت زنده تکذیب می شد، ولی با این حال کاربران در شبکه های اجتماعی به این شایعه دامن زده و تسلیت می گفتند.
ایجاد شایعه و نشر آن، به دلیل همراه بودن با دروغ، تهمت، خدشه دار نمودن آبروی اشخاص و یا یک مجموعه و در برخی اوقات ایجاد ترس و دلهره در جامعه، به شدت در آموزه های دینی مورد نکوهش واقع شده است.
شایعه در آموزه های دینی
الف: «وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ إِلاَّ قَليلا [نساء/83] و (منافقان) چون امرى به آنان برسد كه باعث ايمنى يا ترس (مسلمين) است (و بايد پنهان داشت) آن را منتشر مى سازند، در صورتى كه اگر آن را به رسول و به صاحبان حكم كه از خودشان هستند گزارش مى دادند، همانا آنان كه اهل بصيرتند در آن واقعه صلاح انديشى مى كردند. و اگر نه اين بود كه فضل خدا شامل حال شماست، همانا به جز اندكى همه شيطان را پيروى مى كرديد.»
چنان چه روشن است، آيه شریفه در صدد نوعى مذمت و سرزنش، نسبت به کسانی است که در صدد پخش شایعه هستند، و اين‌كه در ذيل آيه شريفه فرمود: "وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ ..." دلالت دارد بر اين‌كه مؤمنين از ناحيه شایعه، در خطر گمراهى قرار دارند.
ب: حق تعالی در قرآن کریم، شایعه سازان را مستحق عذاب الیم و دردناک دانسته و می فرماید:
«إِنَّ الَّذينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ [نور/19] آنان دوست مى دارند كه در ميان اهل ايمان كار منكرى اشاعه و شهرت يابد آنها را در دنيا و آخرت عذابى دردناك خواهد بود و خدا (فتنه گرى و دروغشان را) مى داند و شما نمى دانيد.»
ج: امیرالمومنین (صلوات الله علیه)، در نامه ای به ابو موسی اشعری، شایعه سازان را انسان‌هایی شرور می‌دانند: «فَإِنَّ شِرَارَ النَّاسِ طَائِرُونَ إِلَيْكَ بِأَقَاوِيلِ السُّوء [1] انسان‌های شرور، مطالب بی اساس (شایعات) را علیه من به گوش تو می رسانند.»
راه مبارزه با پخش شایعه
الف: تحقیق
وقتی با بروز یک حادثه، زمینه برای ایجاد یک شایعه حاصل می‌گردد و خصوصا در فضاهای مجازی منتشر می‌گردد، انسان نباید به صرف شنیدن و یا دیدن آن خبرها، آن را پخش کند و برای دیگران بازگو نماید، بلکه باید تحقیق نماید، و صحت و سقم آن را از منابع موثق جویا گردد.
این کار پرده از چهره تزویر شایعه و سخنان پوچ بر می دارد و مردم را از آن‌چه نابجا در جامعه مطرح گردیده است آگاه می کند. حق تعالی در زمینه پخش شایعه می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى ما فَعَلْتُمْ نادِمين [حجرات/6] اى مؤمنان، هر گاه فاسقى خبرى براى شما آورد تحقيق كنيد، مبادا از روى نادانى به قومى رنجى رسانيد و سخت از كار خود پشيمان گرديد.»
ب: هر سخنی را گوش ندهیم
شناختن حد و مرز شنوایی باعث می گردد که انسان، هر سخنی را نشنوند و در نشست‌های آلوده به غیبت و تهمت، شرکت نکند و به نشر شایعه دامن نزند.
ج: روشنگری
وقتی خبر دروغی دست به دست می‌گردد، باید به منابع موثق، مراجعه نمود و با دادن اطلاعات صحیح به مردمی که تحت تاثیر شایعه قرار گرفته اند، اثر شایعه را خنثی نمود.
نتیجه
وقتی یک اتفاق مهمی در کشور رخ می دهد، زمینه برای پخش و نشر شایعه توسط دشمن و برخی افراد غافل، ایجاد می گردد که باید با تحقیق، گوش ندادن و پیگیری نکردن چنین خبرهای کذبی و روشنگری، اثر آن را خنثی نمود.
__________________________________
پی نوشت:
[1]. شريف الرضى، محمد بن حسين، نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص 466، هجرت، قم، 1414 ق.