- شناخت نعمت‌های الهی و به جا آوردن شکر نعمت راهکار افزایش موهبت‌های الهی در زندگی است.
آن چیزی که باعث آسایش، خیر و خوشی در زندگی می‌شود و سبب رفاه است را؛ نعمت گویند. [۱] هر انسانی به دنبال این است که زندگی‌اش پر نعمت و روزی باشد. به دست آوردن نعمت‌های بیشتر در زندگی خواسته همه افراد است. در زندگی توأم با ایمان، منشأ نعمت‌ها، خداست و برای کسب نعمت‌های بیشتر باید از فرمول الهی استفاده کرد. در این یادداشت به راهکاری مهم برای کسب و نگهداری نعمت‌ها در حدیث امام جواد(علیه‌السلام) می‌پردازیم.
افزایش نعمت‌ها با قدرشناسی
شکرگزاری در برابر نعمت‌ها، مواهب الهی را در زندگی ما بیشتر و بیشتر می‌کند. همچنانکه حضرت محمد بن علی الجواد(علیه‌السلام) فرمودند: «مَا شَكَرَ اللَّهَ أَحَدٌ عَلَى نِعْمَةٍ أَنْعَمَهَا عَلَيْهِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ بِذَلِكَ الْمَزِيدَ قَبْلَ أَنْ يُظْهِرَ عَلَى لِسَانِهِ[۲] شکرگزاری نکرد بنده‌ای خدا را به علت نعمتی که به او داده شده مگر اینکه خداوند واجب کرد که نعمتش را بیشتر کند قبل از آنکه شکر الهی بر زبان بنده جاری شود.» در این حدیث حضرت بیان کردند که قبل از آنکه زبان بنده حمد و ستایش الهی را بگوید؛ خداوند دستور زیاد شدن نعمت‌ها را می‌دهد.
بسیار قدرناشناسی است که در مقابل نعمت‌های خداوند، زبانی شکرگزار نداشته باشیم. از این قدرنشناسی، امام نهم ما شیعیان به عنوان گناه یاد کرده و فرمودند: «نِعْمَةٌ لَا تُشْكَرُ كَسَيِّئَةٍ لَا تُغْفَر[۳] نعمتی که برای آن تشکر صورت نگیرد؛ مانند گناهی نابخشودنی است.» اما برای شکر نعمت، نیاز است نعمت‌ها را شناخت و از وجود آنها آگاه شد و غفلت نکرد.
امام جواد(علیه‌السلام) و شتربان
در سفری که امام از مدینه به کوفه آمدند به عنوان مزد به شتربان ۴۰۰ دینار دادند. امام وقتی غفلت شتربان را از شکر الهی دیدند؛ فرمودند: «سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ لَا يَنْقَطِعُ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى يَنْقَطِعَ الشُّكْرُ مِنَ الْعِبَاد[۴] سبحان الله، آیا نمی‌دانی که زیاد شدن نعمت الهی قطع نمی‌شود مگر آنکه شکرگزاری بندگان قطع شود.» امام از ناسپاسی شتربان ناراحت شده و وظیفه شکرگزاری در برابر نعمت‌ها را به وی یادآور شدند. وظیفه‌ای که اگر درست انجام شود؛ شاهد بارش نعمت‌های گوناگون در زندگی و زیاد شدن آنها خواهیم بود.
اهمیت شناخت نعمت‌ها
برای عمل به حدیث امام جواد(علیه‌السلام) و انجام وظیفه در برابر نعمت‌های خداوند، می‌بایست ابتدا نعمت‌ها را شناخت. از این رو سفارش به شناخت نعمت‌های الهی همواره سفارش پیشوایان دینی بوده است. قرآن این سفارش حضرت موسی(علیه‌السلام) را اینگونه روایت کرده است: «وَ إِذْ قَالَ مُوسىَ لِقَوْمِهِ يَقَوْمِ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَعَلَ فِيكُمْ أَنبِيَاءَ وَ جَعَلَكُم مُّلُوكاً وَ ءَاتَئكُم مَّا لَمْ يُؤْتِ أَحَدًا مِّنَ الْعَالَمِين[مائده/۲۰] و موسى به قوم خود گفت: اى قوم من، نعمتى را كه خدا بر شما ارزانى داشته است ياد كنيد، كه از ميان شما پيامبران پديد آورد و شما را صاحبان اختيار خويش کردو به شما چيزهايى عنايت كرد كه به هيچ يك از مردم جهان عنايت نكرده است.» در این آیه علاوه بر آنکه حضرت موسی لزوم یادآوری نعمت‌های الهی را بیان کردند؛ برخی از نعمت‌های خدا را نیز ذکر کردند. نعمت‌هایی که هم مادی و هم معنوی است: پادشاهی در زمین و بعثت انبیاء.
قرآن کریم لزوم یادآوری نعمت‌ها را سفارش پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز دانسته و بیان داشته است: «وَ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ مِيثَاقَهُ الَّذِى وَاثَقَكُم بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا[مائده/۷] نعمتى را كه خدا به شما داده است، و پيمانى را كه با شما بسته است، بدان هنگام كه گفتيد شنيديم و فرمانبردارى كرديم، ياد آوريد.» در این آیه بحث تنها درباره نعمت‌های معنوی است. نعمتی که علامه طباطبایی در تفسیرش آن را اینگونه معرفی کرده است: «(نعمت در آیه) مواهب جميله‌اى است كه خداى تعالى در سايه اسلام عطا کرده است... ممكن هم هست كه بگوئيم منظور از نعمت، حقيقت اسلام است، چون اسلام منشأ همه نعمت‌ها و بركات است، هر نعمتى را كه ريشه‌يابى كنيم بالاخره به اسلام منتهى مى‌شويم[۵].» پس اسلام نعمت الهی است که بر ما منت نهاده شده و ما از آن بهره‌مند شدیم. برای تقویت و تعالی مرتبه ایمانی خود نیز لازم است شکر این نعمت را به جا آوریم.
نعمت‌ها در راستای برترین عطای الهی
برآورده شدن حاجت‌ها همواره به عنوان نعمت شناخته شده‌اند. اما چه بسا حاجت و نیازی بر طرف نشود و در این بر طرف نشدن، نعمت الهی وجود داشته باشد. نعمت‌ها همانگونه که باید سبب زندگی بهتر دنیوی ما شوند؛ می‌بایست با اولویتی بیشتر سعادت اُخروی ما را تأمین کند. بهترین نعمت و عطای الهی را حضرت محمد تقی(علیه‌السلام) در حدیثی اینگونه معرفی کردند: «الْحَوَائِجُ تُطْلَبُ بِالرَّجَاءِ وَ هِيَ تَنْزِلُ بِالْقَضَاءِ وَ الْعَاقِيَةُ أَحْسَنُ عَطَاءٍ[۶] حاجت‌ها با آرزومندی خواسته می‌شود و با حکم الهی برآورده می‌شود و(حُسن) عاقبت بهترین هدیه است.» در این روایت امام جواد عاقبت به خیری را بهترین عطا و هدیه الهی معرفی کردند. پس اگر حاجتی برآورده نشد؛ باید این را هم از نعمت‌های خدا دانست؛ نعمتی در راستای عاقبت به خیری ما.
کلام آخر
شناخت نعمت و شکرگزاری برای وجود آنها راهکار زیاد شدن نعمت‌های الهی در زندگی ماست. اما باید توجه داشت گاهی نداشته‌ها نیز نعمت‌های الهی‌اند برای کسب سعادت ابدی و عاقبت به خیری.
پی‌نوشت
[۱] التحقيق في كلمات القرآن الكريم، مصطفوى، حسن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تهران، ۱۳۶۸ ش، ج۱۲، ص۱۷۷.
[۲] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر، حلوانى، حسين بن محمد بن حسن بن نصر، مدرسة الإمام المهدي(عج)، قم، ۱۴۰۸ ق، ص۱۳۷.
[۳] همان.
[۴] تحف العقول، ابن شعبه حرانى، حسن بن على، جامعه مدرسين حوزه علمیه قم، ۱۳۶۳ش، ص۴۵۷.
[۵] الميزان فى تفسير القرآن، طباطبايى سيد محمد حسين، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۷ ق، ج۵، ص۲۳۱.
[۶] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر، ص۱۳۶.