متکلمان و اندیشمندان اسلامی در تعریف معجزه گفتهاند: «معجزه، امری خارق العاده است كه با اراده خداى متعال از شخص مدّعى نبوت، ظاهر میشود و نشانه صدق ادّعاى اوست.»
یکی از راههای شناخت پیامبران الهی «معجزه» است؛ معجزه در اصطلاح دین داران بار معنایی خاصی دارد، و با آن چه که معمولاً مردم از این لفظ میفهمند متفاوت است. به عنوان مثال افراد برای توصیف وقایع غیر منتظره ــ مانند سقوط هواپیما از ارتفاع ده هزار پایی و زنده ماندن خدمه آن ــ از لفظ معجزه استفاده میکنند، در حالی که معجزهای که در بحث نبوت مطرح است، دارای بار معنایی خاصی است که باید به آن توجه شود. از اینرو در این نوشتار تلاش میشود، تعریف متفکران اسلامی از معجزه مورد تحلیل قرار گیرد.
تعریف معجزه در اندیشه اسلامی
متکلمان و اندیشمندان مسلمان تلاش کردهاند که معجزه را بر اساس غایت و هدفی که دارد تعریف کنند، به همین خاطر این گونه گفتهاند: «معجزه، امری خارق العاده است كه با اراده خداى متعال از شخص مدّعى نبوت، ظاهر میشود و نشانه صدق ادّعاى اوست و با تحدی همراه است.»[1]
این تعریف دارای چهار ویژگی اساسی است که به آنها اشاره میکنیم:
ویژگی اول:
در این تعریف به این نکته اشاره شده است که معجزه پديدهاى خارق العاده است كه از راه اسباب و علل عادى و متعارف، پديد نمىآيد و این نکته نشان میدهد که معجزه ناقض قوانین عرفی مردم است، نه اینکه قوانین جهان هستی از جمله علت و معلول را نقض کند.
ویژگی دوم:
این خرق عادت از سوی خداوند متعال تحقق پیدا کرده است؛ زیرا که برخی از خرق عادات، توسط مرتضان هندی نیز انجام میشود، که قابل آموزش و فراگیری است؛ ولی این امور، قابل آموزش نیست، زیرا که با اذن الهی تحقق پیدا میکند و اختيار آنها به دست افرادى كه ارتباط با خداى متعال ندارند، سپرده نمىشود و از اينروى داراى دو ويژگى اساسى است. اولا قابل تعليم و تعلّم نيست، ثانياً تحت تأثير نيروى قويترى قرار نمىگيرد و مغلوب عاملِ ديگرى واقع نمىشود.[2]
ویژگی سوم:
معجزات پيامبران، نشانه صدق ادّعاى ايشان است، بنابراین هنگامى امر خارق العادهاى «معجزه» ناميده مىشود كه علاوه بر استناد به اذن خاص الهى، به عنوان دليلى بر پيامبرى پيامبران باشد، به همین خاطر کرامتهایی که از سوی اولیای الهی تحقق پیدا میکند، عنوان معجزه بر آن صدق نمیکند، گر چه ممکن است مخالف عادت مرسوم در میان مردم باشد.[3]
ویژگی چهارم:
معجزه همراه با تحدی و مبارزه طلبی است، با این ویژگی نیز «کرامت» از «معجزه» جدا میشود.
البته ویژگیهایی دیگر نیز برای معجزه از دیدگاه اندیشمندان اسلامی بیان شده است که همگی در راستای غایت و هدف معجزه است، ویژگیهایی مانند اینکه معجزه مقدم بر ادعای نبوت نباشد و مطابق با ادعای معجزه کننده باشد و ....[4] ولی آن چه که در این نوشتار به آن اشاره شد از مهمترین ویژگیهای معجزه است.
___________________________________________
پینوشت
[1]. آموزش عقاید، آیت الله مصباح یزدی، نشر بين الملل سازمان تبليغات اسلامى، 1384، ص 220؛ الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل، آیت الله سبحانی، المركز العالمی للدراسات الإسلاميه، 1412 ق، ج3، ص 69.
[2]. آموزش عقائد، همان ص 221.
[3]. همان،ص222.
[4]. فرهنگ علم كلام، احمد خاتمى، انتشارات: صبا، سال چاپ: 1370 ش، ص207.