اذعان برخی از عالمان اهل سنت به تولد حضرت مهدی(عج)

مهدویت و اعتقاد به منجی، نزد همه فرق اسلامی جزء اصول مسلّم و پذیرفته شده‌‌ی مسلمانان است و حتی وهابیت تندرو نیز به اصل مهدویت معتقدند؛ از این‌رو میان فرق اسلامی در پذیرش اصل مهدویت هیچ اختلافی وجود ندارد و تنها اختلاف در فروعات این مساله و تبیین مصداق «مهدی موعود» است.  
بنابراین تنها تفاوت میان دیدگاه شیعه و سنی، در زمینه مهدویت، فروعات آن و تعیین مصداق مهدی موعود است؛ چراکه شیعه قائل است مهدی موعود فرزند امام حسن عسکری(علیه‌السلام) است که در قید حیات است و در پسِ پرده‌ی غیبت حضور دارد، ولیکن اکثریت اهل سنت بر این اعتقادند که مهدی موعود هنوز متولد نشده و تولد و ظهور منجی، در آخر الزمان اتفاق خواهد افتاد؛ از این‌رو اهل سنت در مواجهه و تقابل با اعتقاد شیعه در موضوع مهدویت چند دیدگاه عمده مطرح کرده‌اند:

دیدگاه اول: امام حسن عسکری(علیه‌السلام) عقیم بوده و فرزندی از خود باقی نگذاشته که «ابن حزم» چنین معتقد است.[1] و امروزه نیز برخی از وهابی‌ها پیرو دیدگاه وی هستند.
دیدگاه دوم: امام حسن عسکری(علیه‌السلام) صاحب فرزندی به نام «محمد بن الحسن العسکری(علیهماالسلام)» شده که نزد شیعه همان مهدی موعود محسوب می‌‌شود، اما او در نزد اهل سنت مهدی موعود نیست و برخلاف اعتقاد شیعه، او مرده است.

اما دیدگاه سومی نیز وجود دارد که تعداد اندکی از عالمان اهل سنت قائل به آن هستند و موافق رویکرد شیعه است؛ یعنی معتقدند امام حسن عسکری(علیه‌السلام) صاحب فرزندی است به نام محمد بن الحسن(علیهماالسلام) که همان مهدی موعود است و هم اکنون نیز زنده و در پسِ پرده‌ی غیبت قرار دارد.[2] بحث از این دیدگاه را موکول به مقاله دیگری می‌کنیم. و آنچه در این مقاله در صدد بیان آنیم بحث از دیدگاه دوم است.

دیدگاه دوم گرچه به تولد حضرت اذعان کرده، ولی دو تفاوت نظری با دیدگاه شیعه دارد: 1. حضرت مرده است. 2. وی مهدی موعود نیست. گر چه از نظر این دیدگاه، محمد بن الحسن العسکری(علیهماالسلام) همان مهدی موعود نیست، ولیکن اعتراف آنان به تولد حضرت، سخن شیعه را بر عقیم نبودن امام حسن عسکری(علیه‌السلام) اثبات می‌کند و نیز اثبات می‌کند که «محمد بن الحسن العسکری‌» که شیعه ادعا می‌کند او مهدی موعود است متولد شده است.

از این‌رو در این مقاله به سخنان افرادی که به تولد حضرت محمد بن الحسن العسکری(علیهماالسلام) اعتراف کردند اشاره می‌کنیم:

1. اذعان ذهبی(م748ق) به تولد حضرت
شمس الدین ذهبی در «سیر اعلام النبلاء» در ترجمه کلمه «المنتظر» می‌نویسد: «ابوالقاسم محمد بن الحسن العسکری بن علی الهادی بن محمد بن الجواد بن علی الرضا بن موسی الکاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن زین العابدین بن علی بن الحسین الشهید بن الامام علی بن ابی طالب». اینکه ذهبی نوشته محمد فرزند حسن عسکری، نشان از آن دارد که او به تولد حضرت از امام حسن عسکری(علیه السلام) اذعان دارد. گرچه او در ادامه سخن، زنده ماندن حضرت تا کنون را انکار می‌کند، ولی به تولد حضرت اذعان دارد.[3] ذهبی در مورد امام حسن عسکری(علیه السلام) می‌نویسد: «او پدر [موعود] منتظر محمد [قائم] صاحب سرداب است.»[4]

ذهبی در جای دیگر، سال 265 را سال وفات امام زمان(عجل الله فرجه الشریف) اعلام می‌کند و تا وقتی کسی متولد نشود، وفاتش معنا ندارد. پس ذهبی قطعا قائل به تولد حضرت شده که سال 265 را به عنوان سال وفات حضرت اعلام می‌کند.[5] 
ذهبی در کتاب «تاریخ الاسلام» نیز وقتی سخن از امام حسن عسکری(علیه السلام) به میان می‌آورد او را «والد منتظَر الرافضة» معرفی می‌کند و سپس می‌نویسد: «فرزند ایشان محمد بن الحسن که شیعه او را قائم و خَلَف و حجت می‌خواند در سال 258 متولد شد و گفته شده که وی در سال 256 متولد شده است. بعد از پدرش دو سال زندگی کرد و سپس مرد، ولی معلوم نیست که او چگونه مرده است و مادر او، کنیز ام ولد [یعنی صاحب فرزند] بود.»[6]

2. اذعان ابن خلکان(م681ق) و ابن ازرق فارقی(م572ق) به تولد
ابن خلکان در «وفیات الاعیان» در شرح حال «ابوالقاسم المنتظر» می‌نویسد: «ابوالقاسم محمد بن الحسن العسکری دوازدهمین فرد از امامان دوازده‌گانه، در اعتقاد شیعه است که به حجت، معروف است..... ولادت وی در روز جمعه نیمه شعبان سال 255 است و زمانی که پدرش وفات کرد عمر او 5 سال بود.»
ابن ازرق  [احمد بن يوسف بن ازرق فارقى] در کتاب "تاریخ مَیَّافارِقین" [یا تاریخ فارقی] ذکر کرده است: « حجت، در ماه ربیع الاول سال258 متولد شده و [نیز] گفته شده در 8 شعبان سال 256 متولد شده که این قول، صحیح‌ترین اقوال است. و وقتی ایشان به سرداب داخل شدند عمرشان 4 سال بود و  گفته شده 5 سال بوده و نیز گفته شده در سال 275 داخل سرداب شده که عمرش در این زمان، 17 سال بود که خدا آگاه‌تر است.»[7] ابن خلکان در شرح حال «ابو محمد العسکری» نیز می‌نویسد: «او پدر [موعود] منتظر صاحب سرداب است.»[8]
می‌بینیم که ابن خلکان و ابن ازرق وافقی، هر دو به تولد ایشان اذعان می‌کنند و سخنی نیز از زمان وفات حضرت به میان نمی‌آورند.

3. اذعان ابوالفداء(م732ق) و ابن الوردی(م749ق) به تولد
ابوالفداء و ابن الوردی نیز همانند ذهبی و ابن خلکان در معرفی امام حسن عسکری(علیه‌السلام) می‌نویسند: «حسن عسکری، پدر محمد منتظر صاحب سرداب است و این محمد منتظر همان دوازدهمین از امامان دوازده‌گانه بنا بر عقیده‌ی شیعه است که به او قائم، و مهدی و حجت گفته می‌شود. منتظر در سال 255 متولد شد.»[9]
ابوالفداء در جای دیگر نیز در معرفی امام حسن عسکری(علیه‌السلام) ایشان را پدر محمد منتظر می‌داند.[10]
پس ابوالفداء و ابن الوردی نیز با صراحت به تولد حضرت اذعان می‌کند.

این تنها اذعان و تصریح تعدادی از عالمان اهل سنت به عقیم نبودن امام حسن عسکری(علیه‌السلام) و تولد فرزندی به نام محمد بن الحسن از ایشان بود. اگر بخواهیم تعداد عالمان اهل سنتی را که چنین اذعانی نموده‌اند شماره کنیم بسیار خواهد شد که در مقاله بعدی به تعداد دیگری از این عالمان اهل سنت اشاره خواهیم نمود. 

________________________________
پی‌نوشت:
[1]. «فأمّا الحسن ،فهو آخر أئمّة الرافضة،و لم يعقب؛ و ادّعى الرافضة أنّ جارية له اسمها صقيل ولدت منه بعد موته،و هذا كذب». جمهرة أنساب العرب، ابی محمد علی بن احمد بن سعید بن حزم الاندلسی القرطبی الظاهری(م456ق)، محققین: لجنه من العلماء، بیروت، دارالکتب العلمیة – منشورات محمد علی بیضون، 1418ق_1998م، ص61، متن کتاب؛ همان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون،‌ قاهره، ۱۹۸۲م، ص61؛/ و «...وكل هَذَا هوس وَلم يعقب الْحسن الْمَذْكُور لَا ذكرا وَلَا أُنْثَى فَهَذَا أول نوك الشِّيعَة...».  همو، الفصل في الملل والأهواء والنحل، قاهره، مكتبة الخانجی، ج4، ص138، متن کتاب.
[2]. مانند عبدالوهاب شعرانی و محی الدین ابن عربی و گنجی شافعی و ابن صباغ مالکی و محمد بن طلحه شافعی و سبط ابن الجوزی و....
«فهناك يترقب خروج المهدي عليه السلام و هو من أولاد الإمام حسن العسكري و مولده عليه السلام ليلة النصف من شعبان سنة خمس و خمسين و مائتين و هو باق إلى أن يجتمع بعيسى بن مريم عليه السلام فيكون عمره إلى وقتنا هذا و هو سنة ثمان و خمسين و تسعمائة، سبعمائة سنة و ست سنين هكذا أخبرني الشيخ حسن العراقي المدفون فوق كوم الريش المطل عل بركة الرطل بمصر المحروسة على الإمام المهدي حين اجتمع به و وافقه على ذلك شيخنا سيدي علي الخواص رحمهما اللّه تعالى». اليواقيت و الجواهر فى بيان عقائد الأكابر، عبد الوهاب الشعرانى‏(973ق)،‏ بیروت، دار احياء التراث العربى_ موسسة التاريخ العربى‏، چاپ اول، 1418ق‏، ج2، ص562.
[3]. 2276- المُنْتَظَر: «الشَّرِيْفُ، أَبُو القَاسِمِ، مُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ العَسْكَرِيُّ بن عَلِيٍّ الهَادِي بنِ مُحَمَّدٍ الجَوَادِ بنِ عَلِيٍّ الرِّضَى بنِ مُوْسَى الكَاظِمِ بنِ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ بن مُحَمَّدٍ البَاقِرِ بنِ زَيْنِ العَابِدِيْنَ بنِ عَلِيِّ بن الحسين الشهيد بن الإِمَامِ، عَلِيِّ بنِ أَبِي طَالِبٍ العَلَوِيُّ الحُسَيْنِيُّ». سير أعلام النبلاء، شمس الدين أبو عبدالله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبی(م748ق)، قاهره، دار الحديث، 1427ق-2006م، ج10، ص282، رقم: 2276، متن کتاب.
[4]. «وهو والد المنتظر محمد، صاحب السرداب». العبر فی خبر من غبر، شمس الدین ذهبی، محقق: أبو هاجر محمد السعيد بن بسيوني زغلول، بیروت، دار الكتب العلمية، ج1، ص373، متن کتاب.
[5]. «وفيها [یعنی سنة خمس وستين ومائتين، توفی] محمد بن الحسن العسكري بن علي الهادي محمد الجواد بن علي الرضا بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق العلوي الحسيني أبو القاسم. الذي تلقبه الرفضة: الخلف الحجة. وتلقبه بالمهدي وبالمنتظر. وتلقبه بصاحب الزمان، وهو خاتمة الاثنتي عشر....». العبر فی خبر من غبر، شمس الدین ذهبی، محقق: أبو هاجر محمد السعيد بن بسيوني زغلول، بیروت، دار الكتب العلمية، ج1، ص381، متن کتاب.
کلمه "محمد بن الحسن" در عبارت ذهبی عطف بر «أحمد بن الخصيب» در جمله «فيها توفي أحمد بن الخصيب» است که فعل «توفی» بر سر کلمه «محمد» نیز در ‌می‌آید.
[6]. «...وهو والد منتظَر الرّافضة. تُوُفّي إلى رضوان اللَّه بسامرّاء فِي ثامن ربيع الأول سنة ستّين، وله تسعٌ وعشرون سنة....وأمّا ابنه محمد بْن الْحَسَن الَّذِي يدعوه الرّافضة القائم الخَلَف الحُجّة، فولد سنة ثمانٍ وخمسين، وقيل: سنة ستٍّ وخمسين. عاشَ بعد أَبِيهِ سنتين ثمّ عُدِم، ولم يُعلَم كيف مات. وأمُّهُ أمّ وُلِد». تاريخ الإسلام ووفيات المشاهير والأعلام، شمس الدين ذهبی، قاهره، المكتبة التوفيقية، بی‌تا، ج19، ص79، متن کتاب.
[7]. «أبو القاسم محمد بن الحسن العسكري بن علي الهادي بن محمد الجواد المذكور قبله، ثاني عشر الأئمة الاثني عشر على اعتقاد الامامية، المعروف بالحجة، وهو الذي تزعم الشيعة أنه المنتظر والقائم والمهدي، وهو صاحب السرداب عندهم، وأقاويلهم فيه كثيرة، وهم ينتظرون ظهوره في آخر الزمان من السرداب بسر من رأى. كانت ولادته يوم الجمعة منتصف شعبان سنة خمس وخمسين ومائتين، ولما توفي أبوه، كان عمره خمس سنين، واسم أمه خمط، وقيل نرجس، والشيعة يقولون: إنه دخل السرداب في دار أبيه وأمه تنظر إليه، فلم يعد يخرج إليها، وذلك في سنة خمس وستين ومائتين، وعمره يومئذ تسع سنين. وذكر ابن الأزرق في " تاريخ مَيَّافارقين " أن الحجة المذكور ولد تاسع شهر ربيع الأول سنة ثمان وخمسين ومائتين، وقيل في ثامن شعبان سنة ست وخمسين، وهو الأصح، وأنه لما دخل السرداب كان عمره أربع سنين، وقيل خمس سنين، وقيل إنه دخل السرداب سنة خمس وسبعين ومائتين وعمره سبع عشرة سنة، والله أعلم». وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، قاضي القضاة أبو العباس شمس الدين أحمد بن محمد بن إبراهيم بن خلكان البرمکی، محقق: احسان عباس، بیروت، دار صادر، ج4، ص176، رقم: 562، متن کتاب.
میافارقین، اسم شهری است در کشور ترکیه که اکنون به نام سیلوان شناخته می‌شود.
[8]. وفیات الاعیان، پیشین، ج2، ص94، رقم: 169، متن کتاب.
[9]. «الحسن العسكري المذكور، هو والد محمد المنتظر، صاحب السرداب، ومحمد المنتظر المذكور هو ثاني عشر الأئمة الاثني عشر، على رأى الإِمامية، ويقال له القائم، والمهدي، والحجة. وولد المنتظر المذكور، في سنة خمس وخمسين ومائتين». المختصر في أخبار البشر، أبوالفداء عماد الدين إسماعيل بن علی بن محمود بن محمد ابن عمر بن شاهنشاه بن أيوب،(م732ق)، قاهره، المطبعة الحسينية المصرية، چاپ اول، ج2، ص45، متن کتاب.
«وَالْحسن العسكري وَالِد مُحَمَّد المنتظر صَاحب السرداب، والمنتظر ثَانِي عشرهم ويلقب أَيْضا الْقَائِم وَالْمهْدِي وَالْحجّة، ومولد المنتظر سنة خمس وَخمسين وَمِائَتَيْنِ». تاريخ ابن الوردی، أبو حفص زين الدين عمر بن مظفر بن عمر بن محمد ابن أبي الفوارس المعري الكندی المعروف بابن الوردی(م749ق)، بیروت، دار الكتب العلمية، 1417ق-1996م، ج1، ص223، متن کتاب.
[10[. «وفيها توفي الحسن بن علي بن محمد بن علي بن موسى بن جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي بن أبي طالب رضي الله عنه، وهو المعروف بالعسكري، وهو أحد الأئمة الاثني عشر، على مذهب الإِمامية. وهو والد محمد المنتظر من سرداب سرمن رأى على زعمهم». المختصر فی اخبار البشر، ج2، ص49، متن کتاب.