- خداوند اگر چیزی را حلال کرد، برای آن دلیل دارد و اگر هم چیزی را حرام نمود، برایش دلیل دارد. و زمانی اشکالات به علل حلال و حرام الهی شروع می شود که ما با عقل ناقص خود دنبال کشف علت احکام هستیم و احکام را با یکدیگر مقایسه می کنیم.
از جمله محرماتی که نام آن به صراحت در قرآن کریم ذکر شده است، شراب است. «یا ایُّهَا الَّذینَ امَنُوا انَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَالْانْصابُ وَ الْازْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» [مائده/90] ای کسانی که ایمان آورده‌اید، شراب و قمار و بت ها و گرو بندی با تیرها پلید و کار شیطان است، از آن اجتناب کنید تا رستگار شوید.»
گناهی که انجام آن حد الهی را به دنبال خود دارد. یعنی با محقق شدن شرایط، شرابخوار هشتاد ضربه شلاق می خورد.[1]
شرابخواری، آثار و پیامدهای نامطلوبی در انسان بر جا می‌گذارد، علاوه بر اینکه او را از سعادت و خوشبختی محروم می‌سازد و موجب فساد عقل انسان می‌شود، همان طور که امیرالمومنین (علیه السلام) فرمود: «خداوند نیاشامیدن شراب را برای محفوظ داشتن عقل (از فساد و تباهی) واجب کرده است.» [2]
از جمله آثار شراب، تاثیر منفی در معده، روده ها، جگر، سلسله اعصاب، قلب و حواس انسان می باشد.[3] و ضرر های اخلاقی فراوانی دارد؛ انواع جنایت ها، خونریزی ها، هتک حرمت ها و... را به دنبال دارد و به تعبیر رسول خدا (صلی الله علیه و آله): «تمام بدی ها در خانه ای جمع شده و کلید آن، شرابخواری قرار داده شده است.» [4] و علاوه بر این در نسل انسان تاثیر می گذارد، لذا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرگاه شرابخواری (از دختر شما) خواستگاری کرد، به او زن ندهید.» [5]
خلاصه اینکه شراب در دو بعد جسمی و روحی دارای اثرات مخربی است که چند مورد بالا را از باب نمونه ذکر کردیم.
علت حرمت شراب
احکام خداوند بر اساس مصالح و مفاسد است؛ یعنی اگر انجام عملی دارای منفعت مهم و حیاتی است، آن عمل واجب خواهد بود و اگر انجام عملی، دارای ضرر خطرناک و مهلک باشد، انجام آن حرام است. اما نمی توان گفت علت حرمت شراب منحصر در ضرر مادی و یا بدنی آن باشد، بلکه علت همانی است که حکم دائر مدار آن است. یعنی بخاطر این دلیل این کار حرام است. در مورد شراب دلیل قرآنی و روایی و عقلی بر حرمت آن وجود دارد.
ضرر شلاق بیش از ضرر شراب
اگر اشکال شود به اینکه شراب چون برای بدن ضرر دارد حرام است، ضرر شلاق که در ازای شرابخواری زده می شود بیش از ضرر شراب است، چه پاسخی باید به آن داده شود؟
جواب:
همانطور که گفتیم علت آن است که حکم دائر مدار آن باشد. یعنی ضرر در شراب موجب نشده که بگوییم چون ضرر دارد، پس حرام است که در این صورت گفته شود ضرر شلاق بیش از ضرر شراب است، پس شلاق هم باید حرام باشد. بلکه ضرر در شراب را می توان از حکمت های حرمت شراب نامید نه علت آن [6] و علت حکم، اگر قرآن و روایات بیان شده که الا و لابد همان است و اگر هم بیان نشده ما نمی توانیم از پیش خود برای حلال یا حرام بودن چیزی علت درست کنیم.
آیت الله سیستانی دلیل حرمت شراب را اینگونه بیان می کنند: «دلیل حرمت خمر آیاتی است که در قرآن آمده، مانند آیه شریفه «انَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَالْانْصابُ وَ الْازْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ» [مائده/90] و در روایات زیادی حرمت خمر و هر چیزی که مست کننده باشد، وارد شده است.» [7]
ولی شاید برای این حد شلاق بتوان حکمت هایی مطرح کرد؛ همچون اینکه شخص از ادامه خوردن شراب خواهد ترسید، و یا ضرری را که (با خوردن شراب) مشاهده نمی کرده است، با تازیانه مشاهده کند (تداعی بخش ضرر باشد). و یا عبرتی باشد برای دیگران… در هر صورت، موارد یاد شده دلیل اصلی و حکمت واقعی نخواهند بود و حکمت اصلی نزد خداوند است.
علاوه بر اینها شراب تا 40 روز در انسان اثر می گذارد و لذا فرموده اند: «کسی که شراب بنوشد، تا چهل شبانه روز نمازش قبول نمی شود.» [8] می ماند، ولی اثر شلاق بعد از چند روز از بین می رود.
نتیجه:
در اعتقادات و اصول دین نمی توان تعبدا چیزی را پذیرفت، ولی در احکام ما تابع دستور الهی هستیم، هر چند با عقل ناقص خود نتوانیم به علت و حکمت احکام و حدود پی ببریم.
__________________
پی نوشت:
[1]. تحریرالوسیله، امام خمینی، ج2، ص480.
[2]. «فَرَضَ اللَّهُ... تَرْکَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصیناً لِلْعَقْلِ» شرح نهج البلاغة، نویسنده: ابن ابی الحدید، ج 19، ص 86.
[3]. سایت تبیان.
[4]. «جُمِعَ الشَّرُّ کُلُّهُ فی بَیْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتاحُهُ شُرْبُ الْخَمْرِ» بحار الأنوار، نويسنده: مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، تاريخ وفات مؤلف: 1110 ق، محقق / مصحح: جمعى از محققان، موضوع: جوامع روايى، زبان: عربى، تعداد جلد: 111، ناشر: دار إحياء التراث العربي، مكان چاپ: بيروت، سال چاپ: 1403 ق، ج 76، ص 148.
[5]. «شارِبُ الْخَمْرِ... لا تُزَوِّجُوهُ اذا خَطَبَ» بحار الأنوار، همان، ج 76، ص 127.
[6]. تفاوت حکمت با این است که حکمت هر چند منشأ تشریع حکم و غایت آن است، لیکن وجود حکم دائر مدار آن نیست؛ بدین معنا که لازمه عدم آن عدم حکم نیست؛ اما لازمه وجود آن وجود حکم است. در حالی که علت حکم امر ظاهر منضبطی است که وجود و عدم حکم دایر مدار آن است. ویکی فقه.
[7]. سایت آیت الله سیستانی.
[8]. بحار الأنوار، نويسنده: مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، تاريخ وفات مؤلف: 1110 ق، محقق / مصحح: جمعى از محققان، موضوع: جوامع روايى، زبان: عربى، تعداد جلد: 111، ناشر: دار إحياء التراث العربي، مكان چاپ: بيروت، سال چاپ: 1403 ق، ج79، ص 138.