-خانه تکانی آخر سال یکی از کارهای بسیار زیبایی است که به راستی می توان ریشه ی آن را در آموزه های اسلامی مشاهده کرد. کما اینکه در منابع روایی نقل شده است: «النَّظَافَةُ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانُ مَعَ صَاحِبِهِ فِی الْجَنَّةِ[1]نظافت از ایمان است و ایمان با صاحب خود در بهشت است.»[1]. بحار الأنوار، ج59، ص291.
از جمله زیباترین و با ارزش کارهایی که در پایان هر سال و یا در ابتدای سال جدید در زندگی ایرانیان رونق و شور خاص مییابد، مسئله خانه تکانی است. اهتمام به نظافت و پاکیزگی از جمله مباحث با ارزش و با اهمیتی است که در آموزههای دینی و اسلامی نیز بر آن تأکید و سفارش فراوان شده است. «النَّظَافَةُ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانُ مَعَ صَاحِبِهِ فِی الْجَنَّةِ[1]نظافت از ایمان است و ایمان با صاحب خود در بهشت است.»، در روایت دیگری از منابع روایی، از امام رضا(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «مِن أخلاقِ الأنبیاءِ التَّنَظُّفُ؛[2] پاكیزگى از اخلاق پیامبران است.»، یا اینکه در روایتی دیگر نیز اهمیت نظافت و پاکیزه نگه داشتن منزل این چنین بیان شده است: «عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ كَنْسُ الْبَیْتِ یَنْفِی الْفَقْرَ [3] امام باقر(علیه السلام)جارو كردن اتاق فقر را از بین مى برد.»
آسیب ها و آفتهای خانه تکانی پایان سال
با وجود اهمیت و ارزش خانه تکانی و نظافت در منابع اسلامی و آموزههای دینی این مطلب را نیز نمیتوان انکار کرد که، اهتمام به نظافت و پاکیزگی نیز همچون بسیاری از موضوعات دیگر دارای آسیب ها و آفتهای مختلفی است که بیتوجهی به آن آفات و آسیبها میتواند جهت و مسیر صحیح این آموزهی دینی را نیز در معرض تخریب قرار دهد. در ادامه به بعضی از آفتهای خانه تکانی پایان سال اشاره خواهیم کرد.
1-اسراف و تبذیر: هر چند نظافت و پاکیزگی از اهمیت به سزایی برخوردار است، ولی اگر این شاخص دینی دستخوش زیادهروی و اسراف شود، رویکرد و جایگاه ارزشی خود را از دست خواهد داد. بسیار اتفاق میافتد که برای شستشوی وسایل منزل از قبیل فرش، وسایل آشپزخانه و سایر وسایل قابل شستشو در پایان سال، افراد آب زیادی را هدر میدهند، و با این کار روش بهینه و صحیح در مصرف آب را رعایت نمیکنند، همین امر خود میتواند تبعات دنیوی و آخروی فراوانی را برای افراد به دنبال داشته باشد. این مطلب را به خوبی میتوان در روایات اسلامی مشاهده کرد: در روایتی از منابع روایی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «إِنَّ السَّرَفَ يورِثُ الفَقرَ وَ إِنَّ القَصدَ يورِثُ الغِنى[4] اسراف باعث فقر و ميانه روى موجب بى نيازى مىشود.» و اینکه در آیه شریف دیگر، عذاب شدید افراد اسراف کار این چنین بیان می شود: «لا جَرَمَ أَنَّما تَدْعُونَني إِلَيْهِ لَيْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيا وَ لا فِي الْآخِرَةِ وَ أَنَّ مَرَدَّنا إِلَي اللَّهِ وَ أَنَّ الْمُسْرِفينَ هُمْ أَصْحابُ النَّارِ:[غافر/ 43] قطعاً آنچه مرا بسوي آن ميخوانيد، نه دعوت (و حاكميّتي) در دنيا دارد و نه در آخرت و تنها بازگشت ما در قيامت بسوي خداست و مسرفان اهل آتشند!.»
2-وسواس: یکی دیگر از آفات و آسیبهای خانه تکانی آخر سال، وسواس در نظافت و پاکیزگی است. این مریضی شایع و رنج آور، در هر مقطع از زندگی میتواند کانون گرم زندگی را به جهنمی غیر قابل تحمل_ برای خود و دیگران_ تبدیل کند. نظافت و پاکیزگی در واقع رفتاری است که، طراوت و شادابی را به کانون خانه بر میگرداند، این در حالی است که مرض وسواس در تقابل و تضاد جدی با آرامش و راحتی در زندگی است. وسواس، زندگی را بسیار سخت و غیر قابل تحمل می کند، حال آن که هیچ گاه آموزههای دینی و اسلامی سختی و مشقت را برای انسان درخواست نکرده است: «يُريدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْر؛[بقره/185] خداوند، راحتى شما را مىخواهد، نه زحمت شما را.»
3-چشم و هم چشمی: یکی از رفتارهای ناصحیحی که بعضی از خانوادههای متمول به آن گرفتار هستند، این است که خانه تکانی آنان رنگ و بوی اشرافیگری، تفاخر و تکاثر به خود گرفته است، به این معنا که به جای اینکه به نظافت ظاهری خانه مبادرت داشته باشند، به طور کل وسایل زندگی را تعویض و تغییر میدهند، گاهی علت این رفتار ریشه در چشم و هم چشمی خانوادهها نسبت به یکدیگر دارد. مسابقه مصرف گرایی و خودنمایی و فخرفروشی در فرهنگ آیات قرآن کریم به شدت از آن نهی شده است: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَ تَكاثُرٌ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ يَهيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطاماً وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَديدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ؛[حدید/20] بدانيد زندگى دنيا تنها بازى و سرگرمى و تجمّل پرستى و فخرفروشى در ميان شما و افزون طلبى در اموال و فرزندان است، همانند بارانى كه محصولش كشاورزان را در شگفتى فرو مىبرد، سپس خشك مىشود بگونهاى كه آن را زردرنگ مىبينى سپس تبديل به كاه مىشود! و در آخرت، عذاب شديد است يا مغفرت و رضاى الهى و(به هر حال) زندگى دنيا چيزى جز متاع فريب نيست!.»
سخن آخر: برای آغاز یک سال هر چه بهتر، خوب است از پارهای رفتارهای دردسر ساز و اذیت کننده که ریشه در رذایل اخلاقی دارند همچون اسراف، چشم و هم چشمی، دل بشویم و زندگی زیبایی بدور از هر گونه بدرفتاری و زیاده روی را سرآغاز سال جدید قرار دهیم.
پی نوشت ها:
[1]. بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ناشر: دار إحياء التراث العربي، سال چاپ: 1403 ق، ج59، ص291.
[2]. الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، ناشر: دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق. ؛ ج5 ؛ ص567، ح50.
[3]. المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد ، دار الكتب الإسلامية - قم، چاپ: دوم، 1371 ق، ج2 ؛ ص624، ح77.
[4]. کافی، ج 4، ص 53، ح 8.