-از نگاه عقل بازگشت و زنده شدن انسان ها، هیچ مانع و محذوری ندارد و عقل می تواند آن را درک کند. قرآن کریم نیز در آیات متعددی، وقوع این مسأله در امت های گذشته را بیان کرده که بالاترین دلیل بر امکان آن می باشد.
اعتقاد به رجعت یکی از ضروریات مذهب شیعه می‌باشد که در پست گذشته جایگاه و اهمیت مسأله رجعت در اعتقادات شیعه را بیان کردیم و عرض کردیم که رجعت به معنای بازگشت و زنده شدن برخی از صالحان و کافران پیش از قیامت می‌باشد.
در این نوشتار ابتدا مسأله رجعت را در مقام امکان، مورد بررسی قرار می دهیم، که آیا از نگاه عقل و قرآن کریم و روایات رجعت امکان دارد و محذور عقلی یا نقلی دارد یا خیر؟ سپس مقام وقوعی این مسأله و ادله اثباتی آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
الف) از منظر عقل
عقل به خودی خود بازگشت و زنده شدن مردگان در این دنیا را محال نمی‌بیند؛ چرا که درک می‌کند پشتوانه چنین مسأله‌ای قدرت لایزال الهی است، همان قدرتی که توانسته انسان را از نیستی به وجود آورد و از یک آب گندیده در رحمی تاریک، چنین موجود با عظمت و شگرفی را بیافریند، همان قدرت می‌تواند مردگان را نیز پس از پوسیده شدن زنده کند. علاوه بر اینکه با مطالعه تاریخ می‌بینیم که این مسأله در مواردی مثل زنده کردن مرده توسط حضرت عیسی و ... واقع شده است.
شیخ حر عاملی نیز در پاسخ این شبهه به مخالفین می‌گوید: «اگر چه برخی از امور بسیار بعید به نظر می‌رسند، اما وقتی دلیل بر محال بودن آن‌ها وجود نداشته باشد، احتمال وقوع آن‌ها وجود دارد».[1] بنابراین زنده شدن برخی از انسان‌ها در دنیا هیچ محذور عقلی ندارد و از آن‌جایی که اگر اراده خداوند متعال به آن قرار گیرد، حتما به وقوع خواهد پیوست، به لحاظ عقلی چنین مسأله‌ای ممکن خواهد بود.
2. قرآن کریم
آیاتی که در این مقام مورد استفاده قرار می‌گیرد، آیاتی است که رجوع عده‌ای به این دنیا را بیان می‌کند که با توجه به قاعده «بالاترین دلیل بر امکان یک چیز، وقوع آن است» به این نتیجه می‌رسیم که امکان تکرار دوباره این مسأله وجود دارد و هیچ فرقی بین رجوع یک نفر با چند نفر نیست.
آیه اول: خداوند متعال در سوره بقره می‌فرماید: «وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنْتُمْ تَنْظُرُونَ ثُمَّ بَعَثْنَاكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ[بقره/55-56]و چون گفتيد اى موسى تا خدا را آشكارا نبينيم، هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد، پس در حالى كه مى‌نگريستيد صاعقه شما را فرو گرفت، سپس شما را پس از مرگتان برانگيختيم باشد كه شكرگزارى كنيد.» تمام مفسران شیعه بدون هیچ اختلافی به این آیه برای امکان وقوع رجعت، استدلال کرده‌اند.
فیض کاشانی در ذیل آیه می‌نویسد: «این آیه نیز دلالت واضحی بر امکان وقوع رجعت دارد که اصحاب ما بنا بر تصریح ائمه، به آن معتقدند».[2]
آیه دوم: قرآن کریم می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ [بقره/۲۴۳] آيا از [حال] كسانى كه از بيم مرگ از خانه هاى خود خارج شدند و هزاران تن بودند خبر نيافتى؟ پس خداوند به آنان گفت تن به مرگ بسپاريد، آن گاه آنان را زنده ساخت؛ آرى خداوند نسبت به مردم صاحب بخشش است، ولى بيشتر مردم سپاس گزارى نمى‌كنند». مرحوم طبرسی می‌گوید: «این آیه حجتی است بر منکران عذاب قبر و رجعت.»[3]
آیه سوم: خداوند متعال می‌فرماید: «أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّى يُحْيِي هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ...[بقره/259] يا چون آن كس كه به شهرى كه بام هايش فرو ريخته بود، عبور كرد، و با خود مى گفت: «چگونه خداوند، (اهل) اين (ويران كده) را پس از مرگشان زنده مى كند؟» پس خداوند، او را (به مدت) صد سال ميراند. آنگاه او را برانگيخت، (و به او) گفت: چقدر درنگ كردى؟ گفت: يك روز يا پاره اى از روز. گفت: بلكه صد سال درنگ كردى.»
ابوالفتح رازی ذیل آیه می‌گوید: «این آیه، دلالت دارد بر صحت رجعت و فساد قول کسانی که که رجعت را منکر شده و آن را بعید می‌شمارند».[4]
بنابراین هیچ مانع عقلی بر امکان وقوع رجعت وجود ندارد و عقل خود مستقلا امکان آن را درک می‌کند و آیات و روایات نیز امکان آن را بیان کرده‌اند.
______________________________________________
پی‌نوشت
[1]. الایقاظ من الهجعه بالبرهان الرجعه، حر عاملی، دلی ها- قم 1422، ص374
[2]. تفسیر الصافی، فیض کاشانی، مکتبه الصدر-تهران، ج1، ص133.
[3]. مجمع البیان، طبرسی، موسسه الاعلمی، بیروت، 1415ق، ج2، ص605.
[4]. روض الجنان و روح الجنان،ابوالفتح الرازی، اسلامیه، تهران، 1346، ج2، ص347.
*برای مطالعه بیشتر:
بازگشت به دنیا در پایان تاریخ، خدا مراد سلیمیان، موسسه فرهنگ انتظار نور وابسته به دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
رجعت یا حیات دوباره، احمد علی طاهری، مسجد مقدس جمکران، قم.
رجعت در عصر ظهور، محمد عظیم محسنی، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی.