- معجزه، کارهایی خارق العاده است که برای اثبات نبوت رخ می‌دهد. خداوند حضرت عیسی(علیه‌السلام) را با معجزه‌ای الهی متولد ساخت و وی در همان گهواره مردم را به خداوند دعوت کرد.
یکی از معجزات بزرگی که در تاریخ بشریت رخ داده، مسئله میلاد حضرت عیسی(علیه‌السلام) است. ولادتی که از مادری پاکدامن و البته دوشیزه به نام حضرت مریم(سلام‌اله‌علیها) صورت گرفته و مورد بُهت و حیرت عمومی شد. در این یادداشت به بیان این اعجاز الهی می‌پردازیم.
واژه‌شناسی و تعریف معجزه
عجز به معنای ناتوانی است و معجزه از این کلمه گرفته شده است. بیان لغوی، معجزه را كار ناممكن و غير طبيعى دانسته‌اند كه انسان نتواند مانند آن بياورد.[۱] در اصطلاح دینی و کلامی، به کار خارق العاده‌ای که همراه با ادعای نبوت و مبارزه طلبی باشد و کسی توان مقابله با آن را نداشته باشد؛ معجزه گفته می‌شود.[۲] به بیان دیگر، آن کاری که خارق العاده است و با عنایت و اذن خاص الهی صورت گرفته و هدف از آن اثبات مقامی الهی و مقدس است؛ معجزه گویند. این پدیده شکست ناپذیر است و همراه تحدی و مبارزه طلبی روی می‌دهد.[۳]
امام صادق(علیه‌السلام) درباره معجزه فرمودند: «الْمُعْجِزَةُ عَلَامَةٌ لِلَّهِ لَا يُعْطِيهَا إِلَّا أَنْبِيَاءَهُ وَ رُسُلَهُ وَ حُجَجَهُ لِيُعْرَفَ بِهِ صِدْقُ الصَّادِقِ مِنْ كَذِبِ الْكَاذِب[۴] معجزه علامتی است الهی که آن را به کسی عطا نمی‌کند مگر انبیاء و پیامبران و حجت‌هایش تا به وسیله آن راستگویی راستگویان از دروغ دروغگویان شناخته شود.»
در قرآن کریم نیز از معجزات با عنوان‌های آیت و بینه یاد شده است. مثلاً خداوند فرموده است: «أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ[آل عمران/۴۹] در حقيقت من از جانب پروردگارتان برايتان معجزه اى آورده ام من از گِل براى شما[چيزى] به شكل پرنده می‌سازم آنگاه در آن می‌دمم پس به اذن خدا پرنده اى می‌شود.» در این آیه، حضرت عیسی از معجزات خویش برای مردم سخن گفته و از آن با لفظ آیت یا نشانه یاد کرده است. در ادامه معجزه ولادت حضرت مسیح(علیه‌السلام) را بیان می‌کنیم.
ولادتی همراه با اعجاز
خداوند در قرآن از وحی خویش به حضرت مریم(سلام‌الله‌علیها) پرده برداشته و کلام خویش را اینگونه بازگو کرده است: «يا مَريمُ إنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنهُ اسمُهُ المَسيحُ عِيسَي ابنُ مَريمَ وَجيِهاً فِي الدُّنيا وَ الآخِرَةِ و مِنَ المُقَرَّبينَ[آل عمران/۴۵] اي مريم! خدا تو را به كلمههاي از جانب خودش بشارت می‌دهد كه نامش مسيح، عيسي بن مريم است؛ در حالي كه در دنيا و آخرت آبرومند و از مقرّبان الهي است.» در این آیه خداوند بشارت بر تولد حضرت مسیح را به مادر بزرگوار ایشان داده است. درست است که هر بانویی با شنیدن خبر بارداری و مادر شدن، خوشحال می‌شود و این نوع خبر را یک بشارت می‌دانند ولی برای حضرت مریم این، یک بشارت ویژه بود. حضرت مریم بانوی عفیفه‌ای بود که هرگز ازدواج نکرده بود. از این رو وقتی خداوند به وی بشارت حضرت عیسی را داد و حضرت جبرائیل خبر از بخشیده شدن پسری را به وی اعلام کرد؛ حضرت مریم بسیار متعجب گشت و فرمود: «قَالَتْ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيًّا[مریم/۲۰] گفت چگونه مرا پسرى باشد با آنكه دست بشرى به من نرسيده و بدكار نبوده ام.» در جواب این سخن حضرت مریم، جبرائیل عرض کرد: «قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَقْضِيًّا[مریم/۲۱] گفت [فرمان] چنين است پروردگار تو گفته كه آن بر من آسان است و تا او را نشانه اى براى مردم و رحمتى از جانب خويش قرار دهيم و [اين] دستورى قطعى بود.»
این تعجب، عجیب نیست؛ زیرا خداوند می‌خواهد کاری خارق العاده انجام دهد و آن را نشانه‌ای برای پیامبری و حقانیت پیامبر تازه متولد شده، قرار دهد. البته اتفاقات خارق العاده در ولادت حضرت عیسی به اینجا ختم نشد و امام صادق(علیه‌السلام) در حدیثی فرمودند: «إِنَّ مَرْيَمَ حَمَلَتْ بِعِيسَى تِسْعَ سَاعَاتٍ كُلُّ سَاعَةٍ شَهْراً[۶] همانا مریم تنها نه ساعت به حضرت عیسی باردار بود و هر ساعت به اندازه یک ماه برایش بود.» این مطلب در تفاسیر روایی ما نیز وجود دارد؛ مثلاً در تفسیر قمی آمده است: «فَنَفَخَ فِي جَيْبِهَا فَحَمَلَتْ بِعِيسَى ع بِاللَّيْلِ- فَوَضَعَتْهُ بِالْغَدَاةِ وَ كَانَ حَمْلُهَا تِسْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ- جَعَلَ اللَّهُ لَهَا الشُّهُورَ سَاعَات[۷] پس در گریبان او دمیده شد و در شب به عیسی حامله شد و در روز پس از نه ساعت بارداری، وضع حمل کرد. خداوند برای حضرت مریم هر ساعت را به اندازه یک ماه قرار داد.»
خارق العاده بودن تولد حضرت عیسی(علیه‌السلام) نظرها را به وی جلب می‌کرد، برخی برای دیدن و اطلاع از قضیه و برخی برای تهمت، طعنه و دشمنی با حضرت مریم و حضرت زکریا(علیهماالسلام) به ماجرای تولد این فرزند آسمانی پرداختند. این جلب توجه با پاسخی که خود حضرت عیسی از گهواره به آنها داد؛ تکمیل شد و به این صورت بود که پیامبری خویش را اعلام و سندی برای پاکدامنی مادر و تبارش شد. قرآن سخن حضرت مسیح را اینگونه بازگو کرده است: «قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا[مریم/۳۰] [كودك] گفت: منم بنده خدا به من كتاب داده و مرا پيامبر قرار داده است.» با آن تولد شگفت انگیز و این سخنان در گهواره بود که معجزات عیسوی آغاز شد و آغازی بود برای اعلام نبوت و پاک کردن آیین حضرت موسی(علیه‌السلام) از انحرافات.
پاسخی به یک شبهه
برخی می‌گویند اگر کار خارق العاده، اعجاز است؛ چرا خداوند یک مرد را باردار نکرده؟ مثلاً چرا حضرت یوسف را برای اثبات پیامبری‌اش از یک مرد متولد نکرده است؟ در پاسخ باید گفت که خداوند بر هر کاری قدیر و تواناست و در قرآن آمده است: «يَخْلُقُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ[نور/۴۵] خدا هر چه بخواهد مىآفريند در حقيقت خدا بر هر چيزى تواناست.» اثبات این سخن الهی را در خلقت حضرت آدم(علیه‌السلام) می‌توان دید که وی را بدون دخالت هیچ پدر یا مادری خلق کرده است. اما اینکه در هر عصر و موقعیتی چه معجزه‌ای رخ دهد بستگی به شرایط آن عصر و زمان دارد؛ وسعت سحر در عصر موسى بن عمران(علیه السلام)، و پیشرفت طبّ در عصر مسیح(علیه السلام) هر کدام ایجاب مى کرد که معجزات آنها چنان باشد که پیشرفته ترین علوم و دانش هاى زمان در مقابل آن عاجز بماند. همانند معجزه حضرت محمد(صلی‌اله‌علیه‌وآله) که قرآن بود و در اوج فصاحت و بلاغت عربی نازل شد و همه آن عصر را مبهوت ساخت به نوعی که آن را خارق العاده برشمردند، در مقابل آن ناتوان شدند و نتوانستند مانند آن بیاورند[۸]. بنابراین اگر کسی شرایط عصر هر پیامبری را مطالعه کند دیگر این نوع پرسش‌ها و شبهات را مطرح نمی‌سازد.
کلام آخر
دست قدرت خداوند برای اثبات پیامبری انبیاء، در هر عصری به گونه‌ای نمایان شده است. روزی با بیرون آمدن شتر از دل کوه، روزی با اژدها شدن عصا، روزی با زنده کردن مردگان و روزی با کلامی اعجاب انگیز به نام قرآن. به هر حال معجزات با توجه به عصر پیامبران بوده و نمی‌توان پرسید که چرا پیامبری صاحب معجزات دیگری نبوده است.
پی‌نوشت
[۱] فرهنگ ابجدى، بستانى، فؤاد افرام، ناشر: انتشارات اسلامي، تهران،تاریخ چاپ: ۱۳۷۵ ش، ص۸۳۸.
[۲] النکت الاعتقادیه، شیخ مفید، ناشر:الموتمر العالمی، قم، تاریخ چاپ: ۱۴۱۳ق، ص۳۵.
[۳] کشف المراد فی شرح تجرید العتقاد، حلی، حسن بن یوسف، ناشر:مکتبه مصطفوی، قم، ص۲۷۰.
[۴] علل الشرائع، ابن بابويه، محمد بن على، ناشر: كتاب فروشى داورى، قم، تاریخ چاپ: ۱۳۸۵ ش / ۱۹۶۶ م، ج۱، ص۱۲۲.
[۵] الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب، ناشر: اسلامیه، تهران، تاریخ چاپ:۱۴۰۷ ق، ج۸، ص۳۳۲.
[۶] وسائل الشيعة، شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، قم،تاریخ چاپ: ۱۴۰۹ ق، ج۲۱، ص۳۸۲.
[۷] تفسير القمي، قمى، على بن ابراهيم، دار الكتاب، قم، ۱۴۰۴ ق، ج۲، ص۴۹.
[۸] رک: پيام قرآن، مكارم شيرازى، ناصر، ناشر: دار الكتب الاسلاميه، تهران، تاریخ چاپ: ۱۳۸۶ ش،ج۷ ،ص ۲۸۵.