مرتضی انصاری دزفولی معروف به شیخ انصاری (۱۲۱۴- ۱۲۸۱ ق) از فقیهان بزرگ شیعه در قرن سیزدهم قمری که بعد از صاحب جواهر، مرجعیت عامه یافت.شیخ انصاری را «خاتم الفقهاء والمجتهدین» لقب دادهاند. وی با نوآوری، علم اصول و به دنبال آن، فقه را وارد مرحله جدیدی کرد. کتابهای رسائل و مکاسب مهمترین آثار او هستند. این کتابها از کتابهای درسی حوزههای علمیه شیعی است. علمای بعد از او شاگرد و پیرو مکتب اویند. آثار وی، همچون آثار محقق حلی، علامه حلی و شهید اول، همواره مورد توجه بوده است و محققان بسیاری بر آنها شرح یا حاشیه نوشتهاند.او در سال ۱۲۸۱ق در نجف درگذشت و همانجا دفن شد.
شیخ اعظم مرتضی انصاری در ۱۸ ذیحجه سال ۱۲۱۴ ه. ق، در روز غدیر، در دزفول به دنیا آمد. والدینش به مناسبت روز تولد، او را مرتضی نامیدند[1] از دوران کودکی قرآن و معارف اسلامی را فراگرفت. پس از خواندن قرآن و ادبیات عرب به خواندن فقه و اصول پرداخت و در این دو رشته، در جوانی به درجه اجتهاد رسید[2]
نسب
نسب شیخ مرتضی انصاری به جابر بن عبدالله انصاری، از صحابه محمد، پیامبر اسلام میرسد. شیخ مرتضی فرزند محمد امین بن شمس الدین بن احمد بن نورالدین بن محمد صادق شوشتری است[3] پدرش شیخ محمد امین (متوفی ۱۲۴۸) از مبلغین اسلام و مادرش (متوفی ۱۲۷۹ ه. ق) دختر یکی از علمای عصر خود بودهاند. در کلیه نسخ خطی به جا مانده از آثارش منجمله نسخ خطی موجود در مجلس شورای اسلامی نام وی شیخ مرتضی انصاری شوشتری ذکر شده است. ادعا شده مادر مرتضی انصاری قبل از تولد وی، شبی جعفر صادق را در عالم رؤیا میبیند که قرآنی طلاکاری شده به او داد. معبرین خوابش را و عطای قرآن را به فرزندی صالح و بلندمرتبه تعبیر کردند.[4]
تحصیلات
مرتضی ادبیات عرب و مقدمات را نزد پدرش و دانشوران دزفول گذراند و فقه و اصول و دوره سطح را نزد شیخ حسین انصاری (عموزادهاش) آموخت. او در سال ۱۲۳۲ به همراه پدرش به عتبات (کربلا و نجف) برای تکمیل دروس سفر کرد. شیخ مرتضی چهار سال از درس سید مجاهد و شریف العلماء استفاده کرد. در سال چهارم، شیخ به زادگاهش دزفول بازگشت، اما پس از یک سال در سال ۱۲۳۷ بار دیگر به عتبات بازگشت.
از سال ۱۲۶۲ مرجعیت عامه به آیتالله شیخ محمدحسن صاحب جواهر منتقل شد. در سال ۱۲۶۶ او در لحظات آخر حیاتش در جمع بزرگان شیعه خطاب به شیخ انصاری گفت:«هذا مرجعکم من بعدی: این مرجع شما بعد از من است»[5]
اساتید
شیخ از محضر اساتید متعددی بهره جستهاست که نام چند تن از آنان چنین است:
عموی وی، شیخ حسین انصاری دزفولی (شاگرد صاحب ریاض (سید علی طباطبایی)، تا سن ۱۷ سالگی[6]
سید محمد مجاهد (از شاگردان آیتالله وحید بهبهانی) او در سنین ۱۸سالگی، دو سال تمام از محضر او بهره جستهاست.[7]
شریف العلما مازندرانی;ملا احمد نراقی (صاحب «مستند الشیعه»)، به مدت ۴سال تمام در کاشان;شیخ موسی کاشف الغطا به مدت یک سال;شیخ علی کاشف الغطا، به مدت ۵ سال;شیخ محمدحسن صاحب جواهر (مدت بسیار اندک)[8]
شاگردان
نزد او شاگردان زیادی که شمار آنها را از ۵۰۰ نفر تا ۳۰۰۰ نفر در کتب رجالی و تاریخی ثبت کردهاند، تربیت یافتند. در میان آنان شخصیتهای نامی برجستهای قرار داشتند که از آن جملهاند:
میرزا محمدحسن شیرازی، صاحب فتوای تحریم تنباکو; میرزاسید محمدهاشم خوانساری صاحب مبانی الاصول;حسین محدث نوری. محدث نوری بنیانگذار عقل گرایی شیعه در فرهنگ اسلامی ایران;شیخ جعفر شوشتری;میرزا حبیبالله رشتی، صاحب بدائع الافکار، و رساله اجاره و غصب;شیخ فضلالله نوری;سید حسین کوهکمری تبریزی، صاحب آثار و نشر فراوان و استاد حوزه نجف؛شیخ محمدحسن مامقانی، صاحب کتاب ذرایع الاحکام فی شرح شرائع الاسلام و کتب دیگر؛سید عبدالکریم لاهیجی؛محمد باقر نجفی؛شیخ محمدکاظم خراسانی، صاحب کفایةالاصول.ملا حسینقلی همدانی، شاگرد شیخ و صاحب منظومه حاج ملا هادی سبزواری.میرزا حسین خلیلی تهرانی، مجتهد و صاحب فتوای مشروطیت.شربیانی، مجتهد معروف آذربایجانی.سید جمالالدین اسدآبادی، بنیانگذار وحدت مسلمین و مبارزه علیه استعمار خارجی.میرزا ابوطالب زنجانی.سید ابوالقاسم موسوی خوانساری ازنوادگان سید ابوالقاسم خوانساری (میرکبیر)سید محمدابراهیم بهبهانی.آخوند ملا قربانعلی زنجانی.علامه شیخ مرتضی ریزی.میرزا محمد آشتیانی.حاج آقا رضا همدانی صاحب کتاب مصباح الفقیه متولد همدان ۱۲۵۰ هجری درگذشته در سامراء ۱۳۲۲ هجری[9]
آثار
کتاب رسائل (در علم اصول فقه) معروف به فرائد الاصول.کتاب المکاسب (در خصوص مسائل کسب و تجارت).کتاب الصلاة (در مورد مسائل نماز).کتاب الطهارة.رسالهای در تقیه.رسالهای در رضاع و نشر حرمت آن.رسالهای در قضا میت.رسالهای در مواسعه و مضایقه.رسالهای در عدالت.رسالهای در مصاهره.رسالهای در ملک اقرار.رسالهای در تبیین قاعده لاضرر و لاضرار.رسالهای در خمس.رسالهای در زکات.رسالهای در خلل صلوة.رسالهای در ارث.رسالهای در تیمم.رسالهای در قاعده تسامح.رسالهای در باب حجیت اخبار.رسالهای در قرعه.رسالهای در متعه.رسالهای در تقلید.رسالهای در قطع و جزم.رسالهای در ظن.رسالهای در اصالة البرائه.رسالهای در مناسک حج.حاشیهای بر مبحث استصحاب.حاشیهای بر نجاة العباد (رساله عملیه).کتابی در علم رجال (از وجیزه علامه مجلسی بزرگتر است).تألیفی در اصول الفقه. حواشی بر عوائد نراقی.حاشیهای بر بغیة الطالب.اثبات التسامح فی ادلة السنن.التعادل و التراجیح.رسالهای در تقیه.رسالهای در التیمم الاستدلالی[10].
درگذشت
شیخ انصاری در ۱۸ جمادیالثانی سال ۱۲۸۱ در سن ۶۷ سالگی در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب دفن شد.[11]
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پانویس
[1] کتابخانه طهور.
[2] گلشن ابرار، ص ۳۳۲.
[3] فرهنگ فارسی، دکتر معین.
[4] گلشن ابرار، ص ۳۳۱.
[5] فقهای نامدار شیعه، ص ۳۴۱ و ۳۴۲.
[6] زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص ۱۷۹.
[7] همان، ص ۱۹۰.
[8] همان، ص ۱۸۲.
[9] همان، ص ۱۹۷.
[10] همان، ص ۱۸۸.
[11] حاشیه بر رسائل شیخ انصاری شیخ فضلالله نوری.
نظرات
با سلام و خسته نباشید و عرض تبریک عید سعید غدیر خم
از مطالب زیبا و معنویتان سپاسگزارم.
سلام با توجه به ده مدرک معتبر شیخ مرتضی انصاری شوشتری درست می باشد لطفا اصلاح فرمائید