انسان برای دفاع از حق تا جایی پیش می رود که ممکن است در این راه جان خود را هم فداء کند. با آنکه بین شهادت و خشونت طلبی بسیار فرق است ولیکن برخی نتوانسته اند بین ایندو تفکیک قائل شوند و هر دو را یکی دانسته اند.
از جمله انسان هایی که حق حیات به گردن بقیه افراد بشری دارند، شهداء هستند. ممکن است هر کس با ارائه خدمات مالی یا فکری یا بدنی برای جامعه مفید باشد، ولی شهید در راه خدا جان خود را می دهد که چیزی بالاتر از این هم وجود ندارد، لذا خداوند در قرآن خود را مشتری جان چنین افرادی معرفی می کند و می فرماید: «إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ [توبه/111] خداوند از مؤمنان جان ها و اموالشان را خريداری می كند كه (در برابرش) بهشت برای آنان باشد (به اين گونه كه) در راه خدا پيكار می كنند، می كشند و كشته می شوند.»
با اینکه خداوند که خود مالک بنده و جان اوست و لیکن از باب لطف و نشان دادن نهایت احسان و فضل، در مقام مشتری قرار گرفته و خود را خریدار چنین جانی معرفی کرده است.
شهادت یا خشونت طلبی
آیا می توان این منطق را پذیرفت که جهاد و شهادت همان خشونت طلبی است؟ یعنی اگر بکشی، کشته می شوی؟ بنابراین نمی توان برای جهاد و شهادت فضیلتی قائل شد؟
پاسخ به شبهه ای عوامانه
در پاسخ باید گفت این منطق عوامانه ست که شهادت همان خشونت طلبی است، چرا که
اولا: جایی نیامده که به حریم بیگانگان تجاوز کنید و آنها را بکشید که نتیجه اش کشته شدن باشد، بلکه شهادت نتیجه ایستادگی و دفاع از دین و سرزمین است، نه حمله به سرزمین دیگران، لذا هر عقلی این را می پذیرد که باید جلوی متجاوز را گرفت.
کدام عاقلی اجازه می دهد که دزدی به خانه اش وارد شود و او هم دست روی دست بگذارد و از حریم خانه اش دفاع نکند؟ در مقابل اگر مدافع حریم خود نبود، مورد سرزنش واقع می شود. پس این اصل عقلایی ست که در برابر متجاوز باید ایستاد، ولو اینکه به قیمت جان تمام شود.
ثانیا: انسان در راه عقیده اش مبارزه می کند، و مساله شهادت جزء اعتقادات هر ملتی است. کدام ملت از شهدایشان به عنوان انسان های خشونت طلب یاد می کنند؟ مقام شهید آنقدر بالاست و جای تقدیر و تحسین دارد حتی آنهایی که عملیات انتحاری انجام می دهند، با این عقیده که به مقام شهادت می رسند دست به چنین حماقتی می زنند.
مقام و منزلت شهادت
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ما مِنْ قَطْرَةٍ اَحَبُّ اِلَی اللّهِ مِنْ قَطْرَةِ دَمٍ فی سَبیلِ اللّهِ [1] هیچ قطره ای در مقیاس حقیقت و در نزد خدا از قطره ی خونی كه در راه خدا ریخته شود بهتر نیست.»
به تعبیر شهید مطهری: «شهید تنها كارش این نیست كه در مقابل دشمن می ایستد، یا دشمن را می زند یا از دشمن می خورد؛ اگر تنها این بود، باید بگوییم آن وقتی كه از دشمن می خورد و خونش را می ریزند، خونش هدر رفته. نه، هیچ وقت خون شهید هدر نمی رود، خون شهید به زمین نمی ریزد. خون شهید هر قطره اش تبدیل به صدها قطره و هزارها قطره، بلكه به دریایی از خون می گردد و در پیكر اجتماع وارد می شود.
شهادت تزریق خون است به پیكر اجتماع؛ این شهدا هستند كه به پیكر اجتماع و در رگ های اجتماع -خاصه اجتماعاتی كه دچار كم خونی هستند- خون جدید وارد می كنند.»[2]
شهید نزد خدا مسرور و شادمان است، همانطور که قرآن می فرماید: «فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ [آل عمران/170] به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است شادمانند.» ولی با این حال آرزوی بازگشت به دنیا را دارند. اما اینکه چرا شهید چنین آرزوی می کند، پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «هیچ کس نیست که پس از مرگ نزد خداوند از خیر بهره مند باشد و عین حال بخواهد به دنیا برگردد، اگر چه همه ی دنیا به او داده شود، مگر شهید! که چون فضیلت شهادت را می داند، آرزو می کند بر گردد تا در دنیا کشته شود.» [3]
نتیجه: مقام شهادت مافوق تصور عقول بشری است و لذا آن را با خشونت طلبی یکی می دانند، در حالیکه یکی کشتن برای رسیدن به قدرت است و دیگری کشته شدن برای احیای حق. خشونت طلبی تجاوز است و شهادت دفاع از حریم انسانیت، که ثمره اش وارد شدن در حریم خلوت الهی است. ببین تفاوت ره از کجا تا به کجاست!
_________________
پی نوشت:
[1]. الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب، تاريخ وفات مؤلف: 329 ق، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، موضوع: كتب اربعه، زبان: عربى، تعداد جلد: 8، ناشر: دار الكتب الإسلامية، مكان چاپ: تهران، سال چاپ: 1407 ق، ج5، ص53.
[2]. مجموعه آثار شهید مطهری. ج24، ص 463. انتشارات صدرا. سال چاپ: 1374.
[3]. صحیح مسلم، ج3، ص1498، ح108، ناشر:دار الحدیث، مکان نشر: قاهره، سال نشر: 1412 هـ.ق.