- بالاترین و زیباترین خانه تکانی، خانه تکانی قلب و روح است؛ چرا که با پاک شدن خانه دل سعادت و خوشبختی دنیا و آخرت تأمین می شود.
یکی از سنت های زیبایی که در ایران اسلامی از دیرباز رونق داشته است، سنت خانه تکانی است. رفتار و اخلاقی که گویای اهتمام و توجه خاص ایرانیان به نظافت، پاکی و زیبایی است. سنتی که بر اساس آموزه های اسلامی خدای متعال نیز از آن استقبال کرده است. «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ، قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ وَ يُحِبُّ أَنْ يَرَى أَثَرَ النِّعْمَةِ عَلَى عَبْدِهِ؛[1] خداوند جميل است و جمال را دوست دارد و دوست دارد آثار نعمت خود را بر بندهاش ببيند.»، هر چند خانه تکانی و نظافت خانه و محل زندگی بسیار لازم و با اهمیت است ولی سزاوار است پیش از خانه تکانی منزل برای ورود به سال جدید، خانه دل را گردگیری کنیم.
غبار دل را پاک کنیم!
اولین گام در خانه تکانی دل به سبک قرآنی، شستن قلب از لجن زار گناه و معصیت است، به راستی زندگی بدون گناه چه رنگ و بوی زیبا و معطری به خود می‌گیرد. برای اینکه دل و قلب را از غبار آلودگی ها و گناه پاک کنیم، بر اساس روایات اسلامی می‌بایست قلب را در رودخانه استغفار و توبه شستشو دهیم. در کتب روایی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «تَعَطَّرُوا بِالاستِغفارِ لا تَفضَحكُم رَوائحُ الذُّنوبِ؛[2] با آمرزش خواهی، خود را معطّر کنید تا بوی گناهان شما را رسوا نکند.»، در اهمیت و ارزش استغفار در ابتدای سال همین بس که خدای متعال به واسطه این شاخص خانه تکانی دل، برکات فراوانی را قسمت افراد مستغفر و توبه کننده می‌کند.
شش فایده خانه تکانی دل با جاروی استغفار
«فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً، يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً، وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنينَ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهاراً؛[نوح/11-10] به آنها گفتم: «از پروردگار خويش آمرزش بطلبيد كه او بسيار آمرزنده است ... تا باران هاى پر بركت آسمان را پى در پى بر شما فرستد، و شما را با اموال و فرزندان فراوان كمك كند و باغ هاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختيارتان قرار دهد!.»
با اندکی تأمل در این آیه شریف متوجه می‌شویم که خدای متعال پنج نوید نیکو به افراد توبه کار می‌دهد:
1-بهره‌مندی از دریای بخشش الهی: (إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً)
2-بهره‌مندی از نعم و برکات آسمانی: (يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً)
3-بهره‌مندی از اموال و دارایی: (وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ)
5-بهره‌مندی از وجود فرزند: (وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنينَ)
6-بهره‌مندی نعم اخروی و بهشتی: (يَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهاراً)
پاک کردن غبار کینه و دشمنی از دل
زندگی و حیات مادی پر است از فراز و نشیب‌های مختلفی که گاهی موافق میل و طبع انسانی است و گاه نه. در ارتباطات اجتماعی اختلاف سلایق و امور همچنین یک اشتباه و یا کوتاهی در انجام وظایف و مسئولیت‌ها افراد را نسبت به یکدیگر ملول و ناراحت می‌کند و در قلب‌های پاک آنها لکه سیاه کینه و دشمنی را ایجاد می‌کند، در این چنین فضایی انسان نیازمند ابزار و مهارت‌هایی است که به وسیله آنها بتواند غبار کینه و دشمنی را از قلب خود و دیگران بزداید.
ابزار و لوازم زدودن کینه و دشمنی از دل
1-مهارت هدیه دادن: یکی از راهکارهایی که منابع روایی برای زدودن غبار کینه و دشمنی از دل در اختیار افراد قرار می‌دهد، استفاده از ابزار هدیه است، چه بسا زن و شوهری که به خاطر مشکلی با یکدیگر دشمنی پیدا کرده‌اند، در این صورت با کوتاه آمدن یکی و سبقت گرفتن در آشتی و با دادن هدیه می‌تواند غبار کینه را از دل همسر خود پاک کند؛ کما اینکه در روایات اسلامی این چنین بیان شده است: پيامبر(صلى الله عليه و آله) «تَهادَوا فَإِنَّها تَذهَبُ بِالضَّغائِنِ؛[3] به يكديگر هديه بدهيد، زيرا كينه ها را از بين مى برد.»
2-مهارت نیکی و عفو کردن: توصیه به عفو و بخشش در آیات متعددی از کلام الله مجید مورد توجه قرار گرفته است، برای نمونه خدای متعال می فرماید: «وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ؛[نور/22] و بايد عفو كنند و گذشت نمايند. مگر دوست نداريد كه خدا بر شما ببخشايد؟ و خدا آمرزنده مهربان است.»، در روایات اسلامی نیز به نحو مختلفی این موضوع مورد توجه قرار گرفته است: «يَا ابْنَ جُنْدَبٍ صِلْ مَنْ قَطَعَكَ وَ أَعْطِ مَنْ حَرَمَكَ وَ أَحْسِنْ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكَ وَ سَلِّمْ عَلَى مَنْ سَبَّكَ وَ أَنْصِفْ مَنْ خَاصَمَكَ وَ اعْفُ عَمَّنْ ظَلَمَكَ كَمَا أَنَّكَ تُحِبُّ أَنْ يُعْفَى عَنْكَ فَاعْتَبِرْ بِعَفْوِ اللَّهِ عَنْكَ أَ لَا تَرَى أَنَّ شَمْسَهُ أَشْرَقَتْ عَلَى الْأَبْرَارِ وَ الْفُجَّارِ وَ أَنَّ مَطَرَهُ يَنْزِلُ عَلَى الصَّالِحِينَ وَ الْخَاطِئِين؛[4] پسر جندب! با آن كه از تو بريده پيوند كن، به آنكه محرومت كرده، عطا كن، به هر كه بد كند نيكى كن، به هر كه دشنامت دهد سلام كن. در حق آن كه با تو مرافعه دارد انصاف ده، از آن كه ستمت كرده بگذر، چنان كه دوست دارى از تو بگذرند، و عفو خدا را در نظر گير، نمىبينى كه خورشيدش بر نيك و بد مىتابد و بارانش بر درستكار و تبهكار مىبارد.»، این رویکرد اخلاقی به راستی ریشه درآموزه‌های قرآنی دارد؛ کما اینکه خدای متعال در قرآن کریم نیز می‌فرماید: «وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَميمٌ؛[فصلت/34] و نيكى و بدى برابر نيست،[بدى ديگران را] به شيوهاى كه نيكوتر است دور كن كه [اگر چنين كنى] آنگاه آن كه ميان تو و او دشمنى است همچون دوستى نزديك و مهربان شود.»
سخن آخر: قلب و خانه دل حرم الهی است، حرمی که سزاوار است نه فقط در پایان سال گرد گیرد شود، بلکه هر روز و هر لحظه باید مانع از ورود آلودگی به آن شد، تا اینکه انسان بدین وسیله به مدارج عالی انسانیت برسد.
پی نوشت ها:
[1]. الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، ناشر: دار الكتب الإسلامية، سال چاپ: 1407 ق، ج6، ص438.
[2]. امالی، طوسى، محمد بن الحسن، ناشر: دار الثقافة، سال چاپ: 1414 ق، ص 372.
[3]. كافى، ج5، ص 144، ح 14.
[4]. تحف العقول،ابن شعبه حرانى، حسن بن على، ناشر: جامعه مدرسين، سال چاپ: 1404 / 1363 ق، ص305.