- خلاصه: برخی فضیلت ھای ماہ رمضان را قرآن نشان دادہ است و برخی را فضیلت ھای آن از زبان اھل بیت(علیھم السلام) بیان شدہ است. یکی از آنان، حضرت امام سجاد(علیه السلام) است که فضیلت ھای این ماہ را بیان کردہ است، چندتا عبارت از آن با شرح مختصر نقل می کنیم.
بسم اللہ الرحمن الرحیم
اھل بیت(علیھم السلام) ماہ رمضان را با الفاظ گوناگونی معرفی کردہ و تمجیدش کردہ و فضیلت ھای آن را بیان کردہ اند و مردم را اھمیت آن را نشان دادہ اند تا اینکه مقام آن را درک کردہ از فیوضات را حاصل کنند. یکی از آن شخصیت ھای والا، حضرت امام سید الساجدین زین العابدین(علیه السلام) است. وی در دعای وداع ماہ رمضان در بارگاہ خداوند متعال متعلق به فضیلت ھای ماہ رمضان عرض کرد: «اللَّهُمَّ وَ أَنْتَ جَعَلْتَ مِنْ صَفَایَا تِلْکَ الْوَظَائِفِ، وَ خَصَائِصِ تِلْکَ الْفُرُوضِ شَهْرَ رَمَضَانَ الَّذِی اخْتَصَصْتَهُ مِنْ سَائِرِ الشُّهُورِ، وَ تَخَیَّرْتَهُ مِنْ جَمِیعِ الْأَزْمِنَةِ وَ الدُّهُورِ، وَ آثَرْتَهُ عَلَى کُلِّ أَوْقَاتِ السَّنَةِ بِمَا أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ النُّورِ، وَ ضَاعَفْتَ فِیهِ مِنَ الْإِیمَانِ، وَ فَرَضْتَ فِیهِ مِنَ الصِّیَامِ، وَ رَغَّبْتَ فِیهِ مِنَ الْقِیَامِ، وَ أَجْلَلْتَ فِیهِ مِنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ الَّتِی هِیَ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر[۱]؛ خداوندا و تو در زمره بر گزیده این وظایف و اعمال ویژه از واجبات، ماه رمضان را قرار دادى، ماهى که آن را از سایر ماهها ممتاز نمودى و از بین همه زمانها و ایّام، آن را انتخاب فرمودى و آن را بر همه اوقات سال به نزول قرآن و نور مقدّم داشتى و ایمان را در این ماه مضاعف نمودى و روزه را در آن واجب گردانیدى و بندگان را به قیام در آن براى عبادت ترغیب فرمودى و شب قدر را که از هزار شب بهتر است در آن تجلیل نمودى»
در این کلمات وی فرمود: «... ماهى که آن را از سایر ماهها ممتاز نمودى».
شرح: در روایات متعددی ماہ رمضان را سید و سردار بر سایر ماہ ھا گفته شد. مانند قول رسول خدا(صلی اللہ علیه و آله و سلم): «وَ هُوَ سَيِّدُ الشُّهُور[۲]؛ و آن سید ماہ ھا است»
نیز حضرت امیرالمومنین علی(علیه السلام) در روز اول ماہ رمضان در مسجد کوفه خطبه ای فرمود، در آن بعد از حمد و ستایش خداوند و صلوات بر پیامبر اکرم فرمود: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذَا الشَّهْرَ شَهْرٌ فَضَّلَهُ اللَّهُ عَلَى سَائِرِ الشُّهُورِ كَفَضْلِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ عَلَى سَائِرِ النَّاس[۳]؛ ای مردم! این ماه را خداوند بر سایر ماه ها شرافت داده؛ همانند شرافت ما خانواده بر سایر مردم است»
در این خطبه بعد از چندتا فرامین در وسط خطبه شخصی ھمدانی گفت که ای امیرالمومنین! به ما بیشتر آگاہ بساز سید الاولین و سید الآخرین دربارہ این ماہ چه فرمودہ است، آنگاہ امام فرمود: «نَعَمْ سَمِعْتُ أَفْضَلَ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ الْمَلَائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ يَقُولُ إِنَّ سَيِّدَ الْوَصِيِّينَ يُقْتَلُ فِي سَيِّدِ الشُّهُورِ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا سَيِّدُ الشُّهُورِ وَ مَنْ سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ قَالَ أَمَّا سَيِّدُ الشُّهُورِ فَشَهْرُ رَمَضَانَ وَ أَمَّا سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ فَأَنْتَ يَا عَلِيُّ؛ آری شنیدم از افضل پیامبران و مرسلین و ملائکه مقربین که می فرمود: همانا سید اوصیا در سید ماه ها شهید خواهد شد. پس من گفتم: یا رسول الله! سید و آقای ماها و سید و آقای اوصیا کدام است؟ رسول خدا فرمود: اما سید و آقای ماه ها ماه رمضان است و اما سید و آقای اوصیا تو هستی یا علی!»
شیخ مفید(علیه الرحمه) از اصبغ بن نباته نقل می کند که او گفت: حضرت امیر المؤمنین(علیه السلام) در ماھی که وی شھید شد برای ما خطبه خواند و فرمود: «أَتَاكُمْ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ هُوَ سَيِّدُ الشُّهُور[۴]ماه رمضان ، شما را فرا رسيده است و آن سَرورِ ماه هاست»
پس حضرت سید الساجدین(علیه السلام) فرمود: «و در آن روزہ واجب گردانیدہ است».
شرح: خداوند متعال روزہ ھا را در ماہ رمضان واجب کردہ است در قرآن چنین فرمودہ است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُون[بقرہ، ۱۸۳]؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد كه پرهيزگارى كنيد».
از این آیه واضح می شود که ھدف روزہ گرفتن تقوا پیشرو کردن است.
اھل بیت(علیھم السلام)، علل مختلفی دربارہ وجوب روزہ بیان کردند، در برخی از روایات آزمایش اخلاص[۵] و قوی ساختن است[۶] و در برخی امداد مستمندان است و در برخی دیگر یاد گرسنگی و تشنگی روز قیامت است[۷]، ذکر شده است.
پس از آن حضرت سید الساجدین(علیه السلام) فرمود: «ترغیب به نمازھا کرد»
شرح: وی در دعای استقبال ماہ رمضان فرمود: «و شَهرَ القِیَامِ[۸]؛ ماہ قیام و عبادت است». مرحوم فیض الاسلام درباہ این جمله نوشت: اینکه ماہ رمضان را ماہ قیام گفته شد، سبب آن این است که نماز ھای مستحب در این ماہ خیلی زیاد خواند ہ می شود غیر از نمازھای مستحبی برای ھر شب نماز ھای خواندہ شود، در روایات مشھور است، و مانند فرمایشات اکثر علماء، می گویند: در شب ھای این ماہ ھزار رکعت نماز خواندن مستحب است[۹]
پس از آن حضرت سید الساجدین(علیه السلام) فرمود: «و در این شب قدر را عظمت دادہ شدہ است که آن بیش از ھزار ماہ بھتر است».
شرح: علامه سید جواد مصطفوی در شرح اصول کافی در وضاحت شب قدر از علامه طبرسی نقل می کند: این شب را شب قدر گفته می شود چون اتفاقاتی که در این سال می افتد خداوند متعال در این شب مقدر می کند و امر می کند. و گفته شد: سبب آن این است که این شب پربرکت است و در این شب خیر، برکت و مغفرت نازل می شود، لذا آن دارای قدر و منزلت است. و نیز گفته می شود: سبب آن این است که در این شب ثواب طاعات و عبادات بسیار است.[۱۰]
از امام حضرت امام صادق(علیه السلام) سوال شد که چطور شب قدر بھتر از ھزار ماہ می شود؟ امام فرمود: الْعَمَلُ «الصَّالِحُ فِيهَا خَيْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِي أَلْفِ شَهْرٍ لَيْسَ فِيهَا لَيْلَةُ الْقَدْر[۱۱]؛ كار نيك در آن شب از كار در هزار ماه كه در آنها شب قدر نباشد بهتر است»
نتیجه: حضرت امام سجاد(علیه السلام) معرفی ماہ رمضان کردہ اند در اینجا فقط چند را عبارت است از این معلوم می شود که خداوند متعال این ماہ را عظمت خاصی دادہ است و لازم است ماہ عظمت و قدر آن را بدانیم و با تمام توان تلاش کنیم که فیوضات و برکات این ماہ را از آن خود کنی و خداوند با روزہ گرفتن جایی که ما را می خواھد برساند، برسیم.
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
منابع:
[۱] صحیفه کامله، دعا ۴۵، دعائے وداع ماہ رمضان.
[۲] الكافي (ط - الإسلامية)، ج۴، ص: ۶۷.
[۳] فضائل الأشهر الثلاثة، ص: ۱۰۷.
[۴] الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج۱، ص:۱۴.
[۵] میزان الحکمہ، ری شہری، ج۶، ص۳۸۹
[۶] میزان الحکمہ، ری شہری، ج۶، ص۳۹۰.
[۷] وسائل الشيعه، ج۴، ص۴، ح ۵؛ علل الشرايع، ص۱۰.
[۸] صحیفه کامله، دعا ۴۴، دعائے استقبال ماہ رمضان.
[۹] الصحيفة السجادية، ترجمه و شرح فيض الإسلام، ص: ۲۸۴.
[۱۰] أصول الكافي، ترجمه مصطفوى، ج۱، ص: ۳۶۲.
[۱۱] من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص: ۱۵۸، ح۲۰۲۵.
اھل بیت(علیھم السلام) ماہ رمضان را با الفاظ گوناگونی معرفی کردہ و تمجیدش کردہ و فضیلت
ھای آن را بیان کردہ
اند و مردم را اھمیت آن را نشان دادہ اند تا اینکه مقام آن را درک کردہ از فیوضات را حاصل کنند.
حضرت امام سید الساجدین زین العابدین(علیه السلام) است. وی در دعای وداع ماہ رمضان در بارگاہ خداوند متعال متعلق به فضیلت ھای ماہ رمضان عرض کرد: «خداوندا و تو در زمره بر گزیده این وظایف و اعمال ویژه از واجبات، ماه رمضان را قرار دادى، ماهى که آن را از سایر ماه
ها ممتاز نمودى و از بین همه زمانها و ایّام، آن را انتخاب فرمودى و آن را بر همه اوقات سال به نزول قرآن و نور مقدّم داشتى و ایمان را در این ماه مضاعف نمودى و روزه را در آن واجب گردانیدى و بندگان را به قیام در آن براى عبادت ترغیب فرمودى و شب قدر را که از هزار شب بهتر است در آن تجلیل نمودى»[۱]
در این کلمات وی فرمود که ماه رمضان، ماهى است که آن را از سایر ماهها ممتاز نمودى».
نیز فرمود: «و در آن روزہ واجب گردانیدہ است» «ترغیب به نمازھا کرد»
ما این ماہ را غنیمت بشماریم و مراحل کمال انسانی را که ھدف خلقت خداوند متعال است برسیم.
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
منابع:
صحیفه کامله، دعا ۴۵، دعائے وداع ماہ رمضان.