تغییر احکام قرآن

07:46 - 1400/03/30

گرچه در قرآن مجید مسئله برده داری به عنوان یک دستور حتمی در مورد اسیران جنگی نیآمده ، ولی نمی توان انکار کرد که احکامی در قرآن برای بردگان ذکر شده است ، که اصل وجود بردگی را حتّی در زمان پیامبر و صدر اسلام اثبات می کند، مانند احکامی که در مورد ازدواج با بردگان یا احکام محرمیّت یا مسئله مکاتبه (قرارداد برای آزادی بردگان ) هست . 

تغییر احکام قرآن

 

‏پرسش: آیا امکان دارد حکم صریح قرآن را با توجه به زمان و مکان تغییر داد؟ برای نمونه احکامی که در قرآن در مورد غلام و کنیز آمده ، دیگر امروزه کاربردی ندارد، اگر قبول کنیم که قرآن متعلق به تمام اعصار و دوران ها است ، این مسئله چگونه توجیه می شود؟
پاسخ:
گرچه در قرآن مجید مسئله برده داری به عنوان یک دستور حتمی در مورد اسیران جنگی نیآمده ، ولی نمی توان انکار کرد که احکامی در قرآن برای بردگان ذکر شده است ، که اصل وجود بردگی را حتّی در زمان پیامبر و صدر اسلام اثبات می کند، مانند احکامی که در مورد ازدواج با بردگان یا احکام محرمیّت یا مسئله مکاتبه (قرارداد برای آزادی بردگان ) هست . این جا بعضی بر اسلام خرده می گیرند که چرا این آیین الهی با آن همه محتوا و ارزش های والای انسانی ، بردگی را الغا نکرده و طی یک حکم قطعی و عمومی ، آزادی همه بردگان را اعلام ننموده است ؟ باید گفت که اسلام برنامه دقیق و زمان بندی شده برای آزادی بردگان دارد که بالاخره همه آن ها تدریجاً آزاد می شوند، بی آن که این آزادی عکس العمل نامطلوبی در جامعه به وجود آورد. اسلام هرگزابداع کننده بردگی نبوده است , بلکه در حالی ظهور کرد که بردگی سراسر جهان را گرفته بود و با تار و پود جوامع بشری آمیخته بود. حتی بعد از اسلام در تمام جوامع ، بردگی ادامه یافت . تا حدود یک صد سال قبل که نهضت آزادی بردگان شروع شد، چرا که به خاطر دگرگون شدن نظام زندگی بشر، مسئله بردگان به شکل قدیمی قابل قبول نبود.اگر اسلام طبق یک فرمان عمومی دستور می داد همه بردگان را آزاد کنند، چه بسا بسیاری از آنان تلف می شدند، زیرا نه کسب و کار مستقلی داشتن و نه خانه و وسیله ای برای ادامه زندگی . از این رو باید تدریجاً آزاد می شدند و جذب جامعه می گردیدند که نه جان خودشان به خطر می افتاد و نه امنیت جامعه را به خطر اندازند. اسلام این برنامه حساب شده را تعقیب کرد. برنامه اسلام در مورد بردگی ، فقط  در مورد اسیران جنگی که از کفارگرفته می شد بود. احکام خاص بردگان مربوط به این اسیران جنگی است . در جنگ ها گاهی افراد از کافران و مشرکان اسیر می شدند که اگر می خواستند آنان را زندانی کنند، بودجه و هزینه هنگفتی بر دوش جامعه اسلامی تحمیل می شد. اگر می خواستند همه را یکدفعه آزاد کنند، غیر عاقلانه بود، چون اینان کسانی بودند که با مسلمانان جنگیده اند و حتی تعدادی از مسلمانان را کشته اند. بنابراین راه عاقلانه این بود که حاکم اسلامی ، اسیران را به افراد توانمندِ مسلمان بفروشد و از این طریق بیت المال تأمین شود. از طرفی این بردگان و اسیران کم کم در جامعه اسلامی هدایت شوند.
اسیران برای مولای خود کار اقتصادی انجام می دادند و هیچ باری بر دوش جامعه و حکومت اسلامی اضافه نمی شد. بنابراین درباره اسیران جنگی و کنترل و هدایت آنان به اسلام ، این طرح خوبی است البته این طرح الزامی نیست و حاکم اسلامی می تواند اسیران را بدون دریافت وجه آزاد کند.
نیز می تواند به صورت اسیر و برده نزد مسلمانان بگذارد. در صورت آخر در برنامه های اسلامی تشویق بر آزاد کردن بنده ها فراوان است ، مثلاً کفاره افطار عمدی روزه ماه مبارک رمضان و کفاره قتل عمدی و استحباب آزاد کردن عبید (عتق ) از برنامه های اسلامی است . این ها همه مواردی برای آزاد کردن بردگان بوده است .
از طرفی در اسلام دستورهای زیادی درباره رفق و مدارا با بردگان وارد شده است تا آن جا که آن ها را در زندگی صاحبان خود شریک و سهیم کرده اند.
پس می توان گفت اسلام اصالتاً با برده داری موافق نیست و دلیل آن تشویق و ترغیب اسلام و بزرگان اسلام بر آزاد سازی آنان است . این که گفته اید آیا این حکم تغییر کرده است ؟ مگر اسلام برای همه دوران ها نیست ؟ جوابش این است که قرآن برای همه اعصار و دوران ها است و احکام قرآن درباره اسیران جنگی و عبید و اِماء و عتق و آزادی آنان و مسائل فراوانی که در کتاب های فقهی مطرح شده ، به حکم خود باقی است و در زمان ما نیز قابل اجرا است . اما نحوه برخورد با اسیران جنگی که آن ها را به صورت عبد و کنیز بفروشند یا زندانی کنند یا آزاد کنند یا با اسرا مبادله بنمایند به تشخیص حاکم اسلامی و بر عهده ولایت امر است .(1) در زمان ما چون برده داری به آن شکل ، مستهجن و مورد تمسخر دنیا است ، گرچه به نحو بدتر و زشت تری توسط کشورهای استعمارگر رواج دارد، حاکم اسلامی (فقیه) برده داری را به مصلحت نمی داند و این از اختیارات حاکم است ، همان طوری که در زمان پیامبر از اختیارات حضرت بود.

پـاورقی:
1. در سوره محمد آیه 4 می فرماید: .از این آیه تخییر حاکم در مورد اسیران استفاده می شود.

مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
7 + 4 =
*****

با عضویت در خبرنامه مطالب ویژه، روزانه به ایمیل شما ارسال خواهد شد.