وجود حاکمان مستبد در طول تاریخ هیچگاه سبب افول اخلاق نشده‌اند.
برخی افراد مدعی شده‌اند[بازتاب اندیشه، شماره46، مقاله قصه افول اخلاق] علت افول اخلاق در جامعه اسلامی برخواسته از دو امر است:
دلیل اول: غلبه کردن فقه بر اخلاق در جامعه. پاسخ: فقه و اخلاق دو بال برای حرکت انسان به سوی سعادت ابدی هستند، با این تفاوت که هر کدام بر اساس شیوه و اهداف خاص خویش انسان را به کمال می‌رسانند، از این‌رو کم توجهی به هر کدام از آن دو، به بهانه دیگری ظلم به هردو آنهاست، به خاطر توجه به همین نکته است که در طول تاریخ مراجع تقلید شیعه که از همه افراد به فقه آشناتر بوده‌اند، از همه افراد زاهدتر و با اخلاق‌تر بوده‌اند.
دلیل دوم: در حکومت‌های مستبد، مردم تلاش می‌کنند برای رسیدن به حق خویش، به هرم قدرت که حاکم است، نزدیک شوند و اخلاق را نادیده بگیرند. به نظر می‌رسد این ادعا از دو جهت دارای اشکال است، اشکال اول این‌که وجود حکومت‌های مستبد در طول تاریخ هیچگاه سبب نشده است که ارزش‌های اخلاقی کم رنگ شوند، به همین خاطر در طول تاریخ مردم برای برپایی مهم‌ترین اصل اخلاقی که عدالت است، قیام کرده‌اند، اشکال دیگراین است اگر فرضاً این ادعا را قبول کنیم که در حکومت‌های مستبد این‌گونه است، ولی قیاس آن با حکومت اسلامی صحیح نیست، زیرا در جامعه اسلامی هر شهروندی می‌تواند به راحتی حق خویش را از بالاترین فرد جامعه که حاکم است مطالبه کند، و اصلا دیکتاتوری وجود ندارد، در حکومت اسلامی، حاکم می‌کوشد اسلام را در جامعه اجرا کند.
________________________________________________________
مجله بازتاب اندیشه، شماره 46، سال 1382، مقاله قصه افول اخلاق نوشته دکتر عبدالکریم سروش.