پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) هدیه دادن را با توجه به انگیزه شخص انجام دهنده آن، به سه دسته تقسیم کرده و فرمودند: «هديه بر سه گونه است: هديه جبرانى، هديه رشوه اى و ظاهر کارانه، و هديه به خاطر خداوند است.»الكافی، كلينى، ج2، ص84.
اسلام دینی است که برای تمامی عرصه ها و ابعاد زندگی انسان برنامه دارد. این جامعیت به حدی است که اسلام از ظواهر اعمال بندگان هم فراتر رفته و برای نیت و انگیزه اعمال هم، برنامه هایی خاص دارد. یکی از این نکات، توجه دادن افراد به نیت کاری است که می خواهند انجامش دهند. ضرورت توجه به نیت و انگیزه عمل به حدی است که روایاتی در این زمینه وجود دارد که حتی نیت مومن را از عمل او برتر دانسته است. پیامبر اسلام(صلی الله و علیه وآله) فرمودند:
«نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ وَ نِيَّةُ الْكَافِرِ شَرٌّ مِنْ عَمَلِهِ وَ كُلُّ عَامِلٍ يَعْمَلُ عَلَى نِيَّتِهِ [1] نيت مؤمن بهتر از عمل او، و نيت كافر بدتر از عمل اوست و هر كس مطابق نيت خود عمل مى كند.» روایت در بیان اهمیت نیت، در انجام کار است. و این ضرورت به حدی است که شخصیت انسان، تحت تاثیر نیت فاعل عمل است. حال تصور کنیم شخصی عمل خیری را مدتی طولانی بدون نیت خیر انجام دهد، قطعا این شخصیت به خاطر آن نیت های غیر خالص، مورد تاثیر است و نمی تواند به مراتب بالای انسانیت و کمال راه یابد.
با این توضیح و با توجه به فرا رسیدن ایام عید نوروز، و افزایش عیدی و هدیه دادن افراد به یکدیگر، جا دارد کمی در مورد انواع نیت هایی که فرد در موقع هدیه دادن، از آنها استفاده می کند، توضیح دهیم تا ان شا الله، با دقت بیشتر از نیت های زیبا و برتر استفاده کنند.
انواع نیات افراد در هدیه دادن
پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) هدیه دادن را با توجه به انگیزه شخص انجام دهنده آن، به سه دسته تقسیم کرده و فرمودند: «الْهَدِيَّةُ عَلَى ثَلَاثَةِ أَوْجُهٍ هَدِيَّةُ مُكَافَأَةٍ وَ هَدِيَّةُ مُصَانَعَةٍ وَ هَدِيَّةٌ لِلَّهِ (عَزَّ وَ جَل) [2] هديه بر سه گونه است: هديه جبرانى، هديه رشوه اى و ظاهر کارانه، و هديه به خاطر خداوند (عزّ و جلّ) است.»
1- هدیه جبرانی
این نوع هدیه دادن در قبال و جبران هدیه ای است که برای شخص آورده شده است. در جای جای سرزمین ما این رسم بوده و هست. چه در عروسی ها و چه در جشن ها، رسم است وقتی کسی یک هدیه برای شخص آورد، آن شخص هم در همان مناسبت یا مناسبتی دیگر، آن هدیه را جبران می کنند. این نوع هدیه دادن مذموم و مورد نفی اسلام نیست و در مواقعی نوعی کمک به افراد در ازدواج و موارد دیگر است. اما آن حس بازگشت هدیه و جبران شدنش نوعی در نیت شخص دخیل است و با این نیت هدیه می دهد تا دوباره جبران شود و یا می گویند: اگر زیاد هدیه بدهیم دوباره برایمان همین مقدار را میاورند و پس ضرری نمی کنیم و بوی نوعی معامله از این نوع هدیه بر میاید. پس بهتر در نیت هدیه این جبران و برگشت هدیه را دخیل نکنیم. لذا حضرت علی(علیه السلام) فرمود: «أَهْدِ إِلَى مَنْ لَا يُهْدِي إِلَيْك [3] به كسى كه به تو هديه نمى دهد، هديه بده.»
2- هدیه برای رشوه
متاسفانه این نوع هدیه هم در جامعه ما وجود دارد و افراد به بهانه هدیه و تشکر و کار راه انداختن به بعضی از افراد که در پست های حساسی هستند، رشوه می دهند و اسمش را هدیه می گذارند. لذا در روایات [4] بسیار شخص رشوه دهند و رشوه گیرنده مورد لعن خداوند قرار گرفته اند و از رحمت خداوند دور شده اند. پس مراقب باشیم که با عوض کردن عنوان گناه و به بهانه های مختلف خود را گرفتار نفرین و عذاب خداوند نکنیم.
3- هدیه برای رضای خداوند
یکی از بهترین اعمال و کارها، عمل خالص و برای خداوند انجام دادن است که بسیار مورد تایید خداوند در قرآن قرار گرفته است. در احوالات بزرگان و عرفا هم این سیره کار برای خدا بسیار بوده است. در احوالات شیخ رجبعلی خیاط نقل می کنند که این جمله را زیاد تکرار می کردند: «هر سوزنی براي غير خدا زدم به دستم فرو رفت.»[5] پس بهتر هست انسان همه کارهایش برای خدا باشد و از مردم هیچ چشم داشتی نداشته باشند. خصوصا اگر این کار خیر هدیه دادن به دیگران باشد، زیرا اگر خالص نباشد انسان را متوقع بار میاورد.
لذا جناب حافط چنین سرود:
«تو بندگی چو گدایان به شرط مزد مکن
که خواجه خود روش بنده پروری داند.»[6]
نتیجه:
با توجه به ضرورت نیت در انجام اعمال برای فرد مومن، باید دقت بیشتری در انجام افعال خود داشته باشیم. در هدیه دادن هم باید سعی کنیم بهترین نیت که، انجام کار برای خدا است را انتخاب کنیم.
______________________________
پی نوشت:
[1]. الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، تاريخ وفات مؤلف: 329 ق، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، موضوع: كتب اربعه، زبان: عربى، تعداد جلد: 8، ناشر: دار الكتب الإسلامية، مكان چاپ: تهران، ج2، ص84.
[2]. الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، تاريخ وفات مؤلف: 329 ق، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، موضوع: كتب اربعه، زبان: عربى، تعداد جلد: 8، ناشر: دار الكتب الإسلامية، مكان چاپ: تهران، ج5، ص142.
[3]. ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، تاريخ وفات مؤلف: 381 ق، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، موضوع: كتب اربعه، زبان: عربى، تعداد جلد: 4، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ج3، ص 300.
[4]. شهر حدیث.
[5]. سایت پرسمان.
[6]. دیوان حافظ، غزلیات، غزل شماره 177، گنجور.
