عقل برای راهنمایی انسان به سمت خوبی‌ها آفریده شده است و هنگامی‌که در چنگال هوا و هوس اسیر باشد و نتواند در جایگاه خود باشد، بی‌عداتی رخ داده است که امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) آن را بر طرف می‌کند و عدالت عقلانی را بر قرار می‌نماید.
یکی از گرفتاری‌های مهم جوامع بشری در طول تاریخ، ظلم و ستم در ابعاد مختلف آن بوده است. رفتار انسان‌ها نسبت به هم‌نوعان خود به دور از عدالت بوده و امکانات و مزایا و مواهب مختلف زندگی بین بشر عادلانه تقسیم نشده است. البته این مسئله مربوط به دوران گذشته نیست و این ظلم و بیدادگری در آخرالزمان به اوج خود می‌رسد، به‌گونه‌ای که در هیچ دورانی این شدت از بی‌عدالتی سابقه نداشته است. در چنین شرایطی است که خداوند امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را برای هدایت جامعه و نابودی ظلم و ستم می‌فرستد.[1]
یکی از دست‌آوردهای مهم حکومت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) گسترش عدالت به معنای واقعی کلمه و تمام جوانب زندگی انسان است، به‌گونه‌ای که تا آن زمان، عدالت را با چنین کیفیتی درک نکرده است؛ و در اثر گسترش عدالت، صفا و صمیمیت نیز به زندگی انسان‌ها باز می‌گردد، زیرا علت بسیاری از کینه‌ها و کدورت‌ها در جامعه، نبود عدالت میان افراد است. شاید روایتی پیدا نشود که درباره امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) یا وصفی از اوصاف ایشان سخن گفته باشد، ولی به گسترش عدالت و رفع ظلم از زمین اشاره نکرده باشد.[2] حضرت مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) عدالت را طوری در جامعه جاری می‌کند که همانند سرما و گرما فضای جامعه را فرا می‌گیرد.[3]
باید دانست که عدالت مهدوی تنها در بعد اجتماعی و اقتصادی نیست، بلکه عدالت در تمام ابعاد فردی، اجتماعی، مادی، معنوی و ... به اجرا در می‌آید که یکی از این موارد عدالت در امور عقلانی جامعه انسانی است که ما در این نوشتار به آن می‌پردازیم.
عدالت عقلانی
یکی از مهم‌ترین زمینه‌های ظلم و بی‌عدالتی در جوامع بشری، متابعت از هوای نفس و عقلانی نبودن رفتارهای انسان است؛ یعنی بر اثر حاکمیت هوا و هوس در وجود انسان و اسارت عقل در دست خواهش‌های نفسانی، سرتاپای وجود بشر را فتنه و ظلم فرا می‌گیرد و تعادل وجودی بشر به هم می‌ریزد و افکار و رفتارهای نامتعادل از او سر می‌زند، با ظهور امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و تعالیم گسترده حضرت، عقل‌ها کامل شده و از اسارت هوا و هوس نجات می‌یابد و تمام گرایش‌های وجودی انسان، با امامت و فرماندهی عقل، اداره می‌شود. به‌عبارت‌دیگر در اثر تلاش‌های هدایت‌گرانه امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) این عقل انسان است که زمام امور هر فرد را در اختیار می‌گیرد و انسان‌ها بر اساس عقل خود راه هدایت را در پیش می‌گیرند و با حاکم شدن عقل و خرد بر انسان‌ها، امکان اجرای عدالت در تمام ابعاد زندگی انسان ممکن می‌شود.
هنگامی‌که حضرت ظهور کند بر اثر هدایت و ارشادات ایشان نه تنها عقل و خرد، بلکه تمام استعدادهای دورنی هر انسانی شکوفا می‌شود و در مسیر کمال قرار می‌گیرد و اخلاق انسان به عالی‌ترین درجه کمال می‌رسد و دریافت این نوع از هدایت، باعث می‌شود که افراد از درون ذهن خود و با تأیید عقل خود به سوی عدالت و فضایل اخلاقی سوق داده شوند.
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «حضرت مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) خواسته‌ها و اندیشه‌ها را تابع هدایت وحی و قرآن می‌کند. هنگامی‌که مردم هدایت را تابع هوا و هوس‌های خویش قرار داده‌اند، او آراء و عقاید را بر قرآن عرضه می‌کند، پس از آنکه بشر نظریه‌ها و عقاید گوناگون خود را را بر قرآن تحمیل کرده‌اند.» [4] به این ترتیب یکی از موانع مهم گسترش عدالت برداشته می‌شود و جامعه بشری با آغوش باز حکومت و عدالت حضرت را پذیرا می‌شود. زیرا در طول تاریخ مشکل حکومت‌های الهی در اجرای عدالت، عدم تکامل عقلی و فکری بشر بوده است و اگر عقل معتدل شود او را از درون به سوی خیر و سعادت هدایت می‌کند.
سخن آخر
اگر چیزی در جای مخصوص خود قرار نگیرد و یا به چیزی که استحقاقش را دارد نرسد؛ بی‌عدالتی رخ داده است. خداوند متعال عقل را آفرید تا راهنمای بشر باشد و اگر همین عقل در چنگال هوا و هوس اسیر شد، مصداق بی‌عدالتی است و لازم است تا در جایگاه واقعی خود قرار بگیرد. در دوران پس از ظهور، حضرت آن چنان همه چیزها و همه کارها را در جایگاه مناسب خود قرار می‌دهد و به انجام می‌رساند که از حضرت در روایات به عین عدل مورد انتظار تعبیر شده است. زیرا در زمان او تمام زمینه‌هایی که سبب گسترش ظلم و بی‌عدالتی در جهان است برچیده می‌شود و به جای آن زمینه‌های عدالت و دادگستری در تمام ابعاد پدید می‌آید حتی در کوچک‌ترین کارهای مربوط به جامعه هم عدالت اجرا می‌شود. عقل انسان نیز در همین دوره از چنگال هوا و هوس آزاد می‌شود و جایگاه واقعی خود را پیدا می‌کند و در حقیقت به عدالت می‌رسد و به این ترتیب عدالت عقلانی در حکومت حضرت شکل می‌گیرد که این مهم یکی از مهم‌ترین دست‌آوردهای حکومت مهدوی است که برکات فراوانی مانند سرعت بخشیدن به امر هدایت را به ارمغان می‌آورد.
برای مطالعه بیشتر به این کتاب‌ها مراجعه نمایید.
1. «مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم» اثر مرحوم آیت‌الله سید محمدتقی موسوی اصفهانی.
2. « مهدویت رویکردها و چالش‌ها» نوشته مهدی مهریزی.
3. «حضرت مهدی (عج) در روایات شیعه و اهل سنت» اثر احمد علی طاهری.
4. «کمال الدین و تمام النعمه» اثر شیخ صدوق.
_____________________________
پی‌نوشت
[1]. معجم احادیث الامام المهدی(عج)، علی کورانی و همکاران، موسسه المعارف الاسلامی، ج1، ص83.
[2]. برای نمونه بنگرید به: مسند احمد، احمد بن حنبل، دار صادر، بیروت، ج3، ص37، 52، المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، تحقیق یوسف مرعشلی، دار المعرفه، بیروت، ج4، ص504، کنزالعمال، متقی هندی، تحقیق شیخ بکری حیانی و همکاران، موسسه الرساله، بیروت، ج14، ص273، بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، موسسه الوفاء، بیروت، ج52، ص172.
[3]. بحارالانوار، همان، 362.
[4]. شرح نهج البلاغه، ابن أبي الحديد، تحقیق، محمد ابوالفضل ابراهیم، ناشر: مكتبة آية الله المرعشي النجفي، چاپ اول، قم، 1404ق، ج9، ص39.