مقایسه نعمت های دنیا و آخرت

یکی از مفاهیم پر کاربرد در متون دینی، واژه دنیا و آخرت است که در طول هم قرار دارند. دو عالمی که با توجه به آیات و روایات تفاوت های فراوانی با یکدیگر دارند. ولی صرف نظر از تفاوت ماهوی دنیا و آخرت یک روایت معروف را در این زمینه بیان می کنیم که «دنیا را مزرعه آخرت می داند.» [1] و تعبیر قرآن در این باره این است که: «إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ [تحریم/7]  تنها به اعمالتان جزا داده می‌ شوید.»
اما یکی از موضوعات مورد تاکید قرآن کریم برای تفکر، مقایسه این دو عالم با یکدیگر است. قرآن می فرمايد: «كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيات‏ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ فِي الدُّنْيَا وَ الآخِرَة [بقره/120] خداوند آيات خود را برای شما بيان می کند تا درباره دنيا و آخرت فکر کنيد.»

مقایسه لذت های دنیوی و اخروی
یکی از اشتباهات ما در تصویر سازی نعمت های بهشتی این است که آن را با نعمت های دنیوی مقایسه می کنیم. چون ما در دنیا زندگی می کنیم، فکر ما هم دنیایی است. ولی اگر فکر خود را مقداری از محدوده طبیعت فراتر بردیم، آنگاه می توانیم وعده های خداوند در قرآن به بهشتیان را بپذیریم و آنها را دور از عقل بشری ندانیم. به عنوان نمونه در روايتی آمده است:‌ «هنگامی که خداوند مومنين را در بهشت خويش جای می دهد، نعمت‌ های خويش را بر آن‌ ها سرازير می کند؛ نعمت‌ هایی که نمی توان آن‌ ها را حساب کرد. در حالی که اهل بهشت در نعمت‌ ها متنعم هستند، ناگهان نوری می درخشد که از فرط جاذبه آن، همه مدهوش می شوند. سؤال می کنند: اين چه نوری است و ملائکه در جواب می گويند: اين نوری است که در اثر لبخند حضرت زهرا (سلام‌ الله‌ عليها) به روی اميرالمومنين (عليه‌السلام) در فضا منتشر شده است.» [2] چون محاسبات دنیوی و اخروی با یکدیگر متفاوت اند، لذا عقل ما چنین روایاتی را بعید می شمارد.
باید اذعان کرد آن‌جا عالمی ديگر است که ما نمی توانيم به درستی آن را درک کنيم. شايد حقايقی بالاتر از آنچه در روايت قبلی آمده است، وجود داشته باشد که عقل ما به آن نمی رسد. در برخی روايات آمده است که خداوند خطاب به اهل بهشت می فرمايد: «فَإِنَّ لَكُمْ كُلَّ جُمُعَةٍ زَوْرَة [3] برای شما در هر جمعه يک تجلی الهی ظاهر می شود.» مسلما چنین نعمت هایی مافوق عقل بشری است. و دلائل نقلی از قبیل که عقل بشر از درک آن عاجز است را باید تعبدا پذیرفت و ملاک قبولی مساله ای را فقط دلیل عقلی ندانست. چون در روایات آمده است : «اِنَّ فِی الجَنَّةِ ما لا عَینَ رَأت وَ لا اُذُنٌ سَمِعَت وَ لا خَطَرَ عَلی قَلبِ اَحَدٍ [4] در بهشت زیبای خدا نعمت هایی است که نه چشمی آنها را دیده و نه گوشی شنیده و نه بر خاطر کسی گذشته است.»

 
تفاوت نعمت های دنیوی و اخروی
برای اهل بهشت، هر آنچه بخواهند و آرزو نمایند، فراهم می باشد. لذا قرآن می فرماید: «لَکُمْ فیها ما تَشْتَهی‏ أَنْفُسُکُمْ وَ لَکُمْ فیها ما تَدَّعُون‏ [فصلت/31] براى شما هر چه دلتان بخواهد در بهشت فراهم است، و هر چه طلب کنید به شما داده مى‏ شود.» اما در دنیا رسیدن به خواسته ها صرفا با اراده پدید نمی آید و لازمه ی رسیدن به خواسته ها منوط به تلاش و کوشش است که با رنج و سختی همراه می باشد.
نعمت‌های‌ دنیوی،‌ اغلب از بین رفتنی و فنا پذیرند و نعمت‌های اخروی همه باقی و دائمی است. علاوه بر این خداوند از باب تفضل به بهشتیان می فرماید: «لَهُم مَّا يَشَاءُونَ فِيهَا وَ لَدَيْنَا مَزِيدٌ [ق/35] هر چه بخواهند در آنجا برای آنها هست و نزد ما نعمتهای بیشتری است (که به فکر هیچ کس نمی‌رسد).» یعنی خدای متعال نعمت هایی را برای بهشتیان در نظر گرفته که حتی به ذهن آنها خطور نمی کند تا در خواست چنین نعمتی را داشته باشند.

نتیجه:
از آنجایی که دنیا و آخرت دو عالم کاملا متفاوت از هم هستند، لذا مقایسه و تطبیق این دو و نعمت های موجود در این دو عالم، قیاسی مع الفارق است. چون دو چیز مشابه و همسان با یکدیگر را باید با هم مقایسه کرد و از آن نتیجه گرفت، نه دو چیز کاملا متفاوت از یکدیگر، که نتیجه اش انکار نعمت های مافوق عقل بشری باشد.

________________
پی نوشت:
[1]. شرح الكافي- الأصول و الروضة، نويسنده: مازندرانى، محمد صالح بن احمد، تاريخ وفات مؤلف: 1081 ق‏، محقق / مصحح: شعرانى، ابوالحسن‏، موضوع: گوناگون‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 12، ناشر: المكتبة الإسلامية، مكان چاپ: تهران‏، سال چاپ: 1382 ق‏. ج7، ص120.
[2]. بحارالانوار، نويسنده: مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، تاريخ وفات مؤلف: 1110 ق‏، محقق / مصحح: جمعى از محققان‏، موضوع: جوامع روايى‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 111، ناشر: دار إحياء التراث العربي‏، مكان چاپ: بيروت‏، سال چاپ: 1403 ق‏، ج 35 ص 241.
[3]. همان، ج 8 ص 21.
[4]. مجمع البيان فى تفسير القرآن‏، نويسنده: طبرسى فضل بن حسن‏، موضوع: اجتهادى‏، قرن: ششم‏، زبان: عربى‏، مذهب: شيعى‏، ناشر: انتشارات ناصر خسرو، مكان چاپ: تهران‏، سال چاپ: 1372. ذیل آیه 72 سوره توبه.