غیر از دو اصل امامت و عدل در بقیه اصول دین بین شیعه و سنى اختلاف چندانى وجود ندارد، شیعه معتقد است امامت امرى انتصابى است که از ناحیه خداوند متعال و توسط پیامبر گرامى اسلام(ص) در روز غدیر خم رسماً رقم خورده است.
پرسش : عقایدى را که اهل سنت از اصول اسلام دارند (توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد) را بیان نموده و اختلافات عمده و اساسى اى را که اهل سنت با شیعیان دارند، بیان کنید.
پاسخ :
مسلمانان همان طورى که از نظر آنچه مربوط است به فروع دین و مسایل علمى، مذاهب و روشهاى مختلفى پیدا کردند و از این جهت به فرقههاى مختلف تقسیم شدند( جعفرى، زیدى، حنفى، شافعى، مالکى و حنبلى) هر فرقهاى، فقهى مخصوص به خود دارد. آنان از نظر مسائل اعتقادى و چیزهایى که مربوط است به ایمان و اعتقاد مسلمانان نیز فرقه فرقه شدند و هر فرقهاى مبانى و اصول اعتقادى مخصوص به خود را دارد. أهم مذاهب کلامى عبارت است از: شیعه، معتزله و اشاعره.(1)
اما در مقابل مکتب و عقیده شیعه، مکتب و عقیده اهل سنت است که معتقدند درباره امامت و خلافت، نصّى از کتاب و سنت وارد نشده و تعیین خلیفه پیامبر(ص) و پیشواى مسلمانان پس از رسول اکرم(ص) به انتخاب مسلمانان واگذار شده است. شیعه معتقد است امامت امرى انتصابى است که از ناحیه خداوند متعال و توسط پیامبر گرامى اسلام(ص) در روز غدیر خم رسماً رقم خورده است. س یکى از موارد اختلاف اساسى شیعه با اهل سنت، امامت مىباشد.(2)
یکى دیگر از موارد اختلاف اساسى بین شیعه و سنى، عدل الهى است. در این مسئله، نظر شیعه، موافق گروه معتزله، تلقى شده است و مجموعاً در برابر اشاعره، به نام «عدلیه» نامیده شدهاند. نظر به اهمتى که این مسئله در علم کلام و عقاید دارد، از مسائل محورى به شمار آمده و حتى از اصول عقاید و از مشخصات مذهب کلامى شیعه و معتزله محسوب شده است. باید توجه داشت که اشارعه عدل الهى را نفى نمىکند و چنان نیست که خدا را ظالم بدانند، در حالى که آیات صریح و غیر قابل تأویل، عدل الهى را اثبات و هرگونه ظلمى را از ساحت مقدسش نفى مىکند.
بحث بر سر این است که آیا عقل انسان مىتواند صرف نظراز بیانات شرعى (قرآن و سنت پیامبر(ص)) ضوابطى را براى افعال و به خصوص افعال الهى، درنظر بگیرد و براساس آنها حکم به لزوم انجام کارى و ترک کار دیگرى بکند؟ مثلاً بگوید: لازم است خداى متعال، مؤمنان را به بهشت و کافران را به دوزخ ببرد، یا این گونه قضاوتها تنها براساس وحى، صورت بگیرد و عقل نمىتواند صرف نظر از آنها قضاوتى داشته باشد؟
نقطه اصلى اختلاف به نام «حسن و قبح عقلى» نامگذارى شده است، که اشاعره آن را انکار کرده و معتقد شدهاند در امور تکوینى آن چه را خدا انجام مىدهد، نیکو است و در (امور تشریعى)آن چه را خداى سبحان امر مىکند، خوب است، نه این که چون کارى خوب است، خدا آن را انجام مىدهد یا به آن امر مىکند. اما عدلیّه معتقدند که افعال، صرف نظر از انتساب تکوینى و تشریعى آنها به خداى متعال، متصف به حسن و قبح مىشود و عقل انسان تا حدودى مىتواند جهت حسن و قبح افعال را درک کند و ساحت الهى را از انجام افعال قبیح، تنزیه و پاک نماید. البته نه بدان معنا که به خدا فرمان بدهد و امر و نهى کند، بلکه بدین معنا که تناسب کارى را با صفات کمالیّه الهى و عدم تناسب کار دیگرى را با آنها کشف مىکند. برایناساس صدور کارهاى قبیح را از خداى متعال محال مىداند.
بررسى تفصیلى این مسئله و پاسخ به شبهاتى که موجب انکار حسن و قبح عقلى از طرف أشاعره شده و سرانجام، ایشان را رویاروى عدلیّه قرار داده است، در حوصله این نوشتار نیست. هم چنین ممکن است سخنان معتزله در این زمینه نقطه ضعف هایى داشته باشد که باید درجاى خودش مورد بررسى قرار گیرد، ولى اصل اعتقاد به حسن و قبح عقلى مورد قبول شیعیان و تأیید کتاب و سنت و پیشوایان معصوم(ع) مىباشد.
در پایان عرض مىکنیم غیر از این دو اصل (امامت و عدل)، در بقیه اصول دین بین شیعه و سنى اختلاف چندانى وجود ندارد.(3)
براى این که سطح اطلاعات علمى شما در این خصوص بالا رود، کتاب هایى را در این زمینه به شما معرفى مىنماییم:
1 - کتاب عدل الهى، تألیف شهید مرتضى مطهرى.
2 - آموزش عقائد، تالیف استاد محمد تقى مصباح یزدى.
3 - کلام و عرفان (آشنایى با علوم اسلامى)، تألیف شهید مرتضى مطهرى.
4 - فرق و مذاهب کلامى، تألیف على ربانى گلپایگانى.
5 - از آگاهان بپرسید، نوشته دکتر محمد تیجانى تونسى، ترجمه سید محمد جواد مهرى.
پىنوشتها:
1 - شهید مرتضى مطهرى، آشنایى با علوم اسلامى، کلام، عرفان، ص 18 - 19.
2 - على ربانى گلپایگانى، فرق و مذهب کلامى، ص 165.
3 - محمد تقى مصباح یزدى، آموزش عقاید، ج1 - 2، ص 190 - 191.
برگرفته از مرکز ملی پاسخ گویی به سوالات دینی