آیا غیر از قرآن کتابهای دیگری بر پیامبر نازل شده است

13:35 - 1400/03/26

کتابهای مربوط به امیرمؤمنان همگی احادیث رسول خدا است که از زبان او شنیده و ضبط کرده است. و این کتابها به نامهای مختلف در میان فرزندان او محفوظ بوده و حتی حضرت باقر و حضرت صادق گاهی از روی آن کتابها حکم شرعی را بیان می کردند.

کتب نازله

سؤال:

آیا غیر از قرآن کتابهای دیگری بر پیامبر نازل شده است؟ و فقط علی از آن آگاه بوده است؟ آنگاه از هشت کتاب نام می برد، به نامهای: الجامعه، صحیفه ناموس، صحیفه عبیطه، صحیفه ذؤابة السیف، صحیفه علی، جفر، مصحف فاطمه، تورات و انجیل و زبور که ائمه اینها را حفظ داشتند!

پاسخ:

مسلمانان پس از درگذشت پیامبر اکرم دو مرجع در اختیار داشتند:

1. قرآن مجید،
2. سخنان پیامبر گرامی به نام سنّت،

و این دو رکن اساسی است که اسلام را به پا داشته است. و احادیث امامان معصوم نیز منعکس کنندۀ سنّت پیامبر است، زیرا آنچه که می گویند از او نقل می کنند.

رسول گرامی برای حفظ سنت گاهی امر به نوشتن آن می کرد. از باب نمونه:
1. پیامبر گرامی در فتح مکه خطبه ای را القا کرد، پس ازآن، مردی از یمن حضور رسول خدا رسید و در خواست کرد که این خطبه را برای او بنویسد. پیامبر فرمود: این خطبه را برای او بنویسید.(1)

2. در دوران پایانی عمر خود فرمود:‌ قلم و دواتی بیاورید تا من برای شما چیزی بنویسم که بعد از آن گمراه نشوید، ولی متأسفانه عمر مانع از نگارش آن شد و گفت: بیماری بر پیامبر غلبه کرده و کتاب خدا برای ما کافی است.(2)

3. مردی از انصاری، در محضر رسول خدا می نشست و سخنان او را گوش می داد ولی در خاطرش نمی ماند. حضور رسول خدا رسید و از ضعف حافظه شکایت کرد. حضرت فرمود: «استعن بیمینک»؛«‌از نوشتن کمک بگیر».(3)

عمرو بن شعیب، از جدّ خود نقل می کند که به رسول گرامی گفت:‌ آنچه را که از تو می شنوم بنویسم؟ فرمود: بنویس(4)

جایی که قرآن دستور می دهد که اگر کسی به کسی وامی داد بنویسد.(5) آیا احادیث رسول خدا که لنگه قرآن است، از چنین جایگاهی برخوردار نیست.
به خاطر اهمیتی که سنّت پیامبر دارد، علی بن ابی طالب و فرزندان به ضبط احادیث رسول خدا در دوران حیات و پس از رحلت او همت گماردند.

امیر مؤمنان می فرماید:
«کنت اذا سألت رسول الله أعطانی و اذا سکت ابتدأنی».(6)
« هرگاه از پیامبر می پرسیدم پاسخ می گفت و هرگاه خاموش می شدم، او سخن آغاز می کرد».

بنابراین، کتابهای مربوط به امیرمؤمنان همگی احادیث رسول خدا است که از زبان او شنیده و ضبط کرده است. و این کتابها به نامهای مختلف در میان فرزندان او محفوظ بوده و حتی حضرت باقر و حضرت صادق گاهی از روی آن کتابها حکم شرعی را بیان می کردند.(7)

امیر مؤمنان نه تنها به ضبط احادیث رسول خدا اهتمام می ورزید، بلکه نخستین کسی بود که به نوشتن قرآن دست زد و همه آن را که به تدریج در مدت بیست و سه سال نازل می شد، نوشت و خود فرمود: به خدا سوگند آیه ای در قرآن نیست، مگر آن که می دانم برای چه نازل شده و کجا نازل گشته است و در حق چه کسی وارد شده است. خدایم به من دلی دانا و زبانی گویا لطف فرموده است.(8)

بنابراین کتابهایی که نام برده، اکثر آنها احادیث رسول خداست درباره مصحف فاطمه نیز در گذشته سخن گفتیم.
برخی از آن کتابها که او نام می برد، بخاری آنها را در باب کتابة العلم آورده است.(9)

شگفت اینجاست که این نقطه قوت (گردآوری سنت پیامبر) که در تاریخ اهل بیت وجود دارد، در دید این گردآورنده‌ سؤالها، نقطه ضعف تلقی شده است. کتابهای نامبرده، هر چند ممکن است برخی دو نام داشته باشد، نشانه اهمیت دادن اهل بیت به فرهنگ اسلامی و علوم نبوی است.

البته چنین فردی حق دارد به این عمل فرهنگی بزرگ از دیده منفی بنگرد، زیرا خلفا،پس از درگذشت رسول خدا هر نوع کتابت حدیث را ممنوع کرده اند.

عایشه می گوید: ‌شبی دیدم پدرم خوابش نمی برد، از وی علت آن را پرسیدم، وقتی صبح شد، گفت: ‌دخترم احادیثی که نزد تو است بیاور، مجموعاً 500 حدیث از پیامبر جمع کرده بود، همه را آتش زد و سوزاند.(10)

وقتی عمر بن خطاب، به قدرت رسید، بخشنامه ای را به تمام نقاط فرستاد و در آن چنین نوشت:‌«من کتب حدیثاً فلیمحه».(11)« هر کس حدیثی را نوشته است، از میان ببرد».

و به خاطر همین بخشنامه ، نگارش حدیث، ممنوع شد، و نوشتن حدیث پیامبر، حالت ضد ارزش به خود گرفت، وقتی خلیفه اموی عمر بن عبد العزیز در دوران خلافت خود(99-101) احساس کرد که ترک نگارش حدیث، مایه از بین رفتن علوم نبوی است، در نامه ای از «ابی بکر بن حزم» (عالم مدینه) خواست احادیث رسول خدا را بنویسد، زیرا بیم می رود احادیث آن حضرت از میان برود. و علم هنگامی نابود می شود که حالت پنهانی به خود بگیرد.(12)

ولی باز هم این بخشنامه به خاطر ذهنیتی که قبلاً پیدا شده بود، چندان اثر نبخشید، تا این که در سال 143 در دوران منصور دوانیقی، در سال 143 یعنی پس از یک قرن و نیم نوشتن حدیث به صورت رسمی رواج پیدا کرد(13)

مسلّماً حال حدیثی که قریب یک قرن و نیم نوشته نشود، و مذاکره و نوشتن آن، ضد ارزش تلقی گردد معلوم است، تو خود حدیث مفصل بخوان از این معجل.
در این مدت چقدر بازرگانان حدیث از جعل حدیث استفاده کرده و سره با ناسره مخلوط کردند.

باز شگفت اینجاست گردآورنده این سؤال ها که آگاهی امامان ما را از تورات و انجیل و زبور، نقطه ضعف تلقی کرده است و می گوید:‌ اسلام فقط یک کتاب دارد و آن قرآن کریم است...
آری اسلام یک کتاب دارد و آن هم قرآن کریم است، ولی در عین حال، همه ما مأموریم که انبیای پیشین و کتاب های آنان تصدق کنیم. قرآن می فرماید:

« آمن الرّسول بما أنزل الیه من ربّه و المؤمنون کلّ آمن بالله و ملائکته و کتبه و رسله لا نفرّق بین أحد من رسله و قالوا سمعنا و أطعنا غفرانک ربّنا والیک المصیر»(14)
« پیامبر به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده است و همه مؤمنان هم به خدا و فرشتگان او و کتابها و پیامبرانش ایمان آورده اند و می گویند:‌ میان هیچ یک از پیامبران او فرق نمی-گذاریم. و می گوید: شنیدیم و فرمان برداریم.

پروردگارا آمرزش تو را انتظار داریم و بازگشت ما به سوی توست».

آگاهی پیشوایان از کتب سماوی، سبب پیروزی اسلام و مسلمانان بر دانشمندان اهل کتاب بوده است زیرا در این کتابها نام و اوصاف مبارک پیامبر اسلام وارد نشده است، چنان که می فرماید:‌ «الّذین آتیناهم الکتاب یعرفونه کما یعرفون أبنائهم»(15)

پیامبر اسلام را می شناسند همچنان که فرزندان خود را می شناسند و تفصیل آن در مناظرۀ امام رضا با علمای اهل کتاب در مجلس مأمون، کاملاً منعکس است.(16)

پی نوشت ها:
1. صحیح بخاری، باب کتاب العلم، حدیث112.
2. بخاری، باب کتاب العلم، حدیث114.
3. سنن ترمذی، ج5، ص39.
4. سنن دارمی، ج 5، ص 125.
5. سوره بقره، آیه 282.
6. طبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 283، چاپ بیروت، سنن ترمذی: 5/637، حدیث 3722 و ص 40، شماره 3729، تاریخ الخلفای سیوطی، ص 170.
7. وسائل الشیعه، ج 4 ، ص ... چاپ آل البیت.
8. طبقات الکبری، ابن سعد، ج 2، ص 338 ، چاپ بیروت، کنزالعمال ، ج 15، ص 135.
9. صحیح بخاری، باب کتابه العلم، حدیث 1.
10. تذکره الحفاظ ذهبی: 1/5.
11. مسند احمد، ج 3 ، ص 12و 14.
12. صحیح بخاری، باب کیف یفیض العلم، حدیث 4.
13. تاریخ الخلفا، ص 261.
14. سوره بقره، آیه  285.
15. سوره بقره، آیه 146.
16. احتجاج طبرسی، ج 2، باب مناظرات امام رضا(ع): 401-422. و در کتاب «تحف العقول» حرانی نمونه هایی از علم امامان به زبور داود، و صحیفه ابراهیم و تورات وارد شده است.

برگرفته از مرکز ملی پاسخ گویی به سوالات دینی

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
11 + 2 =
*****

با عضویت در خبرنامه مطالب ویژه، روزانه به ایمیل شما ارسال خواهد شد.